گلایه های اقتصادی و توصیه های رهبر انقلاب اسلامی در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش، گویای این است که سریال غفلت از مسأله ی اصلی هنوز ادامه دارد. اگر دیروز و در برهه ی مذاکرات، امید برخی به جای «نقطه های امیدبخش حقیقی»، به «نقطه های خیالی»[1]
بود، امروز نیز توجه به مسائل مقطعی نظیر انتخابات جایگزین مسائل اساسی شده است «که یکی از این مسائل، مسئله ی اقتصاد کشور است»[2]
اما چرا اینگونه شده است؟
1. از آغاز دور جدید مذاکرات هسته ای که به برجام منتهی شد، حضرت آیت الله خامنه ای ضمن اعلام عدم مخالفت خود با مذاکرات و حمایت های متعدد از تیم هسته ای کشور، بارها گوشزد کردند: «علاج مشکلات کشور پیمودن راه اقتصاد مقاومتی است؛ یعنی تکیه به درون»[3]
. البته این توصیه «معنایش این نیست که از امکاناتی که در بیرون هست استفاده نکنیم؛ این دو حرف با هم اشتباه نشود. امیدمان را به بیرون از ظرفیّت داخلی کشور ندوزیم»[4]
اما از همان ابتدای مذاکرات برخی در داخل و خارج کشور در تبلیغات و تریبون های خود تصویری از مذاکرات، بازنمایی کردند که گویی مشکلات اساسی کشور قرار است از این طریق حل شود. با این نگاه، مذاکرات هسته ای به جای مسأله ی اقتصاد در اولویت قرار گرفت. در این فضا بود که رهبر انقلاب گفتند: «تا هروقت می خواهند مذاکره کنند! من معتقدم باید دل را به نقطه های امیدبخش حقیقی سپرد، نه به نقطه های خیالی»[5]
اما با اجرایی شدن برجام انتظار می رفت همه نگاه ها و ظرفیت های کشور به سمت اجرایی شدن اقتصاد مقاومتی متمرکز شود. حضرت آیت الله خامنه ای در اولین دیدار خود با هیأت دولت در شهریور 92 گفتند که «باید نگاه کنید ببینید اولویّت ها چیست. .. نمی شود یک اموری را معطّل گذاشت تا یک کار دیگر تمام بشود، لکن آنچه نگاه اصلی را به خودش متوجّه میکند، آن را باید پیدا کرد.» اما این توصیه رهبری انقلاب مبنی بر اینکه «مسائل تبلیغاتی و روزنامه ای انتخابات، مسئولین کشور را از مسائل مستمر و دنباله دار و اساسی غافل نکند»[6]
ناظر بر این آسیب است که هنوز اقتصاد تبدیل به اولویت کشور نشده است. موکول شدن تحقق سیاست های اقتصادی و معیشتی به نتیجه ی مسائلی نظیر مذاکرات و انتخابات، ثمره ای جز به تعویق افتادن رسیدگی به اقتصاد کشور و کاهش کارآمدی نخواهد داشت. تجربه نشان داده که اگر ضعف های اقتصادی را برطرف نکنیم، دشمنان ملت ایران باز هم در را بر این پاشنه خواهند چرخاند.
