امر به معروف، نهی از منکر و سبک زندگی اسلامی – اجتماعی

قال الله تبارک و تعالی: یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِی الأَمْرِ مِنکمْ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِی شَیءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللّهِ وَالرَّسُولِ إِن کنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْیوْمِ الآخِرِ ذَلِک خَیرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلاً[1]

تبعیت از دستورات و احکام الهی که از قرآن کریم و احادیث و روایات حضرات معصومین(علیهم السلام) و دیگر اولیای الهی بر بندگان واجب گردیده، مسئله ای است که باید در تمامی جریانات زندگی روزمره مورد توجه قرار بگیرد. نه جای شک و تردید دارد و نه جای مصلحت اندیشی است که فرمایشات موکد بزرگان و حاکمان اسلامی را کنار گذاشته و بر اساس سلایق و احساسات شخصی عمل کنیم. مدت مدیدی است که متاسفانه و بی عفتی رنگ شهرهای بزرگ خصوصاً تهران را تغییر داده است.

 از زمانی که دولت اصلاحات بر روی کار آمد، اندیشه های انحرافی لیبرال به شدت در بدنه ی سازمان ها، دانشگاه ها و سطح شهر گسترده و شیوع یافت. تا آنجا که تحت عنوان آزادی، اعمال منافی عفت و حیا رواج یافت و حرمت شکنی، سرکشی و طغیان در برابر احکام الهی به امری عادی و حتی عرف جامعه تبدیل شد. در دوران اصلاحات، فرهنگ برهنگی و بد پوششی رنگ زیبای عفاف و حجاب را کم رنگ کرد و در این میان امر به معروف و نهی از منکر با استدلال های انحرافی و بعضاً سطحی و عوامانه ی گوناگون مانند دخالت در حریم خصوصی افراد، آزادی اندیشه، خجالت، ترس و...یا هر بهانه ی واهی دیگر به انزوا کشیده شد. این در حالی است که با تاملی در آیات قرآن کریم، احادیث و سخنان بزرگان دین می توان دریافت که می بایست در مقابل کسانی که در برابر دستورات و احکام الهی سرکشی و طغیان کرده اند، ایستاد و آنها را به رعایت قوانین الهی دعوت کرد.

 به عنوان یک نمونه می توان به آیه های 42-43 و 44 از سوره ی مبارکه ی طه اشاره کرد که در آن آیات، خداوند به حضرت موسی و برادرش هارون می فرماید:

اذْهَبْ أَنتَ وَأَخُوک بِآیاتِی وَلَا تَنِیا فِی ذِکرِی ﴿42﴾

تو و برادرت معجزه های مرا [برای مردم] ببرید و در یادکردن من سستی مکنید

 اذْهَبَا إِلَی فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَی ﴿43﴾

هر دو به سوی فرعون بروید؛ که او ]در برابر خدا[ به سرکشی برخاسته و طغیان کرده است

 فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَّینًا لَّعَلَّهُ یتَذَکرُ أَوْ یخْشَی ﴿44﴾ 

و با او سخنی نرم گویید شاید که پند پذیرد ]و آیین حق را بپذیرد[ یا بترسد ]و از سرکشی باز ایستد.

 از آیات فوق مشخص است که سستی در امر به معروف و نهی از منکر نوعی سستی در دین است. شاید بتوان امر به معروف و نهی از منکر را به عنوان یکی از مهمترین مسائل مطروحه در بحث سبک زندگی اسلامی در عرصه ی اجتماع قلمداد کرد. به هر حال لازم است این روش زندگی مدنی و اجتماعی را که بر پایه ی آموزه های اسلامی است و موجب آرامش فکری، روانی و امنیت اخلاقی جامعه می شود بیش از گذشته در متن زندگی اجتماعی افراد وارد کرد تا شهری سالم و ایمن داشته باشیم. اثبات شده است که تکرار یکی از عوامل تثبیت مطلب می باشد.

