«تجلیل سعدی، تنها تجلیل شعر و نثر شیوا نیست، تجلیل اخلاق و حکمت و معرفت بلیغ و رسا نیز هست، و در این دوران که انقلاب مبارک اسلامی پهنه زندگی ما مردم ایران زمین را قلمرو ارزش های اسلامی ساخته، و حکمت و معرفت را در جایگاه شایسته خود نشانیده، به جاست که ذکر جمیل سعدی بر زبان ارزش گزاران آن ارزش ها و یاد او در خاطر رهروان آن وادی ها مکرر و مؤکّد گردد.
این جانب فراهم آوردگان و دست اندرکاران این مجمع تحقیقی و ادبی و هنری را صمیمانه سپاس می گویم، و این ابتکار را بزرگ و ارجمند می شمارم.
بی شک سعدی یکی از پایه های بنای استوار ادب پارسی و محصول شعر و نثر و تشکیل دهنده یکی از برازنده ترین اندام های پیکره ی شکوهمند فرهنگ کنونی ماست. پند سعدی که مایه گرفته از معارف قرآن و حدیث است همواره نقش زرین خاطر پندآموزان، و زبان فصیح و صریح او، رازگشای گنجینه های معانی برای دل های جوینده و مشتاق بوده است. و امروز مانند همیشه عزیزترین هدیه ی احباب سخن و ارباب خرد را می توان در بدایع طیبات دیوان او و زیباترین گل های اندیشه بشری را در گلستان مصفای نظم و نثر او جست و یافت.
شرف سعدی بر بسیاری از سرایندگان پارسی از آن است که قدر سخن را نشکسته و آن را دست مایه ی تقرب و ارتزاق نساخته است. بسی اندک اند زبان آورانی که گوهر آسمانی سخن را در پای اهریمنان زمانه نریخته و تیغ ستم را بدان صیقل نداده باشند. سعدی یکی از این نادرگان است که اگر گاه زبان به ستایش گشوده، در ساغر زرین مدح خود جز داروی شفا بخش و گاه تلخ پند و اندرز نریخته است.
شعر و نثر فاخر این جهاندیده ی انسان شناس صادق، همواره پیامی را با خود حمل کرده است، یا از منبع وحی و گنجینه ی قرآن و حدیث و یا از پرتو دل و احساس صاف و بی غش خود او.
شیوه ی سخن بی تکلف و شفاف او نیز امتیاز دیگر این آموزگار بزرگ مردمی و محبت است. کلام او چون جوی آب زلالی، ذره ذره ی جان مستمع را سیراب می کند و بی هیچ غبار تصنع، بر دل او می نشیند. بسیارند آنها که در هر دو قلمرو نظم و نثر، سمند فصاحت تاخته اند، اما فقط سعدی است که شعری روان چون نثر و نثری آهنگین چون شعر پدید آورده و آمیزه شگفت آوری از مضمون و ترکیب و معنی و لفظ در هر دو عرصه فراهم ساخته است.
باری اینک، بهانه ای برای ابراز شیفتگی به این سخن ساز معنی پرداز فراهم آمده و به جاست که کلام او که قرنها خاطر حزین و شاد را به خود مشغول کرده و از عشق و جوانی تا ضعف و پیری را در بر گرفته و آداب صحبت را به پیر و برنا آموخته و رازهای تربیت را برای عالم و عارف گشوده، امروزه حد آن نگه داشته و حق آن گزارده شود و این حق گزاری بدون معرفت درست او، ممکن نخواهد شد.
این کنگره باید گوشه های ناشناخته ی شخصیت سعدی و درخشندگی هنر او را بشناساند و راه بهره جویی نسل انقلابی امروز از این گنجینه قیمتی را هموار سازد. شایسته ترین تجلیل سعدی همین است و جمهوری اسلامی این را برای همه ی چهره های جاودانه ی هنر و ادبیات سالم مردمی، کاری لازم و وظیفه ای حتمی می شناسد.
ادبیات انقلاب بر آن نیست که بنای فرهنگ و ادب تاریخی این کشور را از جای برکنده، به جای آن چیزی از نو تدارک بیند.
