مجله دانشمند - مهسا بخشی پور: سال 1373/ 1994 رضا راجی، در نشریه تخصصی «موسسه مهندسان برق و الکترونیک» (IEEE Spectrum) مفهوم «اینترنت اشیا» را به عنوان بسته های کوچکی از داده ها که به سوی مجموعه وسیعی از گره ها (نودها) حرکت و به این ترتیب، تمام لوازم الکترونیکی خانه را به گونه ای به هم وصل می کنند که همگی به طور خودکار عمل کنند، شرح داد.
راجی در حال حاضر مدیر اجرایی شرکت Xenio System است که از شرکت های پیشگام در توسعه اینترنت اشیا است. اما این پتیر تی.لویس بود که در 1364/ 1985 طی یک سخنرانی در کمیسیون ارتباطات فدرال آمریکا اصطلاح «اینترنت اشیا» را نخستین بار به کار برد و گفت: «اینترنت اشیا یا IOT مردم، فرآیندها و فناوری را از طریق دستگاه های قابل اتصال به یکدیگر وصل می کند. در این سیستم، حسگرهایی وجود دارند که از راه دور وظایفی چون کنترل، نظارت و ارزیابی روند کار این دستگاه ها را به عهده می گیرند.» امروزه بسیاری از کشورها در راه توسعه اینترنت اشیا گام برداشته اند و تاکنون به توفیقاتی هم دست یافته اند. ایران هم با همین هدف، به عرصه راه اندازی سیستم های اینترنت اشیا وارد شده است.
دهه 60 میلادی زمانی که اینترنت اختراع شد و پس از آن تیم برنرزلی هم زمان با موج سوم عصر اطلاعات، شبکه جهانی وب را اختراع کرد، شاید هیچ کس فکرش را نمی کرد این فناوری در کمتر از نیم قرن بیش از نیمی از انسان های کره زمین را درگیر و حتی اشیا را هم محصور خودش کند.
این فناوری از لوازم خانه گرفته تا پوشیدنی ها و خودرو و به طور کل تمامی اشیایی که در محلی واقع شده اند یا در حال حرکت هستند قبضه می کند و جذابیت آن به حدی بالا است که اغلب کشورها در پی توسعه سریع استانداردها و راه اندازی برنامه های کاربردی برای آن هستند. زمانی که تمامی اشیا و وسایل محیط پیرامون ما به شبکه اینترنت متصل شوند می توان توسط اپلیکشن های موجود در تلفن های هوشمند و تبلت، آنها را کنترل و مدیریت کرد.
فناوری اینترنت اشیا، تمامی ارتباطات شهری، شبکه های انرژی مانند آب و برق و گاز، حمل و نقل و صنعت و حتی آموزش و سلامت و بهداشت و درمان را متصل می کند و انواع حسگرهای نصب شده در این شبکه، می تواند برای ما انتقال داده ها را به همراه داشته باشد.
ما هم متصل می شویم
اگرچه این کشورها به عنوان کشورهای پیشرو در بهره برداری از فناوری اینترنت اشیا، سرمایه گذاری های کلانی را به این پروژه اختصاص داده اند اما در ایران نیز مسئولان به این مسئله واقف اند که برای جا نماندن از فناوری های وارداتی در بخش ICT، باید همگام با سایر کشورها حرکت کرد. به همین دلیل موضوع اینترنت اشیا در فهرست پروژه ای کلان راهبردی کشور در حوزه ICT جای گرفت و از ابتدای امسال مقدمات ورود این فناوری به ایران در حال آماده سازی است.
گفته شده که پروژه راهبردی اینترنت اشیا در ایران تا سال 1400 محقق و عملیاتی می شود که برای تحقق این هدف از همکاری شرکت های دانش بنیان و صاحبان ایده استفاده خواهدشد. این موضوع از سوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به عنوان متولی اصلی پروژه اینترنت اشیا اعلام و فاز مطالعاتی اجرای آن هم به مکرر تحقیقات مخابرات ایران سپرده شده است.
