حقوق معاشرت از دیدگاه امیرالمؤمنین علیه السلام
امیرالمؤمنین علی علیه السلام از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله روایت می کند که آن حضرت فرمود:
بر عهده مسلمان نسبت به برادر دینی اش سی حق قرار دارد که از آن آزاد نمی شود مگر به ادا کردن یا چشم پوشی طرف مقابل:
لغزشش را گذشت کند، بر گریه و اشک دیده اش رحمت آورد، عیبش را بپوشاند، از خطایش درگذرد، عذر و پوزشش را بپذیرد، از غیبتش جلوگیری نموده و آن را رد کند، خیرخواهی اش را نسبت به او تداوم بخشد، دوستی اش را حفظ نماید، عهد و پیمانش را رعایت کند، در بیماری به عیادتش رود، در تشییع جنازه اش حاضر شود، دعوتش را بپذیرد، هدیه اش را قبول کند، نیکی و عطایش را تلافی نماید، نعمتش را سپاس گزارد، یاری و کمک به او را نیکو انجام دهد، با رعایت عفت و پاکدامنی زوجه اش را حفظ کند، حاجتش را روا نماید، در رسیدن به خواسته اش او را همراهی کند، به هنگام عطسه او دعایش کند، به گم شده اش هدایتش نماید، سلامش را پاسخ دهد، کلامش را دلنشین نماید، بخشش او را نیک شمارد، سوگندش را تصدیق نماید، دوستش را دوست بدارد با او دشمنی نورزد، چه ظالم باشد چه مظلوم او را یاری دهد اما یاری اش در ظالم بودنش به اینکه از ظلمش جلوگیری کند و اما یاری اش در مظلوم بودنش به این که او را در گفتن حقش یاری دهد، او را تسلیم بلا و گرفتاری ننماید و خوارش ندارد، از خیر و خوبی آنچه برای خود دوست دارد برای او هم دوست بدارد و آنچه از بدی برای خود نمی پسندد برای او هم نپسندد.
سپس فرمود:
از رسول خدا شنیدم: یکی از شما چیزی از حقوق برادر دینی اش را وامی گذارد، پس در قیامت آن را از او مطالبه می کند، بر این اساس به نفع صاحب حق حکم داده می شود و بر ضد واگذارنده حق قضاوت می شود[1]
حقوق معاشرت از دیدگاه امام صادق علیه السلام
امام صادق علیه السلام فرمود:
«المُسْلِمُ أخُو المُسْلم، هُوَ عَینُهُ وَمِرآتُهُ وَدَلِیلُهُ، لَایخُونُهُ وَلَا یخْدَعُهُ وَلَا یظْلِمُهُ وَلَا یکذِبُهُ وَلَا یغْتَابُهُ»[2]
مسلمان برادر مسلمان است، او برای برادر مسلمانش چشم و آیینه و راهنماست، به او خیانت نمی کند و نسبت به او خدعه و حیله روا نمی دارد و به او ستم نمی ورزد و دروغ نمی گوید و از او غیبت نمی کند.
معلی بن خنیس می گوید: به امام صادق علیه السلام گفتم: حق مسلمان بر مسلمان چیست؟
حضرت فرمود:
بر عهده مسلمان نسبت به برادر مسلمان و دوست الهی اش هفت حق، لازم و واجب است، حقی نیست مگر این که وجوبش بر او حتمی است، اگر یکی از آنها را ضایع کند از ولایت خدا و طاعتش بیرون می رود وهیچ بهره ای از بندگی نسبت به خدا در او نیست!!
به حضرت گفتم: آن حقوق چیست؟
فرمود:
ای معلی! به راستی که من نسبت به تو مهربانم و می ترسم که آنها را ضایع کنی و محافظت ننمایی و آگاه شوی و به کار نبندی.
به او گفتم: «لا حول لا قوّة إلّاباللَّه».
فرمود:
آسان ترین حق از آنها این است که:
1- دوست بداری برای او آنچه را برای خود دوست داری و ناپسند بداری برای او آنچه را برای خود ناپسند می داری.
