دانستنیهای لازم در زمینه بوی نامطبوع دهان

بوی بد دهان
 

بوی بد دهان یک علامت شناخته شده با سابقه تاریخی قدیمی است. بوی بد دهان می تواند دلیل عمومی یا موضعی داشته باشد. مشخص شده که تقریباً 85 درصد بوی دهان ناشی از عوامل موضعی است، دهان به علت وجود بزاق که از غدد بزاقی ترشح می شود دائماً مرطوب است. میزان ترشح بزاق در یک شخص سالم معادل 1500- 500 میلی لیتر در روز است و میزان تولید به عوامل متعددی از جمله سن- جنسیت - ساعات متفاوت روز - ماههای مختلف سال، حالات روحی و وضعیت غذایی بستگی دارند. بزاق بدون رنگ بوده و کمی حالت چسبندگی دارد و چون حاوی انواع متفاوت ترکیبات آلی و معدنی است، محیط مناسبی برای رشد باکتری ها در دهان است. باکتری های موجود در دهان می توانند بر روی مواد موجود در بزاق مخصوصاً ذرات غذا در بین دندانها تأثیر گذاشته و در اثر عمل تخمیر و فساد، گازهای بدبو تولید نمایند. بنابراین عمل باکتری ها در دهان را می توان مهمترین عامل تنفس بدبو به حساب آورد. از این جهت اهمیت روشهای بهداشتی مثل مسواک زدن دندانها و زبان محرز شده است. باید یادآوری کرد که بوی بد دهان به تنهایی یک بیماری نیست بزاق انکوبات شده و هوای تنفسی گرفته شده از دهان افراد مورد مطالعه وجود سه ترکیب گوگرددار متیل مرکاپتان، سولفید هیدروژن و دی متیل سولفید را مسئول بیش از 90 درصد بوی بد دهان می داند که در این بین نقش دو ترکیب اول بیشتر است.

بوی بد دهان ناشی از عوامل بیماریزا
 

در این حالت بوی بد دهان به وسیله وضعیت های موضعی مثل بهداشت ضعیف دهان و عفونت لثه (ژنژیویت) مزمن بوجود می آید. مخصوصاً در ژنژیویت مزمن اگر همراه با خونریزی از لثه ها باشد موجب بوی زننده و تنفرآور بخصوص هنگام صبح می شود. در تنفس دهانی (مثلاً در وجود لوزه های بزرگ) بدبویی دهان در نتیجه ممانعت از شسته شدن طبیعی مخاط و دندان ها توسط بزاق است. زبان شیاردار، زبان مودار، و زبان باردار چون به تجمع و نگهداری مواد غذایی کمک می کنند در ایجاد بوی بد دهان دخالت دارند. بیماری های سینوس نظیر سینوزیت مزمن و فیستول سینوس دهانی و بیماری های بینی از جمله رینیت آتروفیک سل و سیفیلیس و رینیت چرکی همراه با ترشح و بیماری های حلق نیز از علل بوی بد دهان هستند.

بوی بد دهان ناشی از بیماری های عمومی بدن
 

در این نوع بیماریها، بیماری های دستگاه تنفسی از درجه اول اهمیت برخوردارند. آبسه ریه بوی گندیده شبیه به بوی گوشت فاسد دارد که حتی گاهی اولین علامت بیماری است. علت این بوی بد بیشتر باکتری های بی هوازی هستند. سل ریوی در حالت پیشرفته به سبب نکروز کازئوم و زخمی شدن ضایعات سلی باعث بدبویی دهان و بازدم ناشی از تنفس می شود. سایر بیماریهای ریوی نظیر برونشیت مزمن، پنومونی نکروزه و کلاً هر حالت بیماری زا که بر روی درخت تنفسی و نای اثر بگذارد، ممکن است بوهای قابل اعتراض تولید کند. در اختلالات گوارشی و سوء هضم، زخم های معده، سرطان مری و معده، یبوست و عفونت های روده ای نیز بوی بد دهان مشاهده می شود. بعضی اوقات بوی بد دهان از میکروبی به نام (هلیکوباکتر پیلوری) Helico Bacter Pilori است. این میکروب در جهاز هاضمه باقی می ماند و ممکن است تولید زخم معده هم بکند و در هر حال بوی بد دهان را باعث شود. در دیابت بوی استون در هوای بازدم به مشام می رسد. در نارسایی کلیه بوی شبیه آمونیاک و در سیروز کبدی بوی کیک گندیده به مشام می رسد. Sjogren (بیماری که در آن چشم و دهان به طور مزمن خشک می شوند). کمبود ویتامین و هر بیماری که سبب تب شود از علل بوی بد دهان می باشند.

بوی بد دهان ناشی از عوامل غیر بیماری زا
 

از این عوامل سیگار کشیدن را باید نام برد که نه تنها به خاطر بوی خود سیگار و توتون، بلکه به سبب ایجاد زبان مودار و کاهش جریان بزاق به بدبویی دهان کمک می کند. همچنین می توان بوی دهان صبحگاهی ناشی از توقف حرکت گونه، زبان و لبها و نیز بر اثر کاهش جریان بزاق در طی شب اشاره کرد. به همین دلیل مسواک زدن قبل از خواب در کاهش بوی دهان صبحگاهی تأثیر زیادی دارد. پروتزهای ثابت و متحرک دندانپزشکی نیز در صورتی که بهداشت دهان رعایت نشود سبب بدبویی دهان می شوند.

