به گزارش خبرنگار مهر، مجموعه قاراباغلار از آثار تاریخی اصیل و بی‌همتا و معنوی جمهوری خودمختار نخجوان است و معانی و نمادهای فراوان دینی و معنوی در آن قابل مشاهده هستند. ازرش این مجموعه در حال بازسازی که نمادهایی از رگه‌ها و ریشه‌های هنری اسلامی و به خصوص شیعی در آن موج می‌زند، زمانی بیشتر آشکار می‌شود که فرایند مرمت آن به دست هنرمندان برجسته به پایان برسد و در برنامه نخجوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام 2018 بازگشایی شود.
«ولی بخشعلی‌اف» عضو هیات علمی آکادمی ملی علوم آذربایجان شعبه نخجوان در گزارشی که از این مجموعه تاریخی تهیه کرده است، به استفاده از اشکال و عناصر معماری دوران کهن و قرون وسطی در این مقبره پرداخته است.
این گزارش که از سوی رایزنی فرهنگی ایران در نخجوان ترجمه و برای انتشار در اختیار مهر قرار گرفته، در زیر از نظر مخاطبان می‌گذرد:
بناهای تاریخی و فرهنگی موجود در اراضی جمهوری خودمختار نخجوان نه‌تنها برای آذربایجان بلکه از لحاظ شناسایی و معرفی تاریخ ملت‌های شرق نزدیک و قفقاز جنوبی نیز دارای اهمیت زیادی است. اکثر بناهای تاریخی این جمهوری خودمختار گوهرهای فرهنگی بی‌همتایی در سطح دنیا هستند. یکی از آنها نیز مجموعه مقبره قاراباغلار است.
رئیس مجلس عالی جمهوری خودمختار نخجوان دستور «بررسی علمی و نوسازی مجموعه مقبره قاراباغلار» را صادر کرد. این دستور حفظ و نگهداری دائمی بناهای تاریخی و فرهنگی موجود در نخجوان از طرف دولت را بار دیگر مورد تاکید قرار داد.
بررسی‌های علمی، بهره‌گیری از اشکال و عناصر معماری دوران کهن و قرون‌وسطی در مقبره قاراباغلار را نشان می‌دهد. بر اساس منابع تاریخی، قاراباغلار در دوران قرون‌وسطی به‌عنوان مرکز تجاری و صنعتی و یکی از شهرهای مهم آن دوران بوده است.
پیدایش مناطق مسکونی و کاروانسراهای بزرگ دوران قرون‌وسطی در اطراف قاراباغلار به خاطر قرار گرفتن این منطقه در کنار جاده تاریخی ابریشم است. در آن دوران وضعیت صنعت، تجارت و اقتصاد این شهر در سایه قرار گرفتن در کنار جاده‌های کاروانی مهم که کشورهای شرقی را به اروپا متصل می‌کرد، پیشرفت زیادی داشته است. شهر همچنان که از نامش پیداست، با باغ‌ها و فضای سبزی زیادی احاطه شده بود.
بر اساس اطلاعات برخی منابع، شیروان شاه منوچهر در قرن دوازده این شهر را بنا کرد. اطلاعاتی نیز در ارتباط با ایجاد و توسعه شهر قاراباغلار در دوران ایلخانی‌ها (1256-1353) وجود دارد. جالب اینکه تکمیل شدن مقبره قاراباغلار نیز همزمان با این دوران است. محققان ویژگی‌های تزئینی مقبره را در دوران ایلخانی‌ها قید کردند.
البته، برخی از نقوش استفاده شده در سطح خارجی مقبره جدید بوده و مشابه آن در بناهای معماری دوران سلجوقی دیده می‌شود. لیکن در آراستگی تزئینی مقبره از تزئیناتی که در عبارت معنایی ریشه در هزاران سال قبل دارد، نیز استفاده شده است. یکی از این تزئینات ستاره‌های 9 و 12 گوشه است. به نظر ما، ترکیب مختلف تزئینات هندسی به شکل‌گیری ستاره‌های 9 گوشه و 12 گوشه کمک می‌کند. در تزئین مجموعه مقبره اشکال هندسی هشت‌ضلعی و ستاره‌های هشت‌گوشه نیز دیده می‌شود.