گذشته ی ادب و هنر ما، میراث ارزشمندی است که باید ادبیات انقلاب را مایه توان ببخشد. مشعل هدایت گر شعر و هنر انقلابی، بر بام این قلعه ی شکوهنده ی استوار خواهد توانست تا همه جای آفاق هنرپذیر و سخن شناس را بپوشاند و نور افشانی کند. اگرچه در این میان سعدی شیراز از آن رو که غالباً زبان و دل را پر بار از ارزشهایی می داشته که امروزه به برکت انقلاب، فضای زندگی مردم را فرا گرفته است، از امتیازی ویژه برخوردار است، لیکن حمایت از آفرینش های شعری و هنری در نظام جمهوری اسلامی، چیزی الهام گرفته از قرآن و روش پیامبر خدا و پیشوایان معصوم علیهم السّلام است. و انقلاب اسلامی در محتوای خود جانب دار و حق گزار هنر و ادبیات است.
ادبیات و هنر به عنوان زبانی برای تعبیر بالاترین اندیشه های اسلامی در سراسر تاریخ اسلام جایگاهی ممتاز داشته و امروز نیز باید داشته باشد.
شکی نیست که انقلاب؛ سمت ادبیات و هنر را تغییر می دهد و آن را در جهتی که پسندیده و مقبول است می افکند این به نوبه خود شاعران و هنرمندان و ادیبان را به آنان که این دگرگونی بنیادین را برمی تابند، یا لااقل با آن به خصومت بر نمی خیزند، و آنان که از سر دشمنی و عناد با چرخش انقلابی شعر و ادب می ستیزند، تقسیم می کند. این ماجرای همیشگی تحولات اجتماعی در همه جای جهان بوده و اکنون نیز هست، ماجرایی که در این انقلاب شکوهمند اسلامی ما نیز تکرار شد، و کسانی را درباره ی سرنوشت هماوایی هنر و ادب با این انقلاب دچار تردید و نگرانی ساخت. حقیقت آن است که انقلاب مخصوصاً آن جا که متکی بر ذهن و دل و تلاش توده های انسانی است خود زاینده ی شعر و ادب و هنر است زیرا که اینها همه مقولاتی انسانی و مردمی اند.
هرجا مردم هستند ادبیات هست و شعر و هنر است و آن چنان هست که مردم می اندیشند و می خواهند و هر چه جز آن است نه دل نشین است و نه ماندگار. انقلاب اسلامی ما علاوه بر این، فرآورده های ذهن و دل انسان را حرمتی عظیم می نهد، زیرا به انسان اعتقادی عظیم دارد، از این روی حرکت ادبیات و هنر در جامعه ی انقلابی ما علیرغم قدرناشناسی و ناسازگاری برخی از سرایندگان و سازندگان بریده از مردم به توقف و رکود نینجامید، و رو گردانی آنها که نخواستند جوشش انقلابی مردم را بشناسند و ارج نهند، به خمود و سکون این جوشش نرسید.
جوانه های ادب و هنر انقلابی در همان جهت که سرانگشت انقلاب اشارت می کرد، روییدن گرفت و بسیاری از آفرینندگان سخن به ندای انقلاب پاسخ گفتند و ما برای هنر و ادبیات فارسی آینده ای با شکوه تر و شیواتر از همیشه را انتظار می بریم.
نکته ای که ذکرآن را مفید می شمرم آن است که انقلاب برای حرکت سازنده ی خود در انتظار این و آن نمی ماند. این رهروانند که برای جدا نماندن از قافله حیات و کمال باید گرودنه انقلاب را در یابند و بدان چنگ زنند، صلای انقلاب به همه سرایندگان و نویسندگان و هنرمندان در حقیقت، دعوت به رستگاری و جاودانگی است، و این محصول تجربه های همیشگی تاریخ است.
در پایان سخن بار دیگر از فراهم آوردگان این کنگره بزرگ سپاسگزاری کرده، به همه ی میهمانان ایرانی و خارجی، حضور در این مجمع را خوش آمد می گویم و توفیق همه را از خداوند متعال مسألت می کنم.