بوی بد دهان ناشی از عوامل عمومی غیر بیماری زا
 

دوران قاعدگی چون با افزایش میکروب های بزاق و همچنین افزایش 300 درصدی ترکیبات سولفوردار همراه است، بوی بد دهان را به دنبال دارد.
در حاملگی، در یائسگی و بلوغ نیز به دلیل تغییرات هورمونی بوی بد دهان وجود دارد. در گرسنگی به علت فساد شیره پانکرآس بوی بد دهان وجود دارد که حتی با مسواک زدن از بین نمی رود. در افراد مسن بوی بد دهان به سبب تغییرات متابولیک و سایر علل نظیر کم آبی بدن، کاهش مقاومت به عفونت، کاهش اشتها و غیره است. در خستگی و ضعف که بدن نمی تواند محصولات فرعی زائد را با بیش از سرعت تولید آنها دفع کند، امکان بوی بد دهان است. بوی بد دهان در خانم ها بیشتر از آقایان وجود دارد.
در مورد نقش تغذیه در ایجاد بوی بد دهان باید گفت: که دهان ما بوی آن چیزی را که می خوریم می دهد. به همین دلیل آنهایی که برنامه غذایی با فرآورده های گوشتی دارند، دهانشان بوهای مختلف زیادی نسبت به گیاه خواران می دهد. همچنین مشخص شده است که مصرف رژیم پرچربی منجر به ایجاد اسیدوز می شود و در هوای تنفسی بویی شبیه به آنچه در کمای دیابتی وجود دارد، به وجود می آید. بطور کلی غذاهایی که پروتئین زیاد و مواد قندی کمی دارند به علت ایجاد مواد سولفوردار باعث بدبو شدن دهان می شود. البته نقش غذاهای بوداری مثل سیر و پیاز کاملاً معلوم است.

بوی بد دهان ناشی از داروها
 

ایزوسورباید (Isordil) که محتوی هیدارت کلراید می باشد می تواند باعث بوی بد دهان شود. آنتی هیستامین ها، آمفتامین ها، آرام بخش ها، دیورتیک ها، فنوتیازین ها، و داروهای شبیه آتروپین باعث کاهش تولید بزاق و بنابراین کاهش شستشوی خود بخودی حفره دهان و در نتیجه ایجاد بوی بد دهان می شوند. فنوتیازین ها سبب ایجاد زبان مودار می شوند. افراط در مصرف دخانیات، کهولت سن، یائسگی، بیماری های عمومی با تب بالا، اضطراب، کم آبی بدن، مصرف بی رویه ادویه جات و عدم رعایت بهداشت دهان نیز از علل دیگر ایجاد بوی بد دهان هستند.

درمان و پیشگیری بوی بد دهان
 

چون اغلب بوهای بد دهان به علت عوامل موضعی است، بنابراین حذف این عوامل و اصلاح ناهنجاری های موجود در دهان اولین قدم درمان است. رعایت بهداشت دهان شامل مسواک زدن دندانها، لثه، زبان و استفاده از نخ دندان در کاهش بوی بد دهان با منشأ دهانی بسیار مؤثر است. مسواک زدن دندانها و زبان ترکیبات سولفوردار را برای مدت یک ساعت به میزان 70 تا 85 درصد کاهش می دهد. باید توجه کرد که زبان یکی از جایگاه های اصلی میکروبها در دهان است و این به دلیل جمع شدن عوامل میکروبی در سطح پشتی زبان است و باید یک قسمت ضروری از بهداشت دهان معطوف به زبان شود. در بیمارانی که به سبب خشکی دهان (به دنبال مصرف داروهایی که قبلاً ذکر شد و یا بر اثر بیماری) بوی بد دهان دارند می توانند از آدامس های بدون شکر استفاده کنند.
بطور کلی بوی بد دهان ناشی از عوامل موضعی بیماری زا زمانی از بین می رود که بیماری درمان شود و بهداشت دهان رعایت گردد. استفاده از دهان شویه ها اثر موقتی در کاهش بوی بد دهان دارد. در حقیقت کوشش برای حذف بوی بد دهان با استفاده از دهان شویه ها علاوه بر اینکه موقتی است، حتی ممکن است بیماری عمومی را نیز از دید دندانپزشک مخفی نگه دارد بطور کلی پوشاندن بوی دهان با یک بوی معطر و قوی تر مناسب نیست و درمان باید بیشتر معطوف درمان علت اصلی باشد. بطور کلی جهت کاهش بوی دهان باید از سیگار کشیدن، نوشیدن نوشابه های بودار، خوردن غذاهای با ادویه زیاد، غذاهای گوشتی زیاد، غذاهای معطر شده با پیاز و سیر، افراط در مصرف مواد چربی دار مخصوصاً کره و روغن های مختلف اجتناب شود. در حالتی که خوردن میوه های تازه و سبزیجات و بطور کلی رژیم غذایی غنی از فیبر ارجحیت دارد. همین طور نوشیدن آب زیاد در کاهش بوی بد دهان تأثیر بسزایی دارد.
www.Iran oral health.org
www. Feydus.com/ behdasht/archives
www. irdrug.com/hallitosis
www.hayateno.org
www.tebyan.net/Ejtemaii/82/08
مباحث مقدماتی مجموع آموزش بهورزی- وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی.
منبع:نشریه پیام پزشک، شماره 44.