پالس های اشتباه به غرب (چگونه سیاست فشار و تحریم علیه ایران تداوم پیدا کرد؟)

بسیاری از کارشناسان و سیاسیون غربی معتقدند که موقعیت اقتصادی آمریکا شاخصه های هژمونیکش را از دست داده یا با چالش هایی مواجه شده است. برای مثال، فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه ی اروپا در گفت وگو با روزنامه ی آلمانی «دی ولت» گفته بود: «قدرت رهبری آمریکا در حال زوال است. قدرت آمریکا در حال کاهش است.» برژینسکی نیز در مصاحبه با فرید ذکریا معتقد است: «واقعیت موضوع این است که هژمونی ما در منطقه رو به افول است.»

یکی چالش های آمریکا، بروز اقتصادهای نوظهوری چون کشورهای بریکس(BRICS) است که این گروه نیمی از جمعیت جهان و 28 درصد از توان اقتصادی دنیا را در اختیار دارد. ایران نیز با توجه به موقعیت ژئواستراتژیک، ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک خود، این پتانسیل را دارد که یکی از قدرت های برتر اقتصادی منطقه ای و جهانی شود. ایران علاوه بر قدرت اقتصادی در مقایسه با دیگر بازیگران منطقه از ظرفیت بالای اقتصادی نیز برخوردار است و می تواند قطب اقتصادی منطقه باشد. روزنامه فاینشنال تایمز در گزارشی در این باره نوشت: «غیرقابل انکار است که کشور ایران با 80 میلیون نفر جمعیت، و دارنده ی سومین ذخایر بزرگ نفت جهان و دومین ذخایر بزرگ گاز تقریباً دست نخورده، پتانسیل های زیادی دارد.» این روزنامه انگلیسی سپس ادامه می دهد: «نکته ای که باید به آن توجه داشت اینکه علی رغم سال ها تحریم های ضد ایرانی، اقتصاد و تجارت ایران توسعه داشته است. این به آن مفهوم است که ساختار کنونی ایران به شیوه ای است که سرمایه گذاران خارجی یا مجبورند که با آن به رقابت بپردازند یا در اغلب موارد با ایران همکاری داشته باشند.»[1] اندیشکده ی «دفاع از دموکراسی» نیز در گزارشی بر آن است که «اقتصاد ایران علی رغم قیمت پایین نفت و تحریم های کنونی رشد یافته است.»[2]

تحلیل گران غربی درباره ایران چه می گویند؟

نظر تحلیلگران غربی در مورد اقتصاد ایران نیز با توجه به پتانسیل های اقتصادی این کشور شکل بندی شده است. برای مثال، «یانیس ووراس»، رئیس دانشگاه علوم سیاسی و اقتصاد دانشگاه پندیوی آتن معتقد است: «ایران دارای منابع عظیم نفت و گاز، معادن، نیروی انسانی تحصیلکرده، صنایع پیشرفته و بازاری بزرگ و پر رونق است... {بنابراین} یونان نباید فرصت رابطه با ایران را از دست بدهد.»[3] شاید همین ظرفیت بالای مادی و معنوی است که موجب می شود وزیرخارجه ایتالیا نیز صراحتا بگوید: «شرکت های ایتالیایی حتی در دوران بسیار دشوار روابط ایران با غرب، همکاری با شرکای ایرانی خود را قطع نکردند.»[4] وی در ادامه بیان می کند: «امروز شرکت های مختلف اقتصادی ایتالیا اشتیاق فراوانی دارند که سطح مناسبات و همکاری های خود را با جمهوری اسلامی ایران هر چه بیشتر ارتقاء دهند.»[5]

سفیر فرانسه در تهران نیز در اظهارنظری مشابه وزیرخارجه ی ایتالیا می گوید: «ایران فرصت های عالی به شرکت های خارجی به طور عام، و شرکت های فرانسوی به طور خاص عرضه می کند. ایران دارای 80 میلیون نفر جمعیت، جمعیتی جوان و تحصیلکرده و عمدتاً شهری با وجهه ی صنعتی است.»[6] همچنین دکتر «پیتر کوینگ» که اقتصاددان و تحلیلگر در حوزه ی جغرافیای سیاسی است و تجربه ی کار در بانک جهانی را نیز در کارنامه ی خود دارد، از مدل اقتصاد مقاومتی ایران تمجید کرده است. این کارشناس سوئیسی که به طور مرتب در «گلوبال ریسرچ»، «راشاتودی»، «پرس تی وی»، «اسپوتنیک» و «کانتر پانچ» مطلب می نویسد در این خصوص بیان داشته است که: «من اخیرا متوجه شده ام که ایران در حال پیگیری اقتصاد مقاومتی است. این مفهوم یک مفهوم عالی برای توسعه به صورت مستقل و یک اقتصاد خودکار است. این اقتصاد شامل استفاده از ظرفیت های کشور، بانک های داخلی، صنعت ملی و کشاورزی برای کمک به ایجاد خدمات عمومی و اجتماعی است.»