محمد خوانساری، رییس مرکز تحقیقات مخابرات ایران در گفت و گو با دانشمند، تدوین نقشه راه برای ورود فناوری اینترنت اشیا به کشور را از جمله الزاماتی می داند که فعالیت این فناوری بدون وجود آن، ممکن نخواهدبود و می گوید: «این نقشه راه که به زودی تدوین می شود، زمینه لازم را برای داشتن اکوسیستم منسجم اینترنت اشیا از فعالیت های پژوهشی گرفته تا ورود به بازار توسط شرکت های خصوصی دانش بنیان و موضوعات حمایتی، سیاستگذاری و پژوهش و فناوری در مورد این طرح، فراهم می کند.»
او با اشاره به تحلیل ها و رصدهای بین المللی که موضوع اینترنت اشیا را موجب تحول اقتصادی و رفتاری در عادات زندگی مردم می داند، می افزاید: «با استفاده از این فناوری، زندگی مردم به معنای واقعی دیجیتالی می شود. با وجود اشیایی که در اختیار آنها است، می توانیم بگوییم همه به نوعی به شبکه وصل می شوند و اتصال این اشیا، تغییر در رفتارها و تغییر در تبادل اطلاعات را به همراه خواهدداشت.»
این یک رویا نیست!
اتصال «همه چیز به اینترنت و اینترنت به همه چیز» به طور قطع یک رویا نیست و به زودی به واقعیت تبدیل می شود فقط کافی است که بسترهای لازم برای رسیدن به این فناوری از هم اکنون در کشور پیاده سازی شود. عظیم فرد، مدیرکل سرویس های رادیویی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی به عنوان بخش قانونگذار موضوع اینترنت اشیا در کشور، می گوید: «در صورتی که فناوری اینترنت اشیا راه اندازی شود و ارتباطات به تمامی حوزه ها نفوذ پیدا کند، پیش بینی ما این است که در ایران بالغ بر 50 میلیارد حسگر به شبکه اینترنت متصل شود.»
او می افزاید: «تصور کنید در کشور 80 میلیونی هر یک نفر نیازمند تعداد زیادی حسگر برای اتصال ارتباطات در کار، ماشین و زندگی روزمره اش است. ما این ظرفیت را تا پایان برنامه ششم توسعه (سال 1400) باید فراهم کنیم که برای این بسترسازی نیازمند افزایش ظرفیت آدرس های IP، پهنای باند و فضای فرکانسی هستیم.»
این مقام مسئول در رگولاتوری با اشاره به کاربردهای مختلف اینترنت اشیا از جمله ارتباط گیری خودروها با امواج رادویی، ابزار کنترل در حوزه ردیابی، کنترل منابع آب، گاز و برق، صنایع و کارخانه ها و حمل و نقل، می گوید: «در حال حاضر ارتباط افراد فقط از طریق گوشی های موبایل برقرار می شود که این دستگاه ها پهنای باند کم و طیف فرکانسی کمی نیاز دارند امادر صورتی که پروتکل اینترنت اشیا در ایران اجرایی شود، باید حسگرها و دستگاه های مختلف را در یک پروتکل ارتباطی مدیریت کنیم.»
به گفته او، نظم دهی، هدایت، کنترل و مدیریت این نقاط ارتباطی نیازمند منابع فرکانسی است. از سوی دیگر باید مقرراتی برای ارتباط حسگرها در شبکه های رادیویی فراهم شود و پردازش اطلاعات به صورت وسیع رخ دهد. در همین حال، با وجود این فناوری، موضوع امنیت ارتباطات و اطلاعات حسگرها و حفظ حریم خصوصی کاربران از دیگر مواردی است که باید به آن توجه شود.
در صورت راه اندازی اینترنت اشیا در ایران، ارتباط اشیا و دستگاه ها از طریق عبور از شبکه های رادیویی و ارتباطی صورت می گیرد و حجم زیادی از این ارتباطات، باید روی شبکه های ارتباطی راهیابی شوند، رسیدن به این فناوری و استفاده بدون اشکال از آن، نیازمند افزایش پهنای باند و زیرساخت های ارتباطی در کشور و همکاری سازمان های مرتبط با آن خواهدبود.
