آنتی بیوتیک ها ، تیغ دو لبه

آنتی بیوتیک ها(Antibiotic)فرآورده های حاصل از فعالیت های میکروارگانیسم ها هستند که به طور اختصاصی رشد دسته ای دیگر از میکروارگانیسم را متوقف ساخته یا آنها را از بین می برند.آنتی بیوتیک ها برای میزبان نسبتاً، بی زیان هستند و برای درمان بیماری ها بکار می روند.
آنتی بیوتیک ها معمولاً از میکروارگانیسم هایی مانند قارچ های میکروسکوپی و باکتری ها گرفته می شوند و از ادامه زندگی سلول های یوکاریوتی یا پروکاریوتی جلوگیری نموده و یا مانع تکثیر آنها می شوند.اجزای سازنده آنتی بیوتیکها بسته به کاری که انجام می دهند، متفاوت است.بیشتر آنتی بیوتیکها بر روی هر دو نوع سلول پریوکاریوتها و یوکاریوتها اثر می کنند و به همین دلیل نمی توان همه آنها را از نظر درمانی برای انسان مورد استفاده قرار داد.
آنتی بیوتیکها روی واکنش بنیادی یک سلول اثر می کنند.بعضی از آنها خاصیت ضد سرطانی دارند، زیرا اثر آنها بیشتر روی سلول هایی است که در حال تقسیم سریع هستند و به همین دلیل باکتریها و سلول های مغز استخوان که سازنده گویچه های سفید خون و گویچه های قرمز خون می باشند و همچنین سلول های سرطانی، در مقابل آنتی بیوتیکها حساسیت بیشتری دارند.

تاریخچه آنتی بیوتیکها
 

مدتها قبل از کشف پنی سیلین، بشر آموخته بود به طور تجربی بعضی از مواد خام را به عنوان عامل ضدمیکروبی مورد استفاده قرار دهد.600-500 سال قبل از میلاد، چینی ها شیره کپک زده لوبیای شور را برای درمان عفونتها به کار می بردند.اصطلاح آنتی بیوز(Antibiosis)اولین بار در سال 1889 به وسیله ویلمین بکار برده شد و در سال 1929 الکساندر فلیمینگ موفق به کشف پنی سیلین شد.
آنتی بیوتیک ها به طرق مختلف می توانند موجب مرگ یک سلول و یا ممانعت از تکثیر و رشد آن شوند.برخی از آنتی بیوتیک های فرآیند همانند سازی DNA را در سلولها متوقف می کنند.میتومیسین(Mytomycin)به دو رشته DNA مکمل متصل شده و از جدا شدن آنها جلوگیری می کند.و برخی دیگر،از ساخت RNA ممانعت به عمل می آورند.
اکتینومایسین آنتی بیوتیکی است که به DNA متصل شده و از سنتز mRNA جلوگیری می کند.از این آنتی بیوتیک در پژوهش های بیوشیمی برای مطالعه اثر برخی از مواد شیمیایی بر روی سنتز mRNA استفاده می شود، مثلاً برای تعیین طول عمر mRNA، اکتینومایسین یکی از داروهای ضدسرطانی خوب محسوب می شود.آنتی بیوتیک ریفامپسین با آنزیم RNA پلیمر از ترکیب شده و سنتر RNA ها را متوقف می کند.
برخی از آنتی بیوتیک ها، پروتئین سازی را در پروکاریوتها یا یوکاریوتها متوقف می سازند.
یورین تری کربوکسیلیک اسید در مرحله آغازی سنتز پروتئین، آنیزومایسین و کلرامفنیکل و تترا سایکلین در مرحله طویل شدن و استرپتومایسین در مرحله آخر از پروتئین سازی در پروکاریوتها ممانعت به عمل می آورند.پورومایسین و اسپارسومایسین و استرپتومایسین از پروتئین سازی در یوکاریوتها جلوگیری می کنند.

