اگر مسجد، تنها محل برگزاری نماز جماعت تلقی نشود، بلکه کانون وعظ، خطابه و مرکز ترویج اسلام، قضاوت و کانون عبادی، سیاسی و اجتماعی مسلمین باشد، هیچ فرقه انحرافی نمی تواند میان مسلمانان تفرقه ایجاد کند.
جریان های مختلف فرهنگی در برابر اسلام ناب محمدی قرار گرفته اند. این جریان ها که در این نگاشته به عنوان «جریان های ضدفرهنگ» یاد شده است، در صدد تخریب ایمان مؤمنان و اتحاد مسلمانان گام بر میدارند. استعمار و بیگانگان نیز در ترویج این تفرقه گرایی نقشی مؤثر داشته است.
«مسجد» به عنوان نهاد درون دینی مهم ترین مانع در برابر هجوم جریان های انحرافی است. این مقال بر این است تا با معرفی برخی جریان های انحرافی به ویژه «فراماسونری» و «تصوف فرقه ای» به نقش مؤثر مسجد در مقابله با این جریان ها بپردازد. مسجد، پایگاه مقابله با فراماسونری و کانون تقابل با تصوف فرقه ای به شمار می آید. مسجد در برابر جریانهای دیگر انحرافی همچون جریان های شیطان پرستی، جریان بهائیت، وهابیت، ناسیونالیسم، جریان ابتذال فرهنگی، کثرتگرایی دینی و جریان فمینیسم، به خوبی می تواند مقاومت کند و فعالانه به ترویج اندیشه ناب محمدی بپردازد.
چرایی و ضرورت جریان شناسی فرهنگی برای مدیریت فکری و مهندسی فرهنگی کشور بدیهی تر از آن است که نیاز به توضیح داشته باشد. جریان شناسی یک ضرورت اساسی روزگار معاصر ایران و کشورهای اسلامی است. مسئولان فرهنگی و فکری کشور بدون شناخت و آسیب شناسی جریان های گوناگون نمی توانند وضعیت فکری و فرهنگی کشور را مدیریت کنند. حکومت دینی نیز که تولیت فرهنگ دینی مردم را به عهده دارد، بر اساس تعریف علم کلام، نقش مؤثری در توسعه باورهای دینی مردم دارد. علم کلام، علاوه بر عهده داری تنظیم، تبیین و اثبات گزاره های اعتقادی، موظف است به شبهات کلامی فرقه های منحرف بپردازد.
متکلمان در گذشته به نقد فرقه هایی مانند: مرجئه، خوارج، مشبّهه، مجسّمه و غیره می پرداختند و امروزه نیز مرزداران اندیشه اسلامی باید فرقه های فرهنگی و معنویت های نوظهوری مانند: صوفیه، اکنکار، أُشو، رام الله، بهائیت، و وهابیت را به چالش انداخته و با جدیت و به کارگیری نظام مند به تحلیل و نقد و بررسی آن ها بپردازند.
یکی از نهادهای درون دینی که توان مقابله با جریان های انحرافی و ضدفرهنگ را دارد، مسجد است. در این مقابله ضمن معرفی مهم ترین جریان های ضدفرهنگ و انحرافی به نقش مسجد در مقابله با آنها اشاره کرد.
1. مسجد پایگاه مقابله با فراماسونری
تعریف فراماسونری
جریان فراماسونری، عامل و ریشه اصلی همه ضدفرهنگ ها در جوامع بشری است و به همین سبب، بررسی آن ضرورت دارد. واژه فراماسونری از واژه انگلیسی freestone mason به معنی سنگ تراش، ظریف کار یا بنّای آزاد گرفته شده است. اعضای فراماسونری را فراماسون یا ماسون و ساختمان و مرکز فعالیت ماسون ها را لژ می نامند. حمایت فراماسونری از یهودیت بدین جهت است که بیشتر یهودیان ساکن اسرائیل، عضو لژهای ماسونی هستند.