• هم اکنون میلیاردها حسگر در جهان به کار گرفته شده اند تا قابلیت اتصال اشیا به اینترنت را فراهم کنند. اینترنت اشیا (Internet of Things) آمده است تا همه چیز از طریق شبکه های ارتباطی به هم متصل شوند. به نحوی که گفته شده 5 میلیارد دستگاه در سال 1394/ 2015 به اینترنت متصل شده اند و تا 3 سال دیگر، با توجه به روند سرعت جا به جایی اطلاعات، این آمار به 50 میلیارد شیء در دنیا می رسد.
کشورهایی که متصل شدند
برزیل، چین، هند، آلمان، سنگاپور، کره جنوبی و آمریکا که پیش از این نیز پیشتاز در استفاده از فناوری ماشین به ماشین (M2M) بودند هم اکنون روی اینترنت اشیا متمرکز شده اند و سرمایه گذاری های عظیمی برای دستیابی به این پدیده پیش بینی کرده اند. برای مثال، کشور چین با سرمایه گذاری بالغ بر 807 میلیون دلار در زمینه اینترنت اشیا، یک مرکز ملی در زمینه تحقیق و توسعه این فناوری ایجاد کرده و یک طرح 5 ساله کلان را به توسعه اینترنت اشیا اختصاص داده است. هند هم که یکی از بزرگ ترین بازارهای در حال رشد M2M در جنوب آسیا و در منطقه اقیانوسیه به شمار می رود عزم خود را برای پیشروی در فناوری اینترنت اشیا جزم کرده و از سرمایه گذاری بالغ بر 7.4 میلیارد دلار در یک برنامه ربزی بلندمدت خبر داده است.
تمرکز اصلی طرح صنعتی دولت آلمان برای مدرنیزه کردن تولید نیرو روی اینترنت اشیا است به نحوی که این کشور 22 میلیون دلار برای حمایت از صنعت، دانشگاه و تحقیق و توسعه در جهت پیشبرد کارخانه های هوشمند سرمایه گذاری کرده است. در همین حال، می توان به طرح حمایتی دولت سنگاپور با سرمایه گذاری 6.1 میلیارد دلاری برای اینترنت اشیا و همچنین سرمایه گذاری 934 میلیون دلاری کره جنوبی برای استفاده از فناوری های روز در بخش اینترنت اشیا، کارت های هوشمند، رباتیک، حسگرهای پوشیدنی و شبکه نسل پنجم موبایل اشاره کرد.
کشور آمریکا هم 160 میلیارد دلار برای شهر هوشمند سرمایه گذاری کرده که بخشی از آن برای تحقیق و توسعه اینترنت اشیا به عنوان ایجاد بستری برای تحقق اینترنت اشیا اختصاص یافته است.
اولین های ایران در اینترنت اشیا
برای عملیاتی شدن اینترنت اشیا در کشور، هوشمندسازی سیستم های برق، به عنوان اولین گام در بهره گیری از این فناوری، مورد توجه قرار گرفت و طی آن، تفاهمنامه همکاری پژوهشی میان وزارت نیرو و مرکز تحقیقات مخابرات ایران در این زمینه منعقد شد. هم اکنون با امضای قرارداد همکاری میان یکی از شرکت های بزرگ آی اس پی کشور و یک شرکت فرانسوی، طرح تجاری ارائه خدمات اینترنت اشیا با پوشش سراسری شبکه ملی اطلاعات برای ایجاد زیرساخت ارتباطی فناوری «شبکه های دوربرد با توان پایین» (LPWAN) آغاز شده است.
از جمله ویژگی های این فناوری می توان به توان مصرفی پایین برای اشیا اشاره کرد که سبب افزایش طول عمر باتری آنها می شود. یکی از اپراتورهای بزرگ تلفن همراه هم فناوری NB-IOT را به عنوان یکی از به روزترین بسترها در حوزه اینترنت اشیا برای مدیریت هوشمند منابع و انرژی رونمایی کرده که این فناوری ارتباطی مناسب برای ارتباط دهی کنتورهای هوشمند با قابلیت نظارت از راه دور محسوب می شود و اطلاعات تمامی اشیایی را که به اینترنت متصل هستند، از جمله کنتورهای آب و برق و گاز، به مرکز کنترل و سرویس های بالادستی منتقل می کند.