2- از خشم او خود را کنار بداری و خوشنودی او را دنبال نمایی و از وی فرمان ببری.
3- او را با وجود خود و مال و زبان و دست و پایت یاری رسانی.
4- چشم او و آیینه و راهنمای او باشی.
5- سیر نباشی و او گرسنه باشد، سیراب نباشی و او تشنه باشد، پوشیده نباشی و او برهنه باشد.
6- اگر تو را خدمت کاری است و برادرت را خدمتکاری نیست، خدمت کارت را بفرستی تا جامه او را بشوید و خوراک او را بسازد و بستر خوابش را پهن کند.
7- به سوگندش وفادار باشی، دعوتش را بپذیری، در بیماری اش از او عیادت کنی، در تشییع جنازه اش حاضر شوی و هرگاه بدانی برای او حاجتی است به انجامش پیشدستی کنی و او را وادار ننمایی تا از تو درخواست کند بلکه برای انجام گرفتن حاجتش بشتاب و در برآوردنش بکوش و هرگاه چنین کنی دوستی خود را به دوستی او پیوستی و دوستی او را به دوستی خود پیوند داده ای [3]
امام صادق علیه السلام در بخشی از یک روایت مفصل درباره حقوق دو مسلمان بریکدیگر می فرماید:
وه چه بزرگ است حق مسلمان بر برادر مسلمان خودش.
وفرمود:
دوست بدار برای بردار مسلمانت آنچه را برای خود دوست داری و هرگاه نیازمند شوی از او بخواه و اگر او از تو خواست به او عطا کن، از هیچ کار خوب و خیری درباره او دل تنگ و خسته مشو و او هم از هیچ کار خوبی برای تو دلتنگ و خسته نشود. پشتوانه او باش که او پشتوانه توست چون غایب شود آبرو و شخصیت او را در غیبتش حفظ کن و چون حاضر باشد او را زیارت نما، او را گرامی دار و ارجمند شمار زیرا او از توست و تو از اویی و چون از تو گله مند باشد از او جدا مشو تا گذشت او را خواستار شوی و اگر به او خیری رسد، خدا را سپاس گزار و اگر گرفتار شود، زیر بازویش را بگیر و چون برای او دامی نهادند و سخن چینی کردند، به او کمک کن و اگر انسانی به برادر دینی اش بگوید: اف بر تو، دوستی معنوی میان آنان بریده شود [4]
ابان بن تغلب می گوید: با امام صادق علیه السلام در طواف کعبه بودم، مردی از یارانمان به سویم آمد، او از من درخواست کرده بود که به خاطر حاجتی که دارد با او بروم و به من اشاره کرد، امام صادق علیه السلام او را دید و به من فرمود: ابان این مرد تو را می خواهد؟ گفتم: آری؛ فرمود: با تو هم عقیده است؟ گفتم: آری؛ فرمود: با او برو و طواف خود را قطع کن، گفتم: اگر چه طواف واجب باشد؟ فرمود: آری.
با او رفتم، بعد از آن خدمت حضرت رسیدم و گفتم: از حق مؤمن بر مؤمن به من خبر ده، فرمود: آن را وامگذار، گفتم: من به فدایت! می خواهم و بر آن پافشاری کردم، فرمود: ابان! تا آنجا حق دارد که نیمی از ثروتت را به او بدهی، سپس به من نگاه کرد و دید چه حالی به من دست داده، فرمود: ای ابان! نمی دانی که خدا آنان را یاد کرده که دیگران را بر خود مقدم بدارند، گفتم: آری؛ من به فدایت، فرمود: اگر تو ثروتت را با او تقسیم کنی او را بر خود مقدم نداشته ای، همانا خود را با او برابر داشتی؛ هنگامی او را بر خود مقدم می داری که از آن بخشی که برای خود گذارده ای به او بدهی[5].