ویژگی های آنتی بیوتیک موفق برای درمان بیماریها
 

یک آنتی بیوتیک وقتی می تواند برای درمان بیماریها با موفقیت به کار رود که دارای خصوصیات زیر باشد:
1-روی عامل بیماری اثر داشته باشد، بدون اینکه آثار جانبی سمی قابل توجهی ایجاد نماید.
2-باید به حد کافی پایدار باشد به طوری که بتوان آن را از محیط کشت جدا نمود و برای مدت معینی ذخیره کرد، بدون اینکه اثرش کاهش یابد.
3-سرعت سم زدایی و دفع دارو از بد ن به گونه ای باشد که غلظت کافی را برای مدت معینی در خون نگه داشته و احتیاجی به دوزهای مکرر نباشد.
4-دفع دارو به حد کافی سریع و کامل باشد و پس از قطع مصرف، دارو به طور کامل دفع گردد.

مقاومت علیه آنتی بیوتیک ها
 

آنتی بیوتیک ها که در آغاز نوید دهنده پایان بیماری های عفونی بودند، تنها پس از گذشت چند دهه و در نتیجه رفتارغیرمنطقی پزشکان و بیماران، صنعت داروسازی و بالاخره دامداران صنعتی، اثربخشی کمتری نسبت به گذشته دارند.بازگشت بیماری های عفونی که تا حدودی محصول بی اثر شدن آنتی بیوتیک ها و مقاوم تر شدن عوامل بیماری های عفونی است، روز به روز آسیب پذیری ما را در برابر بیماری های مختلف افزایش می دهد و بی شک، ادامه چنین روندی می تواند به مشکلاتی بس جدی برای سلامت بشر و طبیعت تبدیل شود.چند دهه پیش بود که گسترش آنتی بیوتیکها سبب شد تا بسیاری از مرد م تصور نمایند که دیگر تقریباً آدمی بر بیماری های عفونی غلبه کرده است، اما در این مسیر اقدامات نادرست در زمینه استفاده از آنتی بیوتیک ها و مصارف بی رویه این داروها، به خصوص مصرف وسیع آنها در صنعت دامداری موجب شد که گونه های مقاوم در برابر آنتی بیوتیک ها توسعه یابد و بیماری هایی که به نظر می رسید بشر قادر به مهار آنها شده است، بار دیگر به قاتل انسان ها تبدیل شدند.
افزایش مرگ و میر مردم مبتلا به بیماری های عفونی، دقیقاً در دوره ای که شاهد افزایش انواع آنتی بیوتیک ها بوده ایم، خود دلیلی بر شکست آنتی بیوتیک ها و افزایش آسیب پذیری ما درمقابل عفونت هاست.نیم قرن پیش و با ورود آنتی بیوتیکها به بازار، بسیاری از مردم تصور نمودند که دیگر دوره بیماری های عفونی به سرآمده است.تقریباً در سال 1952 کلیه بیماری هایی که عامل آنها دسته ای از باکتری ها به نام استافیلوکوک ها بودند، با پنی سیلین قابل درمان بودند، اما در سال 1982 درمان حدود 90 درصد از بیماری هایی که عامل آن این باکتری بود، نیازمند آنتی بیوتیکی غیر از پنی سیلین بود.دیگر پنی سیلین، یعنی معروف ترین و البته ارزان ترین و رایج ترین آنتی بیوتیک موجود درجهان، توانایی مقابله با چنین بیماری زایی را ندارد.
در هریک میلیون تقسیم سلولی یک جهش یافته را می توان یافت که به یک آنتی بیوتیک مقاوم باشد.هرگاه این جهش در بیمار تحت درمان با آنتی بیوتیک رخ دهد، جهش یافته قدرت زنده ماندن بیشتر از سایر میکروارگانیسم های میزبان را دارا بوده و در مدت کوتاهی تعداد آنها افزایش می یابد و از این رو درمان با همان آنتی بیوتیک نتیجه مطلوبی به دست نمی دهد و باید آنتی بیوتیک دیگری جایگزین آن شود.
