آشنایی با عواملی که باعث تغییرات اسکلتی در دانش‌آموزان می‌شود و روش‌های پیشگیری از آن
یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین مسایل بهداشتی، تامین نیازهای جسمی‌دانش آموزان است که سلامت آنها را تامین می‌کند. بررسی و تحقیقات نشان‌دهنده وجود تغییر شکل‌های بدنی در بین دانش‌آموزان است. این تغییر شکل‌ها که اغلب شدید نیست با تمرین حرکات ساده قابل اصلاح خواهد بود.
داشتن وضعیت صحیح بدنی به تنهایی هر چند برای سالم بودن کافی نیست اما بخشی از سلامت کلی فرد را شامل می‌شود. والدین و مربیانی که دستیابی به وضعیت صحیح بدن و عوامل موثر بر آن را می‌شناسند، به خوبی می‌توانند در سلامت زندگی روزمره دانش‌آموزان سهیم شوند بنابراین در یک برنامه صحیح آموزش بهداشتی نباید آموزش دستیابی به وضعیت صحیح بدن را از یاد برد. در عین حال برای آنکه دانش آموزان به همکاری لازم علاقه نشان دهند، در امر آموزش نباید سختگیری شود. پیشگیری از اختلال مهم‌تر از درمان پس از ابتلا است. پیشگیری نیز تا حد زیادی به آموزش اصول صحیح و حفظ وضعیت‌های صحیح بستگی دارد.
علل مساعدکننده و به وجود آورنده تغییر وضعیت ستون فقرات در سنین مدرسه به‌طور عمده عبارتنداز: ضعف‌های عضلانی، بیماری‌های دوران مدرسه، استاندارد نبودن ارتفاع میز و صندلی‌های مدارس، یکسان نبودن قد دانش‌آموزان، در وضعیت‌های غلط قرار گرفتن در سر کلاس، پیشرفت بیماری‌ها و عوارضی که از دوران پیش از مدرسه شروع شده است.
کیفوز: کیفوز، تغییر شکل واضح، کاهش میزان بازشدگی قفسه سینه دردم، ناتوانی در صاف ایستادن به مدت طولانی، گرد بودن شانه‌ها (به هم نزدیک می‌شوند) تنگی نفس و خستگی زودرس
اسکولیوز: اسکولیوز انحراف طرفی ستون فقرات، پایین افتادگی یک شانه، تنگی نفس، قوز دنده‌ای در اثر چرخش مهره‌ها، ناتوانی در چرخش به طرف مخالف، تغییر شکل و خم شدن به طرفین به صورت قرینه نیست.
لازم به ذکر است که تغییر شکل‌های فوق هرچه سریع‌تر تشخیص داده شوند و تمرین‌های مربوطه هرچه زودتر انجام شوند، بهبودی سریع‌تر و بیشتر خواهد بود.
اسکولیوز عادتی یا مدرسه‌ای
این اسکولیوز در کودکانی که در سنین مدرسه هستند بر اثر قرار گرفتن در وضعیت‌های غلط و عادت به آن ایجاد می‌شود. اسکولیوز اغلب پیش از 14 سالگی ایجاد می‌شود و اگر اصلاح نشود در سنین بالا نیز پایدار می‌ماند. به عنوان مثال نشستن به صورت غلط ، همچنین وضعیت بچه‌های راست دست که موقع نوشتن اغلب به سمت راست خم می‌شوند و بر عکس. در این اسکولیوز انحراف جانبی ستون فقرات در حد متوسط است وضعف عضلانی هم کاملا مشهود است. نشستن طولانی‌مدت پشت میز تحریر موجب می‌شود که فشارزیادی روی مهره‌ها وارد شود. قرار گرفتن در چنین وضعیت‌هایی به مدت طولانی اگر با ضعف عضلانی همراه باشد دانش‌آموز را وادار می‌کند که با تکیه دادن روی یک طرف (تکیه یک‌طرفه) نشستن را برای خود راحت و قابل تحمل کند. در نتیجه عادت بد قرار گرفتن و وضعیت غلط موجب پیشرفت اسکولیوزها در کودکانی که هنوز به مدرسه نرفته اند نیز مشاهده می‌شود. البته کودکانی نیز وجود دارند که این تغییر شکل‌ها در دوران مدرسه در آنها شروع شده و پیشرفت کرده است اما این احتمال نیز وجود دارد که بچه‌هایی که در دوران مدرسه به وضعیت معیوب عادت می‌کنند از قبل دارای مهره‌های تغییر شکل یافته بوده‌اند.