امام صادق علیه السلام می فرماید: امام باقر علیه السلام همواره می فرمود:
«عَظِّمُوا أَصْحَابَکمْ وَوَقِّرُوهُمْ وَلَا یتَجَهَّمْ بَعْضُکمْ بَعْضاً وَلَا تَضَارُّوا وَلَا تَحَاسَدُوا وَإیاکمْ وَالْبُخْلَ، کونُوا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِینَ» [6]
یارانتان را بزرگ شمارید و به آنان احترام کنید و به یکدیگر روی ترش نکنید و به همدیگر زیان نرسانید و نسبت به هم حسد نورزید، از بخل بپرهیزید، بندگان با اخلاص خدا باشید.
امام صادق علیه السلام به یارانش می فرمود:
«إتَّقُوا اللَّهَ وَکونُوا إخْوَةً بَررَةً مُتَحابِّینَ فِی اللَّه، مُتَوَاصِلِینَ، مُتَرَاحِمِینَ، تَزَاوَرُوا وَتَلَاقَوا وَتَذَاکرُوا أمْرَنَا وَأحیوْهُ»[7]
از خدا پروا کنید و برادرانِ نیک رفتاری باشید، به یکدیگر مهر ورزید، یکدیگر را زیارت کنید و با هم برخورد و ملاقات داشته باشید، آیین ما را در جمع یکدیگر یادآوری نمایید و آن را زنده نگه دارید.
امام باقر علیه السلام از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله روایت می کند که آن حضرت فرمود:
جبرئیل برایم گفت: خدای عزوجل فرشته ای را به زمین فرستاد و آن فرشته آمد و آغاز رفتن کرد تا گذرش بر دری افتاد که مردی بر آن ایستاده بود و از صاحب خانه اجازه ورود می خواست، آن فرشته به وی گفت:
چه نیازی به صاحب این خانه داری؟ پاسخ داد: برادر دینی من است، برای خدای تبارک و تعالی از او دیدن می کنم، فرشته به او گفت: تو فقط برای همین آمدی؟ گفت: جز برای این کار نیامدم، به او گفت: من پیک خدایم به سوی تو و خدا به تو سلام می رساند و می فرماید: بهشت برای تو واجب است، آن فرشته گفت: خدای عزوجل می فرماید: هر مسلمانی از مسلمانی دیدار کند، او را دیدار نکرده بلکه مرا دیدار کرده و ثواب
و پاداش او بر عهده من؛ بهشت است [8]
امام باقر علیه السلام فرمود:
«تَبَسُّمُ الرَّجُلِ فِی وَجْهِ أخِیهِ حَسَنَةٌ وَصَرْفُ القَذی عَنْهُ حَسَنَةٌ وَمَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَی ءٍ أحَبَّ إلَی اللَّهِ مِنْ إدْخَالِ السُّرُورِ عَلَی المُؤْمِنِ»[9]
لبخند مرد به روی برادر دینی اش حسنه است و دور کردن خار و خاشاک نیز از وی حسنه می باشد و خدا به کاری محبوب تر از شاد کردن دل مؤمن بندگی نشده.
امام صادق علیه السلام فرمود:
«لَقَضَاءُ حَاجَةِ امرِی ءٍ مُؤْمِنٍ أحَبُّ إلَی اللَّهِ مِنْ عِشْرِینَ حِجَّةٍ کلَ حِجَّةٍ ینْفِقُ فِیهَا صَاحُبَهَا مِأَةَ ألْفٍ»[10]
برآوردن حاجت یک مرد مؤمن در پیشگاه خدا از بیست حج محبوب تر است که در هر حجّی حاجی صد هزار درهم انفاق کند.
و نیز آن حضرت فرمود:
«مَا قَضی مُسْلِمٌ لِمُسْلِمٍ حَاجَةً إلّانَادَاهُ اللَّهُ تَبَارَک وَتَعَالی: عَلَی ثَوَابُک وَلَا أرْضی لَک بِدُونَ الجَنَّةِ»[11]
هیچ مسلمانی حاجت مسلمان را روا نکند مگر این که خدای تبارک و تعالی او را ندا دهد: پاداش تو بر عهده من است و کمتر از بهشت را برایت نمی پسندم.