همه این فعالیت ها با اهداف ذیل دنبال می شوند:
1 ـ نابودی تمام مظاهر توحید و یکتاپرستی در جهان؛
2 ـ تخریب مسجد الاقصی جهت یافتن و بازسازی معبد سلیمان و پرکردن آن از بت ها و نمادهای ماسونی؛
3 ـ دست یابی به قدرت در تمام کشورهای جهان و برقراری حکومت جهانی شیطانی با حاکمیت دجال؛
مقابله فراماسون ها با مسجد
همان گونه که معلوم گشت، فراماسونری برای مقابله با ایمان مردم رونق یافت و برای دستیابی به قدرت شیطانی خود، دست به تخریب مسجدالاقصی می زند و به نابودی مظاهر توحید می پردازد. مسجد به عنوان کانون توحید می تواند با این اهداف شیطانی مقابله کند. برای اینکه تعمیر مساجد خدا منحصراً به دست کسانی است که به خدا و روز قیامت ایمان آورده و نماز به پا دارند و زکات مال خود بدهند و از غیر خدا نترسند، پس امید است که از هدایت یافتگان راه خدا باشند. «إِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَی الزَّکاةَ وَ لَمْ یَخْشَ إِلاَّ اللَّهَ فَعَسی أُولئِکَ أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَدینَ»
خداوند سبحان، جریان فراماسونری را ستمکارترین جریان معرفی میکند که مردم را از ذکر نام خدا در مساجد منع میکند و در خرابی آن می کوشد: «وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَساجِدَ اللَّهِ أَنْ یُذْکَرَ فیهَا اسْمُهُ وَ سَعی فی خَرابِها أُولئِکَ ما کانَ لَهُمْ أَنْ یَدْخُلُوها إِلاَّ خائِفینَ لَهُمْ فِی الدُّنْیا خِزْیٌ وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظیمٌ» و کیست ستمکارتر از آن که مردم را از ذکر نام خدا در مساجد منع کند و در خرابی آن اهتمام و کوشش نماید؟ چنین گروه را نشاید که در مساجد مسلمین در آیند جز آنکه(برخود) ترسان باشند. این گروه را در دنیا ذلت و خواری نصیب است و در آخرت عذابی بزرگ.
از آنجا که مسجد مخصوص عبادت خداوند یکتاست، توسعه آن می تواند اهداف فراماسونری را تضعیف کند، برای اینکه مساجد مخصوص(پرستش ذات یکتای) خداست، پس نباید با خدا أحدی غیر او را پرستش کنید: «أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً»
خداوند سبحان در برابر جریان فراماسونری به عظمت مسجدالاقصی یاد می کند و می فرماید:
«سُبْحانَ الَّذی أَسْری بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَی الْمَسْجِدِ الْأَقْصَی الَّذی بارَکْنا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیاتِنا إِنَّهُ هُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُ»؛ پاک و منزّه است خدایی که بنده اش را در یک شب، از مسجدالحرام به مسجدالاقصی ـ که گرداگردش را پربرکت ساخته ایم، برد، تا برخی از آیات خود را به او نشان دهیم چرا که او شنوا و بیناست.
2. مسجد کانون تقابل با تصوف فرقه ای
جریان دیگری که در تضعیف فرهنگ اصیل اسلامی فعالیت می کند، جریان تصوف فرقه ای است که سعی می کند با ترویج مکان دیگری برای سلوک معنویت به نام «خانقاه» به تضعیف و کمرنگ کردن مسجد بپردازد.
چیستی تصوف
یکی از جریان های ضدفرهنگ رایج در کشورهای اسلامی، جریان تصوف فرقه ای است که با گرایش های گوناگونی ظاهر گشته است. تصوّف که اسم منسوب آن صوفیه است- مصدر لازم ثلاثی مزید از باب تفعّل به معنای صوفی شدن به کار می رود. یکی از کاربردهای باب تفعّل، بیان دارا شدن چیزی یا صفتی است؛ مانند: تأهّل، یعنی: دارای أهل شدن و یا تألّم، به معنای دارای درد شدن. این باب برای بیان گرایش به فرقه ها و آیین ها هم به کار می رود، مانند: تَمَجُّس یا تهُّود که به معنای گرویدن به آیین مجوس و دین یهود است. تصوّف هم به معنای گرایش به صوفی است؛ پس تصوّف، هم به معنای صوفی شدن و هم به معنای گرایش به صوفی به کار می رود.
