سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه» در گفتگو با حجت الاسلام والمسلمین قاسم شبان نیا، دانش آموخته حوزه و عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) به واکاوی معنایی بصیرت و راه های کسب آن و نقش حوزه و مراجع تقلید در خلق حماسه 9 دی پرداخته است.
حوزه: مکتب در پیروزی و ادامه حیات انقلاب اسلامی چه جایگاهی داشته است؟
حضرت امام جمله مشهوری دارند که این محرم و صفر است اسلام را زنده نگه داشته است. من می خواهم این جمله را در مورد انقلاب اسلامی تطبیق بدهم؛ عاملی که نقش اصلی در پیروزی انقلاب اسلامی داشت، مکتب است. لذا عمده تأکید رهبران دینی این نهضت در شعارهایشان دغدغه های دینی بود و بسیاری از نظریه پردازانی که راجع به تئوری های انقلاب تحقیق می کنند به این نتیجه رسیدند که عامل دین، نقش مهمی در پیروزی انقلاب اسلامی ایران داشت.
این پیوند در خلق حماسه 9 دی چگونه نقش خود را ایفاء می کند؟
در عاشورای سال 88 اتفاقی می افتد و عامل مکتب که در پیروزی انقلاب نقش داشت، در استمرار انقلاب هم نقش ایفا می کند. به جهت اهانتی که در روز عاشورا توسط برخی از عوامل فتنه صورت گرفت، خون مردم به جوش آمد و مکتب حسینی نقش آفرینی می کند و مردم به صحنه می آیند و حماسه 9 دی شکل می گیرد.
لذا حماسه 9 دی با محرم و صفر پیوند خورد و این پیوند باعث شد فتنه ای که به انگیزه اسقاط نظام شکل گرفته بود و بسیاری از تحلیل گران با وقایعی که دیده بودند نظام را رفتنی می دانستند، شکست بخورد دیدند؛ حماسه 9 دی نشان داد جمعیت عظیم مردم با نظام هستند.
این حماسه به برکت محرم و صفر بود و باید هر چه بتوانیم یاد محرم و صفر را به عنوان یک از شعائر دینی زنده نگه داریم، بنده معتقدم نقشی که محرم و صفر در پیروزی و استمرار انقلاب ایفا کرده است، هیچ کس ایفاء نکرده است نام امام حسین (ع) و اعتقاد به انتظار در فرهنگ مهدویت باعث استمرار نظام می شود.
البته وظیفه طلاب و حوزه علمیه اقتضا می کند تا ارتباطی که بین مکتب و نظام ما برقرارشده است را برای مردم یادآوری کنند تا در طول زمان فراموش نشود.
وقتی تجمع عظیم اربعین شکل می گیرد، رعب و وحشتی در دل دشمنان ما ایجاد می کند که شاید کمتر تجمعی بتواند این میزان رعب و وحشت را در دل دشمنان ایجاد کند. برخی از رسانه های غربی بعد از تجمع اربعین حسینی به عظمت شیعه اعتراف کردند و نشان دادند دشمنی که الآن تحت هدایت استکبار شکل گرفته و از کنترل آن ها خارج شده که همان داعش است کاملاً در انزوا قرارگرفته است. در اربعین به گونه ای تصویرسازی کردند که جمعیت نسبت سال گذشته کاهش خواهد داشت اما این گونه نشد.
اگر بتوانیم این شعائر دینی را تقویت کنیم و حوزه علمیه قم به وظیفه خود در این خصوص عمل کند اگر فتنه بزرگ تر از فتنه 88 هم ایجاد شود نظام آسیب نمی بینید.
رهبر انقلاب این بحران را چگونه مدیریت کردند؟
نقش مدبرانه مقام معظم رهبری در تدبیر این فتنه بسیار مهم است، نظر مقام معظم رهبری این بود که درنهایت باید این فتنه باتدبیر خود مردم جمع بشود تا کمترین آسیب از جهت مالی و جانی به مردم وارد شود.