پی نوشت ها
[1] عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الصَّیْرَفِیِّ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ الْجِعَابِیِّ، عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْعَلَوِىِّ، عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ، عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله علیه و آله: لِلْمُسْلِمِ عَلَى أَخِیهِ ثَلاثُونَ حَقّاً لا بَرَاءَةَ لَهُ مِنْهَا إِلّا بِالْأَدَاءِ أَوِ الْعَفْوِ یَغْفِرُ زَلَّتَهُ وَیَرْحَمُ عَبْرَتَهُ وَیَسْتُرُ عَوْرَتَهُ وَیُقِیلُ عَثْرَتَهُ وَیَقْبَلُ مَعْذِرَتَهُ وَیَرُدُّ غِیبَتَهُ وَیُدِیمُ نَصِیحَتَهُ وَیَحْفَظُ خُلَّتَهُ وَیَرْعَى ذِمَّتَهُ وَیَعُودُ مَرْضَتَهُ وَیَشْهَدُ مَیِّتَهُ وَیُجِیبُ دَعْوَتَهُ وَیَقْبَلُ هَدِیَّتَهُ وَیُکَافِئُ صِلَتَهُ وَیَشْکُرُ نِعْمَتَهُ وَیُحْسِنُ نُصْرَتَهُ وَیَحْفَظُ حَلِیلَتَهُ وَیَقْضِى حَاجَتَهُ وَیَشْفَعُ مَسْأَلَتَهُ وَیُسَمِّتُ عَطْسَتَهُ وَیُرْشِدُ ضَالَّتَهُ وَیَرُدُّ سَلامَهُ وَیُطِیبُ کَلامَهُ وَیَبَرُّ إِنْعَامَهُ وَیُصَدِّقُ إِقْسَامَهُ وَیُوَالِى وَلِیَّهُ وَلا یُعَادِیهِ وَیَنْصُرُهُ ظَالِماً وَمَظْلُوماً فَأَمَّا نُصْرَتُهُ ظَالِماً فَیَرُدُّهُ عَنْ ظُلْمِهِ وَأَمَّا نُصْرَتُهُ مَظْلُوماً فَیُعِینُهُ عَلَى أَخْذِ حَقِّهِ وَلا یُسْلِمُهُ وَلا یَخْذُلُهُ وَیُحِبُّ لَهُ مِنَ الْخَیْرِ مَا یُحِبُّ لِنَفْسِهِ وَیَکْرَهُ لَهُ مِنَ الشَّرِّ مَا یَکْرَهُ لِنَفْسِهِ، ثُمَّ قَالَ علیه السلام: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله علیه و آله یَقُولُ: إِنَّ أَحَدَکُمْ لَیَدَعُ مِنْ حُقُوقِ أَخِیهِ شَیْئاً فَیُطَالِبُهُ بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَیَقْضِى لَهُ وَعَلَیْهِ». کنز الفوائد: 1/ 306؛ وسائل الشیعة، 12/ 212، باب 122، حدیث 16114؛ بحار الأنوار: 71/ 236، باب 15، حدیث 36.
[2] الکافى: 2/ 166، باب أخوة المؤمنین، حدیث 5؛ وسائل الشیعة: 12/ 204، باب 122، حدیث 16094؛ بحار الأنوار: 71/ 270، باب 16، حدیث 9.