ابونصر سراج درباره چیستی تصوّف می گوید:
«صوفیان مانند فقها و زهاّد به دنبال علم خاص یا ویژگی اخلاقی معین نبودند؛ زیرا آن ها خود، سرچشمه تمام دانش ها و دارای مجموعه احوال بودند.»
صوفی از نظر ابونصر سراج، هم بینش دینی و هم منش دینی و هم کنش دینی دارد. در حالی که به عنوان مثال «علم کلام» فقط به دنبال بُعد بینش دینی یا «اخلاق» فقط در پی منش دینی و یا «فقه و حقوق» فقط به دنبال کُنش دینی است. اما صوفی از نظر سراج، سرچشمه تمام دانش ها و احوال است.
هجویری در کشف المحجوب، بین سه واژه «صوفی» و «متصوّف» و «مستصوف» فرق می گذارد؛ صوفی؛ اهل کمالی است که از صفات نفسانی دور گشته و به حقیقت رسیده است. متصوّف؛ طالبان رسیدن به مرتبه صوفیان هستند و جمع آن متصوّفه است، مستصوف؛ کسی است که ظاهرش را همچون صوفیان و طالبان تصوّف می آراید، اما در واقع از عقاید و اعمال آن ها به دور است. وی در این مورد می گوید:
«صوفی آن بود که از خود فانی بود و به حق باقی از قبضه طبایع رسته و به حقیقت حقایق پیوسته است و متصوّف آنک به مجاهدت، این درجه را می طلبد و اندر طلب، خود را بر معاملت ایشان درست همی کند و مستصوف آن است که از برای منال و جاه و حظ دنیا خود را مانند ایشان کرده است و از این هر دو از هیچ معنی خبر ندارد تا حدی که گفته اند: «المستصوف عند الصوفیه کالذُباب و عند غیرهم کالذِئاب.» مستصوف در نگاه صوفی از جهت حقارت و بی ارزشی، چون مگس بود و در نزد دیگران، چون گرگ پر فساد، که همه همتش دریدن و لختی مردار خوردن باشد.»
فرقه های صوفیه در عقاید و مناسک خود، گرفتار انحراف ها و بدعت های فراوانی هستند، از جمله میتوان به نقش عوامل بیرونی در پیدایش تصوف اشاره کرد.
ساخت خانقاه در مقابله با مسجد
مهم ترین انحراف تصوف فرقه ای خانقاه به عنوان محل ذکر و عبادت است. خانقاه بنا به تصریح منابع صوفیه مانند: «نفحات الانس» و «طرایق الحقایق» به پیشنهاد «امیری ترسا» در عصر «ابوهاشم کوفی» ساخته شد و بدعت صوفیان در ساختن خانقاه به این است که آن را به دین و طریقت دینی منتسب می سازند. این مکان در برابر مسجد ساخته شده و از عوامل تفرقه میان مسلمانان به شمار می آید.
خداوند سبحان در باره عظمت مسجد می فرماید: گروهی از آنها، مسجدی ساختند برای زیان(به مسلمانان)، و(تقویت) کفر، و تفرقه افکنی میان مؤمنان، و کمینگاه برای کسی که از پیش با خدا و پیامبرش مبارزه کرده بود. آنها سوگند یاد می کنند که: «جز نیکی(و خدمت)، نظری نداشته ایم!» امّا خداوند گواهی می دهد که آنها دروغگو هستند! هرگز در آن(مسجد به عبادت) نایست! آن مسجدی که از روز نخست بر پایه تقوا بنا شده، شایسته تر است که در آن(به عبادت) بایستی در آن، مردانی هستند که دوست می دارند پاکیزه باشند و خداوند پاکیزگان را دوست دارد! آیا کسی که شالوده آن را بر تقوای الهی و خشنودی او بنا کرده بهتر است، یا کسی که اساس آن را بر کنار پرتگاه سستی بنا نموده که ناگهان در آتش دوزخ فرومی ریزد؟ و خداوند گروه ستمگران را هدایت نمی کند!.