پیوند بین نظام و مکتب چگونه از گزند حوادث مصون خواهد ماند؟
اگر حوزه و طلاب ارتباط نظام با مکتب را برای مردم پررنگ کنند، دشمن مأیوس خواهد شد، الآن دشمن تلاش می کند، حتی در حوزه سیاست و مباحث اندیشه ای، بحث هایی القاء بشود که نظام سیاسی از مکتب جداست و باید مراقب این نوع تفکرات باشیم، اگر این کار صورت نپذیرد تضمینی وجود ندارد که بازهم حماسه 9 دی تکرار شود و ممکن است قضایایی مثل قضایای مشروطه تکرار شود؛ به دلیل اینکه علمای ما در آن زمان نتوانستند آن خطری را که متوجه نهضت مشروطه بود را به درستی درک کنند منشأ آفتی شد تا مردم بصیرت لازم را پیدا نکنند و نهضت مشروطه که عمده حرکت آن به وسیله علما بود به گونه ای دچار انحراف شد که سر شیخ فضل الله به چوبه دار می رود و کسانی که پای چوبه دار بودند سوت و کف زدند در وقایع نهضت مشروطه بزرگان باید به مردم بصیرت می داند و این بصیرت به مردم داده نشد و جریان غرب زده؛ نهضت را به نفع خود مصادره کرد و نهضت منحرف شد و آزادی به شکل غربی آن رواج پیدا کرد و به تعبیر برخی از بزرگان: نهضت مشروطه باعث شد تا علما پس از مدتی جرئت نکنند درصحنه سیاست وارد شوند و تحلیل آن ها این بود که با توجه به انحرافی که پیش آمد، چه تضمینی وجود دارد حرکت جدید آن ها دچار انحراف نشود. لذا علما به صورت جدی در حمایت از نظام وارد می شوند تا دشمن نتواند بین نظام و مکتب جدایی ایجاد کند.
حکومت و نظام چگونه می تواند این پیوند را محکم تر کند؟
متأسفانه در بدنه متصدیان حکومتی این اعتقاد که برای حل وفصل مسائل خود به حوزه های علمیه رجوع کنند کمرنگ است در وزارت خارجه، در وزارت ارشاد، حتی در وزارت صنایع و معادن یا وزارت علوم و وزارت آموزش وپرورش باید ارتباط وسیعی با حوزه های علمیه برقرار شود، چراکه احکام دین باید در بدنه وزارتخانه ها تزریق شود، از طرف حوزه باید مطالعات جدی صورت بگیرد که به عنوان مثال چرا در فلان وزارت خانه به احکام اسلامی عمل نشده است و از سوی دیگر خود حکومت باید از حوزه ها مطالبه کند و بودجه اختصاص دهد و در اتاق فکرهای مشترک بین حوزه علمیه و متخصصین آن حوزه ها تکلیف دینی وزارت خانه ها را مشخص کنند در سطح کلان دولتی که تشکیل می شود باید از حوزه های علمیه برنامه بخواهد و رئیس جمهور در معرفی وزرا از حوزه های علمیه و مراجع مشورت بخواهد، چراکه حوزه های علمیه و مراجع ذخیره های انقلاب هستند، دو قشر در انقلاب اسلامی تأثیر عمیقی داشتند یکی حوزه علمیه و دیگری دانشگاه، اگر حکومت تلاش کند تا بین حوزه و دانشگاه اتصال برقرار کند و بحث های تخصصی انجام بگیرد و در کنار آن بحث های دینی در حکومت تزریق بشود، بسیاری از مسائل منفی مانند، مفاسد اقتصادی از بین خواهد رفت، تفکر سکولار رنگ خواهد باخت؛ در بخش هایی از نظام که این اتصال برقرارشده است، نظام کمتر دچار مشکل است، اما در بخش هایی که این اتصال برقرار نشده است همچنان دچار مشکل هستیم، انقلاب اسلامی ایجاد شد تا این پیوند برقرار شود، اگر این ارتباط برقرار شد حوزه علمیه هم به صورت جدی تر وارد میدان خواهد شد چراکه احساس خواهد کرد نظام درصدد اجرای احکام الهی است، و به نحو جدی تری از نظام دفاع خواهد کرد.