2. مشکل دیگری که در این زمینه وجود دارد، تعریف ها و تلقی های نادرست از اقتصاد مقاومتی است. امروز با نگاهی به اخبار و تحلیل های اقتصادی، موجی مشتاق را می بینیم که به دنبال روابط و قراردادهای متنوع اقتصادی و تجاری با کشورهای دیگر بوده و این طور وانمود می کنند که با این قراردادها می توان رونق اقتصادی را به وجود آورد. صرف نظر از ماهیت و محتوای این روابط اقتصادی و تجاری که تا چه اندازه به نفع کشور و در چارچوب سیاست های اقتصاد مقاومتی می باشد، این نکته قابل تأمل است که آیا اقتصاد مقاومتی تنها برون گرایی را تجویز کرده است؟ البته استفاده از ظرفیت های بیرونی در جای خود بسیار پسندیده است اما آیا تعاملات خارجی ستون فقرات اقتصاد مقاومتی است یا اینکه «ستون فقرات اقتصاد مقاومتی تولید داخلی است»؟[7]
سیاست های اقتصاد مقاومتی متکی بر پنج عامل دانش و فناوری، عدالت بنیانی، درون زایی، برون گرایی و پویایی است. اینکه چرا پس از اجرایی شدن برجام تنها بر طبل قراردادها و آمد و شدهای اقتصادی کوبیده می شود، جای تعجب دارد. تعجب از این جهت که با توجه به تجارب گذشته، آیا مجددا به بیرون دل بسته ایم؟ «وقتی که به امید قدرت های خارجی نشستید تا آنها بیایند اقتصاد شما را رونق بدهند و با زیر بار آنها رفتن، اقتصاد را رونق بدهید، آنها به حدّ کم قانع نیستند. وقتی که شما نگاه می کنید به بیرون، مواجه می شوید با یک مسئله ای مثل کاهش قیمت نفت؛ ناگهان قدرت های مستکبر با همراهی ایادی منطقه ای خودشان متأسّفانه به این نتیجه می رسند که قیمت نفت را به نصف و گاهی کمتر از نصف برسانند؛ شما مواجه می شوید با یک چنین مشکلی»[8]
در حالی که برای مقاوم سازی اقتصادی کشور باید «منابع را به سمت آنجایی هدایت کنید که باید هدایت کرد؛ یعنی به سمت تولید؛ چه تولید کشاورزی، چه تولید صنعتی... ببرند منابع کشور را به سمت تولید، نه به سمت وابستگی بیشتر، نه به سمت واردات»[9]
برخی نیز برای تحقق اقتصاد مقاومتی می گویند اگر تعاملات خود را با دنیا افزایش دهیم، ریسک تحریم را برای کشورهای دیگر بالا می بریم. اگرچه این موضوع، قابل بحث و تامل است، اما آیا دشمنی نظام سلطه و آمریکا نسبت به ملت ایران با درهم تنیدگی اقتصادی حل وفصل می شود؟ آیا با گسترش روابط تجاری، آمریکا در موضوعاتی مانند ماهیت انقلاب اسلامی، فلسطین، بیداری اسلامی، اهداف منطقه ای و... با ما هم نظر می شود و یا کوتاه می آید؟ خیر؛ اینگونه نیست. «وقتی شما اقتصاد خودتان را در درون مقاوم کردید، دیگران به جای اینکه شما را تحریم کنند، می آیند منّت شما را می کشند؛ وقتی دیدند شما از فشار اقتصادی، از تحریم اقتصادی خم به ابرو نمی آورید، عقب نشینی نمی کنید، مجبور به قبول شکست نمی شوید، آن وقت دیگر غلط می کنند تحریم کنند؛ می فهمند که کار بی فایده ای است»[10]
ختام
باید از یک جا شروع کرد و قطار اقتصاد مقاومتی را به حرکت درآورد. اگر نگاه و رفتار ما جهادی و انقلابی نباشد این سیاست ها همچنان در ایستگاه اول خواهد ماند. «دشمن در موارد زیادی از ضعف های ما استفاده می کند»[11]
و «ضعف در اجرا» یکی از این موارد است. به جای جابه جایی اولویت ها برای اجرای سیاست های اقتصاد مقاومتی کمر همت ببندیم که مسائل گذرا نباید «همه ی حواسها را پرت کند»[12]
پی نوشت
[1] 1393/10/17
[2] 1394/11/19
[3] 1392/11/28
[4] 1392/06/06
[5] 1393/10/17
[6] 1394/11/19
[7] 1394/02/10
[8] 1394/01/01
[9] 1394/11/19
[10] 1394/11/19
[11] 1394/08/12
[12] 1394/11/19