نشستن روی نیمکت‌هایی که نامناسب هستند و همچنین حمل روزانه کیف و کتاب به‌طور مداوم با یک دست بدون شک در شکل‌گیری اسکولیوز دخالت دارند. بنابراین معلم و مربی بهداشت باید رشد و تکامل دانش‌آموزان را کنترل کنند و به‌طریقه نشستن آنها هنگام گوش دادن به درس ، توجه کافی داشته باشند.
کیفوز در سنین مدرسه
تعدادی از کودکان در سنین مدرسه دچار کوژ پشتی می‌شوند.آنچه مسلم است ضعف عضلات پشت و فقدان توانایی کودکان در نگهداری ستون مهره‌ها به یک وضعیت خاص و صحیح یکی از علل عمده این تغییر شکل محسوب می‌شود. بیماری‌هایی نیز در سنین نوجوانی و جوانی وجود دارند که می‌توانند تغییر شکل فوق را ایجاد کنند. یکی دیگر از علل کیفوز در سنین دبستان نامناسب بودن ارتفاع میز و صندلی با قد دانش آموز است. این امر موجب اتخاذ وضعیت غلط (به صورت تحمیلی) از سوی دانش‌آموز و ایجاد کوژ پشتی می‌شود. همچنین دانش‌آموزان بلند قد در هنگام صحبت با سایر همکلاسی‌های خود مجبورند که سر خود را پایین بگیرند و با آنها صحبت کنند. تکرار این حالات موجب شروع و پیشرفت تغییر شکل می‌شود.
همچنین بچه‌هایی که خجالتی هستند و هنگام حرف زدن و راه رفتن همیشه سرشان روبه پایین است و یا دختران به هنگام بلوغ و رشد سینه‌ها برای پوشیده نگهداشتن این امر شانه‌ها را به هم نزدیک می‌کنند و حالت قوز به خود می‌گیرند، بیشتر دارای کیفوز هستند.
مربیان بهداشت می‌توانند خیلی از تغییر شکل‌ها را در ساعات تفریح و یا در سرکلاس شناسایی کنند و فرد را برای مراجعه به پزشک راهنمایی نمایند و یا به کمک مربی تربیت بدنی با انجام چند تست و حرکات خیلی ساده پس از شناسایی این تغییر شکل‌ها و با دادن ورزش‌های اصلاحی می‌توان ورزش‌های مناسب (حرکات اصلاحی) آنها را بهبود بخشید. به عبارت دیگر با شناخت تغییر شکل‌ها با دادن ورزش‌های اصلاحی می‌توان ورزش‌های متنوع و اصلاحی را جایگزین ورزش‌های معمولی کرد.
حرکات اصلاحی ساده برای رفع ناهنجاری‌های ستون مهره‌ها
• آویزان شدن از بار فیکس می‌تواند در بهبود انعطاف‌پذیری مفید باشد.
• شنای کرال سینه در اصلاح تغییر شکل کیفوز بسیار موثر است.
• حفظ وضعیت صحیح در ایستادن ، نشستن و خوابیدن ضروری است و به اصلاح کمک می‌کند.
• برای رفع گردی شانه‌ها فرد می‌تواند حرکت عقب بردن کتف‌ها را انجام دهد.