البته صوفیان گاهی در مسجد به أذکار ویژه خود می پرداختند و با این کار در صدد تغییر ماهیت فرهنگ مسجد بودند که اهل بیت: با شیوه آنها مخالفت می کردند.
سید مرتضی رازی به نقل از محمدبن حسین بن ابی الخطاب می گوید: با امام هادی علیه السلام در مسجدالنبی بودم، عده ای از اصحاب به خدمتش رسیدند. مدتی بعد جماعتی از صوفیه وارد مسجد شدند و در گوشه ای به حالت دایره ای نشستند و شروع به گفتن لا اله الا الله نمودند. امام هادی علیه السلام فرمود:
به این مردم فریبکار توجه نکنید اینها هم پیمانان شیاطین و ویران کننده مبانی دین هستند.
نظر مراجع درباره تأکید بر مساجد و نهی از خانقاه
به همین جهت مراجع تقلید با استناد به آیات و روایات، بر رفتن به مساجد تأکید داشتند و خانقاه را توصیه نمی کردند و آن را عامل تفرقه می دانستند.
1. حضرت آیت الله العظمی گلپایگانی در پاسخ به سؤالی می فرماید:
واضح است که معبد مسلمانان مسجد است و رفتن به خانقاه اگر برای این باشد که گمان کنید آنجا خصوصیت و شرافتی بر سایر أمکنه دارد، بدعت و حرام است. و به علاوه، این تشکیلات موجب تفرقه مسلمین و اختلاف و ضعف آنها می شود و ذکرهایی که در آنجا خوانده می شود اگر مدرک و سند معتبری نداشته باشد خواندنش به قصد ورود جایز نیست و اگر اعتبار آن هم با عقاید حقه موافق نباشد خواندنش مطلقاً حرام است. شما در وظایف خود به رساله های عملیه و در اذکار و ادعیه به کتب دعا مانند مفاتیح الجنان رجوع کنید.
2. حضرت آیت الله العظمی فاضل لنکرانی نیز می فرماید:
معبد مسلمانان، مسجد است و رفتن به خانقاه اگر برای این باشد که گمان کند آنجا خصوصیت و شرافتی بر سایر أمکنه دارد صحیح نیست بلکه اگر به این عنوان بروند که آنجا شرعاً پایگاه ذکر و مدح و منقبت است حرام است؛ لذا بر عموم مسلمانان است که برای امور عبادی، مذهبی و اعیاد موالید ائمه: در مساجد اجتماع کنند که «إِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ» و شما هم در مقابله با این حرکت طبق شرایط و مراحل امر به معروف و نهی از منکر عمل کنید.