علامات اختری به‌صورت ستاره هشت‌گوشه، نه گوشه و دوازده گوشه با اعتقادات دینی اجداد بزرگمان که در اراضی آذربایجان ساکن شدند، ارتباط دارد. اجداد بزرگ همیشه آسمان و اجسام آسمانی را ستایش کرده و آنها را مهم شمردند. قدیمی‌ترین نمونه تصویر ماه و ستاره هشت‌گوشه را در کتیبه سنگی آنوبانی حکمدار لولوبی‌ها می‌توان دید. در اینجا تصویر ماه و ستاره هشت‌گوشه بالای سر نماد وحدانیت وجود دارد. ستاره هشت‌گوشه نماد خداوند آفریینده است. چنین تصویرهایی بر روی نمونه‌های هنری قدیمی کشف‌شده در آذربایجان و ازجمله نخجوان نیز وجود دارد. این نمادها به‌عنوان نمونه‌های تزئینی قرون‌وسطی، در معماری نیز به‌صورت گسترده استفاده شدند. این نماد اعتقادات اجداد بزرگ را نشان می‌دهد. راز زنده ماندن آنها تا به امروز نیز همین بوده است. این نمادها رمز اتحاد، یکپارچگی و برابری هزاران ساله ملت‌ها است.
ستاره‌های چند گوشه در هنر بین‌النهرین قدیم نماد خداوند بود. ستایش اجسام آسمانی ازجمله ستاره در ادیان توحیدی نیز دیده‌شده است. ستاره‌های 5، 6، 8، 9 و 10 گوشه نماد ادیان و بعضا مذاهب مختلف بوده است. چنین تصویرهای باقیمانده از باورهای قدیمی در آثار هنری ترک-مغول مربوط به دوران ایلخانی نیز حفظ و نگهداری شده است.
احداث مقبره در روستای قاراباغلار بدون شک نشان می‌دهد اینجا یکی از مراکز اقتصادی-فرهنگی مهم دولت ایلخانی‌ها بوده است. بر اساس اطلاعات منابع تاریخی، مهاجرت قبایل ترک ساکن آسیای میانه به این منطقه از دوران کهن آغاز شده و تا قرون‌وسطی ادامه داشته است. در قرن سیزدهم قسمت بزرگی از قبایل ترک همراه با مغول‌ها در این منطقه ساکن شدند.
بر اساس نظر محققان، کلمه «قاراباغلار» با نام یکی از شاخه‌های قبیله کَنگَرها مرتبط است. این مطلب با اظهارات کنستانتین نویسنده قرن دهم در خصوص «قارابای» نامیدن یکی از قبایل کَنگَرها که در سیبری ساکن هستند، مطابقت دارد. به‌این‌ترتیب، طایفه قاراباغلار یکی از شاخه‌های کَنگَرها محسوب می‌شود. این قبایل سهم بزرگی در شکل‌گیری ملت آذربایجان داشته‌اند. عُلویه چَلَبی در اثر «سیاحت‌نامه» خود، روستای قاراباغلار را مثل یک شهر قدیمی تصور کرده است.
مجموعه مقبره قاراباغلار شامل مقبره و بقایای بنای دینی زوج مناره و طاق سر و طاق‌های میان آنها است. محققان زمان احداث زوج مناره‌ها را قرن سیزدهم و طاق سر را قرن چهاردهم ذکر کردند. احداث زوج مناره‌ها و طاق سر در زمان‌های مختلف از روی فنون احداث هم به‌وضوح می‌توان دید. افزودن طاق سر بر روی مناره‌ها کاملا آشکار و مشخص است.
مقبره قاراباغلار شامل سردابه و بنای یادبود در سطح زمین است. سردابه دارای ساختار اسلیمی در مرکز بنای دوازده گوشه است. به‌طورکلی، علامت‌های اسلیمی بر روی تصاویر صخره‌ها، فرش‌ها، ترمه‌ها و تزئینات معماری با اعتقادات قدیمی مردم ارتباط دارد. قابل‌ذکر است، فرم‌های مختلف تصاویر اسلیمی در قرون 6 و 7 قبل از میلاد در فرهنگ‌های کهن شرقی استفاده شده است.
بر اساس دستور واصف طالب اف رئیس مجلس جمهوری خودمختار نخجوان تهیه علمی پروژه بهسازی و نوسازی مجموعه مقبره قاراباغلار با همکاری اداره برنامه‌ریزی شهری جمهوری خودمختار نخجوان و آکادمی ملی علوم آذربایجان شعبه نخجوان صورت گرفته و در این پروژه برای حفظ و نگهداری اشکال و عناصر معماری مربوط به دوران کهن و قرون‌وسطی و همچنین اصول معماری بنا تلاش شده است. همه این‌ها نشان می‌دهد، در راستای توجه همه‌جانبه دولت، عملیات بهسازی و نوسازی در این مقبره با موفقیت انجام شده و نمای اصلی آن ظاهر خواهد شد.