حماسه 9 دی چه پیامی داشت؟
حماسه 9 دی به خوبی نشان داد مردم به وظیفه خود عمل می کنند، حضرت امام در وصیت نامه خود آورده اند که مردم ما با مردم صدر اسلام قابل مقایسه نیستند و نسبت به آن ها بالاتر هستند چراکه در آن زمان مردم خود امام و پیامبر را از نزدیک دیدند ولی حجت خدا را زمین زدند و به فرامین ایشان عمل نکردند ولی در عصر حاضر مردم ما فقط به صرف اینکه روایتی واردشده است که از نائب امام تبعیت کنید به میدان می آیند و حماسه 9 دی را ایجاد می کنند. تحریم ها فشار زیادی به مردم ما وارد کرده است، اما همچنان مردم ما ایستاده اند و همه این ها به خاطر این است که روایاتی واردشده که مردم بر اساس آن ها اعتقاداتی پیداکرده اند که در استمرار اطاعت از امام معصوم(ع) باید از ولی فقیه اطاعت کرد و دوست و دشمن اعتراف دارند حماسه 9 دی به دلیل اعتقادات مردم به ولایت و اطاعت پذیری و بصیرت آن ها شکل گرفت، این حماسه دو طرف دارد، یک طرف بزرگان دین و علما و در رأس آن ها ولی فقیه قرار دارد که وظیفه خود را بسیاری از آن ها به خوبی ایفا کردند و در طرف دیگر مردم قرار دارند که دنبال حقیقت بودند و می دانستند وظیفه این است که دنباله رو ولی فقیه باشند و بصیرت پیدا کردند.
در جریان فتنه چرا عده ای مصداق خواص بی بصیرت شدند؟
برای کسب بصیرت به دو مؤلفه بینشی و رفتاری نیازمندیم؛ مؤلفه های بینشی سیاسی چند دسته است، یک دسته از آن ها اعتقادات و باورهای اصیل دینی ماست، یعنی اگر کسی در اعتقادات متزلزل باشد در کسب بصیرت دچار مشکل خواهد شد، اگر کسی در توحید دچار مشکل باشد در بحث اعتقاد به ولایت فقیه دچار مشکل می شود؛ چراکه این امور باهم تلازم دارند؛ کسی که توحید محکمی داشته باشد در امتثال امر ولی فقیه هیچ گاه دچار مشکل نخواهد شد. بصیرت یک مسئله بینشی است که بخشی از آن ناظر به تحکیم اعتقادات و باورهای دینی است و بخشی از مسائل بینشی مربوط به اطلاع از مسائل روز است، برخی افراد بینش و اعتقاد خوبی نسبت به مسائل دینی دارند، ولی نسبت به مسائل روز اطلاع کافی نداشتند و همین افراد در فتنه 88 جزو خواص بی بصیرت شدند لذا نتوانستند قضایا را به خوبی تحلیل کنند و حق و باطل برای آن ها مشتبه شد، ایشان می دانستند باید به جبهه حق بروند، ولی نتوانستند تشخیص بدهند که جبهه حق کدام سمت است، این گروه نیازمند کسب اطلاع از مسائل روز هستند، یعنی باید دنبال این مسئله باشند که کسی که این فتنه را راه اندازی می کند با چه توجیهی این کار را می کند و چه آسیب هایی به نظام وارد می کند، برخی از خواص در قسمت اول لغزیدند، چراکه در حوزه اعتقاد و باورهای دینی خود تفکر سکولار دارند و در زمان فتنه دچار لغزش می شوند، برخی از آن ها اطلاعات سیاسی از وضعیت جامعه نداشتند.
کسانی که فتنه را ایجاد کردند، می گفتند، اسلام باید به طورکلی از حاکمیت جدا شود، فتنه به این بزرگی رخ داده اما متأسفانه چرا تحلیل یک نماینده مجلس باید به قدری ضعیف باشد که گمان کند این یک قضیه داخلی و انتخاباتی بوده است درحالی که شبکه های خارجی معاند نظام، امید به سقوط نظام داشتند و هزینه زیادی را متحمل شدند، حتی مؤسسه ای به نام «اعانه» به مبالغی که در جریان فتنه 88 پرداخته اشاره می کنند، این مؤسسه بودجه رسمی خود را از کنگره آمریکا می گیرد، وقتی آن ها عوامل خود را به ایجاد فتنه تشویق می کنند، مشخص می شود عوامل بیرونی در ایجاد فتنه نقش دارند و کسی که بینش و بصیرت سیاسی ندارد ولو اینکه وزیر یا نماینده مجلس یا عالم دینی باشد موضع گیری متفاوتی خواهد داشت و آن گونه که باید از نظام اسلامی دفاع نخواهند کرد و جبهه حق را به درستی تشخیص نمی دهند و تحت القائات رسانه ای قرار می گیرد، حتی ممکن است شخصی در بین نزدیکان آن ها نفوذ کند و اطلاعاتی به آن ها بدهد که تحت تأثیر قرار بگیرند. بنابراین در حوزه بینشی باید خود را اصلاح کنند.