پس عارفان حقیقی، اهل تهجّد و عبادت در مسجد و اهل شهادت و رشادت در میدان مبارزه و اهل تفقه در دین الهی اند. و اسلام جامع نگر را ملاک زیستن می دانند. و این مظهر همان مناجات عارفین است که «وَ اجْعَلْنَا مِنْ أَخَصِّ عَارِفِیکَ وَ أَصْلَحِ عِبَادِکَ وَ أَصْدَقِ طَائِعِیکَ»
مسجد ضرار، توطئه راهب مسیحی
رهبانیت مسیحی نیز بر صوفی گری مسلمانان تأثیرگذار بوده است. حتی مسجد ضرار هم توطئه راهب مسیحی بود. توضیح این که، قبل از جنگ تبوک، عده ای از منافقین مدینه با مرد راهبی به نام «ابوعامر» که بسیار ریاست طلب بود بیعت کردند. ابوعامر، پس از فتح مکه به طائف گریخت و چون اهل طائف به اسلام گرویدند، به سوی شام پیش امپراطور روم شتافت و از آن جا به منافقین پیام فرستاد که آماده شوند و مسجدی بنا نهند تا به کمک امپراطور روم، بساط رسول خدا در مدینه برداشته شود. منافقین درگام نخست در جهاد شرکت نکردند و با نیرنگ از پیامبر مکرم تقاضا کردند که مسجد مدینه برای بیماران و پیرمردان دور است و لذا اقدام به ساختن مسجد ضرار کردند. پیامبر اسلام به جهت وضعیت جنگ تبوک با آن ها برخورد نکرد و امام علی علیه السلام را به جای خود در مدینه گماشت. پیامبر أعظم پس از مراجعت از جنگ طبق آیه 107 سوره توبه به تخریب مسجد ضرار فرمان داد:
«وَ الَّذینَ اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِراراً وَ کُفْراً وَ تَفْریقاً بَیْنَ الْمُؤْمِنینَ وَ إِرْصاداً لِمَنْ حارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَیَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنا إِلاَّ الْحُسْنی وَ اللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ * لا تَقُمْ فیهِ أَبَداً...»؛ و(گروهی دیگر از منافقان اند) آنان که مسجدی برای زیان به اسلام برپا کردند و مقصودشان کفر و عناد و تفرقه کلمه بین مسلمین و ساختن کمین گاهی برای دشمنان دیرینه خدا و رسول خدا بود، و با این همه قسم های مؤکّد یاد می کنند که ما جز قصد خیر غرضی نداریم، و خدا گواهی می دهد که محققا دروغ می گویند.
یک راهب و صوفی مسیحی به بهانه عبادت منافقین ساختمانی با عنوان مسجد ساخت، تا محل توطئه آن ها گردد و خداوند نیز آن ها را رسوا کرد. بنابراین، مردم دین دار باید هوشیار باشند که تغییر عنوان خانقاه به مسجد یا حسینیه، ماهیت انحرافی آنها را تغییر نمی دهد.
مسجد در روایات
مسجد در نصوص دینی به عنوان مجلس مؤمنان و خانه پرهیزگاران و اهل مسجد به عنوان زائران خداوند معرفی شده است. پیامبر گرامی اسلام می فرمایند:
«إِنَّ الْمُؤْمِنَ مَجْلِسُهُ مَسْجِدُهُ» و یا «اَلْمَسجِدُ بَیْتُ کُلِّ تَقِیًّ»
امام حسین علیه السلام میفرمایند:
«اَهْلُ الْمَسْجِدِ زُوّارُ اللهِ وَ حَقٌّ عَلی الْمَزوُرِ اَلتُّحفُةُ لِزائِرِهِ»؛ اهل مسجد، زائران خدایند و بر صاحبخانه است که به زائرش هدیه دهد.
حال به صوفیان این اشکال وارد است که با وجود این همه روایت در فضایل مسجد، چرا به مرکزی به نام خانقاه رو می آورید؟
شبهه های صوفیان
شبهه صوفیان این است که اگر فرقه های صوفیه، اهل بدعت اند مثلاً خانقاه، از مصادیق بدعت به شمار می آید، پس حسینیه ها و مدرسه های جدید هم بدعت اند؟ زیرا همه این پدیده ها، نو و جدید هستند. پاسخ این است که:
اولاً؛ وجود حسینیه ها و مدارس جدید، باعث پدید آمدن فرقه های دینی جدید و کمرنگ کردن حضور مردم در مسجد و تفرقه میان مسلمین نشده اند. ملاک بدعت بودن در یک پدیده به محتوا و کارکرد آن است. اعمال در حسینیه ها بدعت و انحراف آلود نیست، در حالی که پیامدهای منفی در اعمال خانقاهی مانند: رقص و سماع و غیره ظاهر می گردد.
ثانیاً؛ هر امر نوی را بدعت مذموم نمی نامند. بدعت مذموم، عبارت از انتساب غیر دین به دین است. و خانقاه به عنوان مکان طریقت دینی در برابر شریعت دینی، بدعت آفرین است.