جدای از اظهارنظر مقامات و سیاسیون جهان، حتی در حوزه ی پژوهش های علمی و آکادمیک نیز تحقیق های زیادی در خصوص رشد و پیشرفت اقتصاد ایران در مراکز معتبر جهانی انجام داده شده است. به عنوان نمونه، اخیرا پژوهشی در «مطالعات تجارت و اقتصاد» منتشر شده که به بررسی «رشد اقتصادی و امید به زندگی: با مطالعه ی موردی ایران» پرداخته است. این پژوهش که بر اساس اطلاعات جمع آوری شده ی بانک جهانی مورد بررسی قرار گرفته است بر آن است که «نتایج این مطالعه نشان می دهد که رشد اقتصادی ایران تأثیر قابل توجه مثبتی بر امید به زندگی در طول سال های 1966 تا 2013 داشته است.»[7]

پالس های اشتباه به غرب

با این همه، و علی رغم اذعان به رشد اقتصادی، توانایی ها و پتانسیل های ایران در سطوح مختلف و مخصوصا سطح اقتصادی و تجاری، اتخاذ برخی سیاست های اشتباه توسط برخی از مسئولین در سال ها اخیر، موجب تغییر نگرش غربی ها نسبت به ظرفیت و قدرت ایران شد. همین سیاست های اشتباه هم آمریکایی ها و برخی از لابی ها و گروه های فشار در داخل آمریکا را مجاب کرد که «سیاست فشار علیه ایران» تأثیرگذار است و آمریکا نبایستی از آن دست بر دارد. شاید علت مورد استفاده قرار گرفتن تحریم ها به عنوان یک ابزار فشار علیه ایران نیز این موضوع باشد که آمریکایی ها و برخی از مقامات غربی نسبت به تأثیرگذاری این موضوع در سطح سیاسی و اجتماعی ایران واقف شدند، آن چنان که در برخی از اظهارنظرهای خود، تلویحا به آن اشاره کردند. برای مثال وندی شرمن در کمیته ی روابط خارجی سنای آمریکا برای توجیه استفاده از پول های بلوکه شده ی ایران که به ایران بازگردانده شده بود، به اعضای این کمیته قول داد که این پول ها به صورت هدفمند و برای از بین بردن «فقر» مردم ایران هزینه خواهد شد. وی که به نحوه ی توزیع سبد کالا بین مردم ایران به عنوان دستاورد برجام اشاره داشت، تصریح کرد: «شما در اخبار دیدید که ایران اخیرا به طور قابل مشاهده ای غذا بین مردم فقیر جامعه اش توزیع کرده تا نشان دهد کاهش هدفمند و محدود تحریم ها، تأثیر مستقیم بر مردم این کشور داشته است.»[8] بازنمایی این مسئله که اگر برجام نبود، ایران کشور عقب افتاد ه ای چون مثلا ونزوئلا با تورم 400 درصدی می شد نیز یکی از اشتباهات دیگر در همین زمینه است. همین موضوع موجب آن شد که این پیام منفی، به طرف آمریکایی و غربی مخابره شود که آنها به ایران «لطف کرده اند» که برخی از تحریم ها را برداشته اند. نمود این تصور آمریکایی ها در سخنان دونالد ترامپ مشهود است که گفت: «ایران باید از آمریکای دوره ی باراک اوباما متشکر باشد.» در زمان مذاکرات نیز، مخابره ی چنین پیام هایی باعث شد تا کسانی چون دیوید ایبسن، مدیر اجرایی گروه اتحاد علیه ایران هسته ای، از دولت آمریکا بخواهند که «سیاست های مؤثر تحریم و فشار اقتصادی» را درباره ی ایران اجرا کنند. او می نویسد: «دولت آمریکا سیاست اعمال فشارهای اقتصادی بر ایران که به زعم وی سیاست مؤثری است را دنبال کند.»[9]

این در حالی است که تا سال 2011 که ایران تحت شدیدترین تحریم های بین المللی و به تعبیر خود آمریکایی ها، تحریم های فلج کننده قرار گرفت به گونه ای که «جک لو»، وزیر خزانه داری آمریکا از «تحریم های بین المللی علیه ایران به عنوان سخت ترین تحریم های تاریخ یاد کرد»، اما با این وجود، نه تنها اقتصاد ایران از هم فرونپاشید بلکه مطابق آنچه گفته شد، در حال شکوفایی هم بود. شاید اگر مقامات آمریکایی و غربی، احساس ضعفی از ما نمی دیدند، این روزها وضعیت به مراتب بهتری داشتیم.

پی نوشت ها:

[1] http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13940814000690

[2] http://www.eshraf.ir/4174

[3] http://www.irna.ir/fa/News/81802569/

[4] http://www.president.ir/fa/91546

[5] http://www.president.ir/fa/91546

[6] http://www.ambafrance-ir.org/%DA%AF%D9%81%D8%AA%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%B3%D9%81%DB%8C%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87

[7] http://eccsf.ulbsibiu.ro/RePEc/blg/journl/11107mahyar.pdf

[8] https://www.nytimes.com/2014/02/12/world/middleeast/anniversary-of-islamic-revolution-in-iran.html?_r=0

[9] http://www.jpost.com/Opinion/Stop-paying-Dane-geld-to-Iran-386292