در حوزه رفتاری نیز بصیرت لوازمی دارد، شخصی که ازلحاظ مباحث اعتقادی و بینش سیاسی آگاهی کامل دارد، اما در هنگامه فتنه خانه نشین می شود، هم دچار مشکل است لازمه بصیرت این است که به موقع حرکت کنیم، بسیاری از کسانی که در لشگر امام حسین قرار نگرفتند اظهار پشیمانی کردند، و بعدها قیام کردند ولی دیگر کار از کار گذشته است.
اگر موقعیت شناسی مردم نبود چه بسا به دلیل عدم موضع گیری خواص در زمان لازم و سکوت آن ها شاهد تکرار قضایای مشروطه بودیم.
در هنگام فتنه نمی توان سکوت کرد و باید وارد معرکه شد و تعیین جهت کرد. حضرت امام در وصیت نامه خود می فرمایند: باید از نهضت مشروطیت درس گرفت. ایشان در سخنرانی های متعدد به این مطلب اشاره می کنند، حتی درجایی که سخنرانی خاص برای علما دارند می فرمایند: باید از جریان مشروطیت عبرت بگیرید حوزه علمیه باید نهضت مشروطه را مطالعه کند، در این نهضت چه گذشت که حضرت امام این قدر نسبت به آن تأکید می کنند؟ چرا به عموم مردم و خواص اشاره می کنند که از نهضت مشروطه عبرت بگیرید و حتی مقام معظم رهبری هم به این مطلب تأکیددارند!
در نهضت مشروطه برخی از علما متوجه شدند اشتباه کرده اند، ولی به موقع حاضر نشدند وقتی درصحنه حاضر شدند که سر شیخ فضل الله نوری بالای دار رفته بود بسیاری از خواص بعد از حماسه 9 دی بیانیه صادر کردند، درزمانی که دیگر فایده ای ندارد، برخلاف نهضت مشروطه مردم و برخی از علما با بصیرتی که به خرج دادند با نظام همراهی کردند، یکی از علل حماسه 9 دی به دلیل حضور به موقع برخی از علما بود وگرنه مردم این گونه درصحنه حاضر نمی شدند اما انتظار این است که همه در مواقعی که احساس خطر می کنند حاضر شوند.
حوزه های علمیه چگونه می توانند در ایجاد بصیرت نقش خود را ایفاء کنند؟
این مطلب می طلبد که حوزه علمیه جدی تر و با برنامه ریزی مشخص در این قضیه وارد شود بسیاری از علما ورود پیدا کردند و اصل بقای نظام به دلیل تأییدات و همراهی علما و مراجع با نظام است، ولی فقیه مانند مرواریدی است در دل صدف که اگر پیرامون این مروارید خالی شود و نظام؛ حمایت مراجع را از دست بدهد در مقابل تهدیدات آسیب پذیر خواهد بود، در مواقعی که فتنه ای شکل می گیرد برای اینکه حماسه های دیگری مانند حماسه 9 دی شکل بگیرد، مراجع ما همان طور که تابه حال به موقع در میدان حاضرشده اند، بعدازاین جدی تر حضور خواهند داشت و کسانی که تابه حال در میدان حاضر نشده اند نیز ورود پیدا کنند چراکه بحث جبهه حق و باطل است و اگر در جبهه حق قرار نگیریم و سکوت کنیم، باعث تقویت جبهه باطل خواهیم شد و تضمینی برای واکسینه بودن نظام در مقابل تهدیدات وجود ندارد.