ثالثاً؛ صوفیان، احکامی در خانقاه جاری می کنند که جملگی بدعت است. مثلاً پیوند وثیقی میان ولایت و تصوف برقرار می سازند و ولایت را در اقطاب خود ساری و جاری می دانند و آن را جانشین ولایت ائمه اطهار قرار می دهند. اگر ولایت به زعم صوفیان قیام عبد است به حق در مقام فنا از نفس خود؛ پس لازمه بریدن از نفس و اتصال به حق، تابعیت از اهل بیت: در تمام زمینه ها است، و یکی از دستورات ائمه اطهار:، اطاعت از فقهای جامع الشرایط و مجتهدان فقه تشیع است در حالیکه، فرقه های صوفیه به شدت مخالف مرجعیت شیعه هستند و در دین شناسی از فقها و نائبان عام امام عصر(عج) بهره نمی گیرند و این گرایش نیز بدعت دیگری در تصوف است. همچنین گرایش سکولاریستی و توصیه به جدایی دین از سیاست و مسائل اجتماعی و انتساب دین گزینش گر به اسلام ناب محمدی از بدعت های صوفیه است.
3. مسجد نهاد مبارزه با جریان های ضد فرهنگ
علاوه بر جریان های انحرافی ذکر شده، جریان های ضد فرهنگ دیگری وجود دارد که می توان به جریان شیطان پرستی، جریان بهائیت، جریان وهابیت، جریان ناسیونالیسم، جریان ابتذال فرهنگی، جریان کثرت گرایی دینی و جریان فمینیسم اشاره کرد. مسجد در مقابله با همه این جریان ها نقش مؤثری داشته و دارد. به همین جهت پیامبر اسلام در ساخت مساجد متعدد اهتمام می ورزیدند. مسجدالنبی و مسجد قبا را با دستان مبارک خود ساختند و در ساخت نه مسجد دیگر در قبائل گوناگون همچون «مسجد راتج»، «مسجد بنی عبدالاشهل»، «مسجد بنی عمروبن مبذول»، «مسجد جهینه»، «مسجد بنی سلمه»، «مسجد بنی رزیق»، «مسجد غفار»، «مسجد اسلم» و «مسجد بنی عمروبن النجار» توصیه و اهتمام ورزیدند. بسیاری از مساجدی که بعدها ساخته شد، مکان عبادت و نماز رسول گرامی اسلام بود.
مسلمانان اولیه علاقه و اشتیاق زیادی نسبت به ساخت مسجد از خود نشان می دادند و این اشتیاق ناشی از سیره عملی پیامبر گرامی اسلام در باره مسجدسازی بود. نخستین کار نبی اکرم، بعد از هجرت و در ابتدای ورود به یثرب، ساختن مسجد بود و فرمود: «مَنْ بَنَی مَسْجِداً بَنَی اللَّهُ لَهُ بَیْتاً فِی الْجَنَّةِ»؛ هر کسی مسجدی بنا کند خدا برای او خانه ای در بهشت می سازد. نیز امام باقر علیه السلام فرمود: «مَنْ بَنَی مَسْجِداً کَمَفْحَصِ قَطَاةٍ بَنَی اللَّهُ لَهُ بَیْتاً فِی الْجَنَّةِ»؛ هر کسی مسجدی بنا کند هرچند به اندازه لانه قطاه(پرنده ای به اندازه کبوتر) باشد، خدا برای او خانه ای در بهشت می سازد.توسعه مسجدسازی در دوره امویان و عباسیان نیز بر این اساس بود.
اگر مسجد، تنها محل برگزاری نماز جماعت تلقی نشود، بلکه کانون وعظ و خطابه و مرکز ترویج اسلام و پناهگاه غریبان و مداوای محرومان و قضاوت و در یک جمله کانون عبادی و سیاسی و اجتماعی مسلمین باشد، هیچ فرقه انحرافی و جریان ضدفرهنگ نمی تواند در میان مسلمانان تفرقه ایجاد کند. مسجد در این هنگام، نهادی در برابر انحراف های مختلف می شود.