• طریل کردن تنه در حالت نشسته (افزایش ارتفاع تنه)
• انجام تمرینات تنفسی همراه با سایر تمرینات اصلاحی لازم است.
• بالا کشیدن شانه‌ها به خصوص سمت مبتلا و تقویت عضلات همان طرف
• بهتر است دانش آموز مبتلا جلوی آینه قدی نشسته و وضعیت صحیح نشستن را تمرین کند. به این صورت که فرد در حالی که روی صندلی نشسته است، تنه خود را به سمت بالا می‌کشد. این عمل نه تنها به انعطاف‌پذیری ستون مهره‌ها کمک می‌کند بلکه در اصلاح تغییر شکل و بهبود قدرت عمل عضلات نیز موثر است. کودک مبتلا می‌تواند راه رفتن را جلوی آینه قدی تمرین کند و وضعیت بدنی خود را مشاهده کند. در هنگام راه رفتن شانه‌ها باید در یک سطح باشند.
6 پیشنهاد برای پیشگیری از ناهنجاری‌های اسکلتی
• والدین دانش‌آموزان حداقل ماهی یک بار بچه‌های خود را به حمام ببرند (در بقیه اوقات اغلب بچه‌ها به تنهایی ممکن است به حمام بروند) و وضعیت بدنی آنها را بررسی کنند.
• کیف مدرسه حتی المقدور سبک باشد. معلمان به بچه‌ها توصیه کنند که از حمل کیف و کتاب به خصوص اگر سنگین باشد به صورت مداوم و با یک دست خودداری کنند و در صورت الزام به این کار از هر دو دست استفاده کنند.
• در کلاس، نور به اندازه کافی باشد. به عبارت دیگر کلاس آفتابگیر باشد. بهترین نور استفاده از نور طبیعی خورشید است که به وسیله پنجره‌ها تامین می‌شود. تامین نور کافی و مناسب در مدارس موجب حفظ سلامت چشم و قدرت بینایی، کاهش خستگی اعصاب و در نهایت اثر مطلوب در کیفیت آموزشی می‌شود. نور کلاس باید به گونه‌ای تنظیم شود که دانش‌آموزان علاوه بر دید خوب روی میز خود بتوانند بدون اتخاذ وضعیت غلط در نشستن از فاصله معین تخته کلاس را ببینند.
• دانش‌آموز به تخته سیاه کاملا مسلط باشد. تابلوی کلاس درس باید در محلی مناسب که قابل رویت برای تمام دانش‌آموزان (بدون تغییر حالت نشستن) و به رنگ سبز تیره (رنگ مات) باشد. فاصله تابلوی کلاس تا اولین ردیف دانش‌آموزان نباید از 5/2 متر کمتر نباشد.
• ارتفاع میز و صندلی‌ها باید متناسب با قد دانش آموزان انتخاب شوند. به عبارت دیگر ارتفاع میز و صندلی‌ها باید استاندارد باشد. متناسب نبودن میز و نیمکت‌ها با ابعاد بدنی دانش‌آموزان علاوه بر ایجاد ناهنجاری‌های استخوانی موجب ایجاد ناراحتی‌های کمر، گردن، خستگی زودرس، افت تحصیلی و اشکال در فشارخون می‌شود.
• دانش‌آموزان در هنگام نشستن در وضعیت‌های گوناگون می‌نشینند اما ارزیابی تناسب خوب و صحیح و رضایت بخش بودن وضع نشستن مستلزم این است که موارد ذیل رعایت شود:
- کف کفش روی سطح زمین قرار گیرد و مانعی بین پشت ساق پا و ران‌ها وجود نداشته باشد.
- وقتی بازوها در وضعیت عمود بر سطح میز هم محور با محور طولی بدن قرار دارند، آرنج‌ها تقریبا در محدوده سطح رویی میز قرار گیرد. تکیه گاه ثابت و محکمی برای پشت در ناحیه کمری و زیر تیغه‌های شانه وجود داشته باشد.
منبع:http://www.salamat.com