 حال برای ترویج امر به معروف به عنوان سبک زندگی اسلامی و مقابله با تهاجم فرهنگی بد پوششی می بایست شیوه ی اجرای صحیح این امر را نیز دنبال کرد. برای ترویج این فرهنگ غنی اسلامی می بایست مسئله از حالت فردی خارج شده و به مسئله ای اجتماعی تبدیل شود بدین صورت که تذکر لسانی امری فراگیر شود و از طرف همه ی شهروندان جامعه مورد توجه قرار گیرد. لازمه ی عمل به این مسئله نه اعتقاد خاصی نیاز دارد و نه ظاهر مخصوص! بلکه کافیست تا افرادی که به اسلام و احکام الهی همچون نماز و روزه به عنوان واجبات (و عوامل جلوگیری از اشاعه ی فحشا و منکر) معتقدند این روند را در زندگی روزمره شان وارد کرده تا امر به معروف و نهی از منکر از حالت انزوا و فردی خارج شده و حالتی اجتماعی به خود بگیرد. 

 امام خامنه ای(حفظه الله) در پیامی به نخستین اجلاس پژوهشی امر به معروف و نهی از منکر در 23 آبان 79 فرموده اند:

 «هر چند فریضه امر به معروف و نهی از منکر یکی از بزرگترین واجبات اسلامی است و توصیه به آن در قرآن و گفتارهای پیامبر خدا (صلی الله علیه و اله ) و امیر مؤمنان و دیگر امامان (علیه السلام ) دارای لحنی کم نظیر و تکان دهنده است، ولی اگر کسی از این همه چشم پوشی کند و تنها به ندای خرد انسانی گوش بسپرد، باز هم بی شک این عمل سازنده را فریضه و تکلیف خواهد شمرد. به نیکی خواندن و از بدی برحذر داشتن را کدام خرد سالم، ستایش نمی کند؟ و کدام انسان خیرخواه و حساس، از آن روی می گرداند؟ هنگامی که به این وظیفه عمل شود، به تعداد آمران و ناهیان، دعوت به خیر در میان مردم صورت می گیرد، و بی گمان لبیک گویان به این دعوت نیز کم نخواهند بود. این فراخوانی، به گمان زیاد بر خود داعیان نیز نشانه ی نیک برجای می گذارد و از دو سو راه صلاح را هموار می سازد. کار نیکی که مخاطب خود را به آن امر می کنیم و رفتار زشتی که وی را از آن برحذر می داریم، هر چه بزرگتر و تأثیر اجتماعی یا فردی آن ژرفتر و ماندگارتر باشد، امر به معروف و نهی از منکر ما ارزشمندتر است و چنین است که عمل به این وظیفه، تضمین کننده دوام و استحکام حکومت صالحان است، و رها کردن و به فراموشی سپردن آن، زمینه ساز سلطه اشرار و نابکاران». به هر حال شیوه های مختلفی برای تذکر لسانی وجود دارد اما گستره ی این مسئله به عنوان سبک زندگی اجتماعی می بایست بطور دقیق دنبال شود. 

 1.شیوه ی تکرار فردی:

حالتی است که در آن هر فرد دغدغه مند می بایست در زندگی روزمره ی خود به آن توجه کند و این مسئله را به طور نرم و لیّن در محل کار، دانشگاه، کوچه و بازار و.. . دنبال کند و صرفاً یک کار مقطعی و زودگذر نباشد. یعنی این فرد در تمام محیط های کاری و رفت و آمد به وظیفه ی خود اهتمام ورزد. در این صورت است که فرد مذکور به دلیل استمرار و پیوستگی در عمل خود به یک آمر به معروف تبدیل شده و تابوی ترسو خجالت را در درون خود شکسته است.