[3] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى، عَنِ ابْنِ عِیسَى، عَنْ عَلِىِّ بْنِ الْحَکَمِ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ الْهَجَرِىِّ، عَنْ مُعَلَّى بْنِ خُنَیْسٍ، عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَا حَقُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ؟ قَالَ: «لَهُ سَبْعُ حُقُوقٍ وَاجِبَاتٍ مَا مِنْهُنَّ حَقٌّ إِلّا وَهُوَ عَلَیْهِ وَاجِبٌ إِنْ ضَیَّعَ مِنْهَا شَیْئاً خَرَجَ مِنْ وَلایَةِ اللَّهِ وَطَاعَتِهِ وَلَمْ یَکُنْ للَّهِ فِیهِ مِنْ نَصِیبٍ، قُلْتُ: لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَمَا هِىَ؟ قَالَ: یَا مُعَلَّى إِنِّى عَلَیْکَ شَفِیقٌ أَخَافُ أَنْ تُضَیِّعَ وَلا تَحْفَظَ وَتَعْلَمَ وَلا تَعْمَلَ، قَالَ: قُلْتُ لَهُ: لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ، قَالَ: أَیْسَرُ حَقٍّ مِنْهَا أَنْ تُحِبَّ لَهُ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِکَ وَتَکْرَهَ لَهُ مَا تَکْرَهُ لِنَفْسِکَ وَالْحَقُّ الثَّانِى أَنْ تَجْتَنِبَ سَخَطَهُ وَتَتَّبِعَ مَرْضَاتَهُ وَتُطِیعَ أَمْرَهُ وَالْحَقُّ الثَّالِثُ أَنْ تُعِینَهُ بِنَفْسِکَ وَمَالِکَ وَلِسَانِکَ وَیَدِکَ وَرِجْلِکَ وَالْحَقُّ الرَّابِعُ أَنْ تَکُونَ عَیْنَهُ وَدَلِیلَهُ وَمِرْآتَهُ وَالْحَقُّ الْخَامِسُ لا تَشْبَعُ وَیَجُوعُ وَلا تَرْوَى وَیَظْمَأُ وَلا تَلْبَسُ وَیَعْرَى وَالْحَقُّ السَّادِسُ أَنْ یَکُونَ لَکَ خَادِمٌ وَلَیْسَ لِأَخِیکَ خَادِمٌ فَوَاجِبٌ أَنْ تَبْعَثَ خَادِمَکَ فَیَغْسِلَ ثِیَابَهُ وَیَصْنَعَ طَعَامَهُ وَیُمَهِّدَ فِرَاشَهُ وَالْحَقُّ السَّابِعُ أَنْ تُبِرَّ قَسَمَهُ وَتُجِیبَ دَعْوَتَهُ وَتَعُودَ مَرِیضَهُ وَتَشْهَدَ جَنَازَتَهُ وَإِذَا عَلِمْتَ أَنَّ لَهُ حَاجَةً تُبَادِرُهُ إِلَى قَضَائِهَا وَلا تُلْجِئُهُ أَنْ یَسْأَلَکَهَا وَلَکِنْ تُبَادِرُهُ مُبَادَرَةً فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ وَصَلْتَ وَلایَتَکَ بِوَلایَتِهِ وَوَلایَتَهُ بِوَلایَتک». الکافى: 2/ 169، باب حق المؤمن على أخیه، حدیث 2؛ وسائل الشیعة: 12/ 205، باب 122، حدیث 16097؛ بحار الأنوار: 71/ 238، باب 15، حدیث 40.
[4] عَنْ عَلِیٍّ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى، عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ الْیَمَانِیِّ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: ... «فَمَا أَعْظَمَ حَقَّ الْمُسْلِمِ عَلَى أَخِیهِ الْمُسْلِمِ وَقَالَ: أَحِبَّ لِأَخِیکَ الْمُسْلِمِ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِکَ وَإِذَا احْتَجْتَ فَسَلْهُ وَإِنْ سَأَلَکَ فَأَعْطِهِ لا تَمَلَّهُ خَیْراً وَلا یَمَلُّهُ لَکَ کُنْ لَهُ ظَهْراً فَإِنَّهُ لَکَ ظَهْرٌ إِذَا غَابَ فَاحْفَظْهُ فِى غَیْبَتِهِ وَإِذَا شَهِدَ فَزُرْهُ وَأَجِلَّهُ وَأَکْرِمْهُ فَإِنَّهُ مِنْکَ وَأَنْتَ مِنْهُ فَإِنْ کَانَ عَلَیْکَ عَاتِباً فَلا تُفَارِقْهُ حَتَّى تَسُلَّ سَخِیمَتَهُ وَإِنْ أَصَابَهُ خَیْرٌ فَاحْمَدِ اللَّهَ وَإِنِ ابْتُلِىَ فَاعْضُدْهُ وَإِنْ تُمُحِّلَ لَهُ فَأَعِنْهُ وَإِذَا قَالَ الرَّجُلُ لأَخِیهِ أُفٍّ انْقَطَعَ مَا بَیْنَهُمَا مِنَ الْوَلایَةِ وَإِذَا قَالَ أَنْتَ عَدُوِّى کَفَرَ أَحَدُهُمَا فَإِذَا اتَّهَمَهُ انْمَاثَ الْإِیمَانُ فِى قَلْبِهِ کَمَا یَنْمَاثُ الْمِلْحُ فِى الْمَاءِ». الکافى: 2/ 170، باب حق المؤمن على أخیه، حدیث 5؛ وسائل الشیعة 12/ 206، باب 122، حدیث 16098؛ بحار الأنوار: 71/ 243، باب 15، حدیث 43.
[5] الکافى: 2/ 171، باب حق المؤمن على أخیه، حدیث 8؛ وسائل الشیعة 12/ 209، باب 122، حدیث 16106؛ بحار الأنوار: 71/ 248، باب 15، حدیث 46.
[6] الکافى: 2/ 173، باب حق المؤمن على أخیه، حدیث 12؛ وسائل الشیعة: 12/ 15، باب 5، حدیث 15519.
[7] الکافى 2/ 175، باب التراحم والتعاطف، حدیث 1؛ وسائل الشیعة: 12/ 22، باب 10، حدیث 15539؛ بحار الأنوار: 71/ 401، باب 28، حدیث 45.
[8] عَلِىُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى، عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ الْیَمَانِىِّ، عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله علیه و آله: حَدَّثَنِى جَبْرَئِیلُ علیه السلام: أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ أَهْبَطَ إِلَى الْأَرْضِ مَلَکاً فَأَقْبَلَ ذَلِکَ الْمَلَکُ یَمْشِى حَتَّى وَقَعَ إِلَى بَابٍ عَلَیْهِ رَجُلٌ یَسْتَأْذِنُ عَلَى رَبِّ الدَّارِ فَقَالَ لَهُ الْمَلَکُ مَا حَاجَتُکَ إِلَى رَبِّ هَذِهِ الدَّارِ، قَالَ: أَخٌ لِى مُسْلِمٌ زُرْتُهُ فِى اللَّهِ تَبَارَکَ وَتَعَالَى، قَالَ لَهُ الْمَلَکُ: مَا جَاءَ بِکَ إِلّا ذَاکَ فَقَالَ مَا جَاءَ بِى إِلّا ذَاکَ، فَقَالَ: إِنِّى رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکَ وَهُوَ یُقْرِئُکَ السَّلامَ وَیَقُولُ: وَجَبَتْ لَکَ الْجَنَّةُ وَقَالَ الْمَلَکُ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ: أَیُّمَا مُسْلِمٍ زَارَ مُسْلِماً فَلَیْسَ إِیَّاهُ زَارَ إِیَّاىَ زَارَ وَثَوَابُهُ عَلَىَّ الْجَنَّةُ». الکافى: 2/ 176، باب زیارة الاخوان، حدیث 3؛ وسائل الشیعة: 14/ 583، باب 97، حدیث 19864.
[9] الکافى: 2/ 188، باب ادخال السرور على المؤمنین، حدیث 2؛ بحار الأنوار: 71/ 288، باب 20، حدیث 15.
[10] الکافى: 2/ 193، باب قضاء حاجة المؤمن، حدیث 4؛ وسائل الشیعة: 16/ 363، باب 26، حدیث 21769.
[11] الکافى: 2/ 194، باب قضاء حاجة المؤمن، حدیث 7؛ بحار الأنوار: 71/ 285، باب 20، حدیث 8.