 2.شیوه ی تکرار جمعی:

حالتی است که بعد از حالت اول در جامعه شکل می گیرد. یعنی از آنجا که عده ای از افراد مومن و معتقد این مسیر را در طول زندگی اجتماعی و روزمره ی خود دنبال کرده اند به یک شبکه ی اجتماعی تبدیل شده و در واقع در جامعه ریشه دوانده است. در این حالت، احتمال اینکه شخص خلافکار که منکری را در جامعه انجام میدهد، در طی مسیر روزمره و اجتماعی خود با افراد مختلفی (نه صرفا یک نفر) که عمل زشت، خطا یا منکر را به او تذکر می دهند مواجه شود بسیار زیاد است و طبعا وزن و احتمال اثرگذاری نسبت به حالتی که تنها یک نفر بطور مکرر تذکر دهد بسیار بالاتر می رود. در این حالت، تابوی خجالت و ترس نه تنها در درون افراد بلکه دیگر در سطح کلان تری همچون شهر، کشور نیز شکسته می شود و مسیر برای کنترل و اجرای احکام الهی آسانتر می گردد.

 به عنوان یک مثال اجتماعی با مقیاس جهانی می توان به حرکت عظیم انقلاب اسلامی توسط حضرت امام(ره) اشاره کرد که تابوی مبارزه با دیکتاتوری و استعمارگری را در جهان شکست و با عزم الهی توانست انقلابی در جهان برپا کند که هیچ نظیری ندارد. مشخصاً حرکت امام عزیز نوعی امر به معروف و نهی از منکر بود که در مقیاس جهانی شکل گرفت. حال بعد از گذشت سالها از انقلاب اسلامی می بینیم که کشورهای منطقه با الگوگیری از نظام مقدس جمهوری اسلامی و به کار بردن شعار های اسلامی و انقلابی به مبارزه با مستکبران عالم برخاسته و حرکتی اجتماعی در مقابله با منکرهای حکومتی و سیاسی کشورهایشان را آغاز کرده اند که انشاالله به سر انجام خیر می رسد. این ویژگی امر به معروف و نهی از منکر است که حق را برپا می کند. قیام سیدالشهداء (علیه السلام) نیز در راستای برداشتن منکری چون یزید ابن معاویه بود که حکومت و فرمانروایی بر مسلمین را به ناحق به دست گرفته بود در حالیکه اهل اعمال شنیع و عقاید باطل بود.

 در پایان این یادداشت فرازی از دعای ششم صحیفه ی سجادیه از امام سجاد(علیه السلام) در باب امر به معروف و نهی از منکر را می آورم تا انشاالله ضمن بهره گیری از کلام خدا در قرآن به فرمایش امام معصوم نیز مزین شود. 

 اللّهُمّ صَلّ عَلَی مُحَمّدٍ وَ آلِهِ، وَ وَفّقْنَا فِی یوْمِنَا هَذَا وَ لَیلَتِنَا هَذِهِ وَ فِی جَمِیعِ أَیامِنَا لِاسْتِعْمَالِ الْخَیرِ، وَ هِجْرَانِ الشّرّ، وَ شُکرِ النّعَمِ، وَ اتّبَاعِ السّنَنِ، وَ مُجَانَبَةِ الْبِدَعِ، وَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ، وَ النّهْی عَنِ الْمُنْکرِ، وَ حِیاطَةِ الْإِسْلَامِ، وَ انْتِقَاصِ الْبَاطِلِ وَ إِذْلَالِهِ، وَ نُصْرَةِ الْحَقّ وَ إِعْزَازِهِ، وَ إِرْشَادِ الضّالّ، وَ مُعَاوَنَةِ الضّعِیفِ، وَ إِدْرَاک اللّهِیفِ

 خدایا، بر محمد و خاندانش دورد فرست و ما را در این روز و شب، و در همه روز، موفق گردان که نیکی کنیم و از بدی بپرهیزیم و نعمت را سپاس گوییم، و پیرو سنّت ها باشیم و بدعت ها را کنار نهیم. و به کارهای پسندیده فرمان دهیم، و از ناپسندی ها باز داریم، و اسلام را پاسداری کنیم، و در نکوهش باطل سخن گوییم و آن را کوچک شماریم، و حق را یاری دهیم، و آن را گرامی بداریم و گمراه را به راه آوریم، و مراه را به راه آوریم، و ناتوان را مدد رسانیم، و ستم دیده را فریادرس باشیم.