باکتری استافیلوکوک که از رایج ترین باکتری هامحسوب می شود، به راحتی از شخصی به شخص دیگر منتقل می شود.حتی انتقال آن با یک دست دادن معمولی نیز ممکن می گردد.در موارد عمده سیستم ایمنی بدن، توانایی واکنش سریع و مؤثر در برابر این عامل را دارد و تنها زمانی می تواند این باکتری به مشکلی جدی مبدل شود که مثلاً وجود زخمی در بدن، شرایطی را حاصل آورد که سیستم ایمنی بدن نتواند خود را با شرایط جدید منطبق سازد.در چنین حالتی است که این باکتری می تواند به تهدید کننده ای خطرناک تبدیل شود.استافیلوکوک تنها باکتری ای نبود که در این جریان به عامل مقاومت تبدیل شد.جذام که به راحتی تا اواخر دهه 1970 به بیماری ای قابل درمان تبدیل شده بود، ناگهان به واسطه ظهور نوعی باکتری مقاوم در اتیوپی که این بیماری را گسترش می دهد، به معضلی جدی در این منطقه تبدیل شد.سوزاک دیگر بیماری ای بود که عملاً در سراسر جهان در برابر پنی سیلین و دیگر داروهایی از این دست مقاوم شدند.
در سال 1990، هشتاد درصد بیمارانی که مبتلا شیگلا در برابر آنتی بیوتیکها مقاومت یافتند.
مالاریا که ظاهراً در دهه 1950 به کنترل آدمی درآمده بود، در اثر مقاومت یافتن عامل بیماری زایی اش مجدداً به بیماری مهلک تبدیل شده است.سل که هنوز هم از سوی برخی پزشکان به عنوان بیماری قرن نوزدهم شناخته می شود، مجدداً به بیماری جدی ای تبدیل شده است، به طوری که یونیسف هم اکنون نسبت به مقاوم شدن مجدد عامل این بیماری در برابر آنتی بیوتیک ها هشدار داده است، بیماری ای که سالانه حدود سه میلیون را از پای درمی آورد.
در سال 1993 بود که سالمونلا به بیماری ای کم و بیش غیرقابل درمان تبدیل شد و هم اکنون به تهدیدی جدی علیه سلامت آدمی درآمده است.طبق گزارش وزارت کشاورزی ایالات متحده، همه ساله 661 هزار نفر از مرد م این کشور به این بیماری مبتلا می شوند که چهارصد نفر از آنها جان خود را از دست می دهند، اما مساله مهم درباره این باکتری آن است که انواع مختلف آن، تقریباً در برابر آمپی سیلین، استرپتومایسین، تتراسایکلین، سولفانامیدها و کلرامفنیکل مقاومت یافته اند و با این روند، آمار مرگ و میر مبتلایان به آن افزایش چمشگیری خواهد یافت.
یکی دیگر از مهمترین دلایل مقاومت علیه آنتی بیوتیک ها، استفاده مفرط دامپروران از آنتی بیوتیک هاست.حیوانات در دامداری های مدرن امروزی به نحوی خیره کننده در برابر بیماری های ساده آسیب پذیرند.آنتی بیوتیک ها از جمله مواردی هستند که می توانند در زنجیره غذایی حیوانات وارد شده و آنها را در چنین شرایطی سالم نگه دارند.از سویی دیگر، آنتی بیوتیک ها می توانند از گسترش سریع بیماری در بین حیواناتی که در چنین فضاهای غیرطبیعی زندگی می کنند، جلوگیری نمایند و ظاهراً هم در چنین شرایطی استفاده از آنتی بیوتیک ها اجتناب ناپذیر می نماید، اما عمده دامداران نه برای درمان بیماری، بلکه صرفاً به عنوان اقدامی پیشگیرانه به استفاده از آنتی بیوتیک ها مبادرت می ورزند که استفاده مفرط و روزمره از آنها، خود از تاثیر این مواد می کاهد.از دهه 1940 به بعد مشخص شد که آنتی بیوتیک بر وزن حیوانات می افزاید که این امر موجب استفاده گسترده از این مواد با هدف دستیابی به سود بیشتر، رواج یافت که عواقب خطرناک آن را امروزه شاهد هستیم.
استفاده از آنتی بیوتیک ها در حیوانات، علاوه بر افزایش مقاومت آنها در برابر اینگونه مواد، باقی ماند ن در گوشت و شیر حیوانات مصرف کننده همراه است، به طوری که در یکی از آزمایش هایی که بر روی شیرهای موجود در بازارهای آمریکا به عمل آمد، مشخص شد که پس مانده 52 نوع آنتی بیوتیک مختلف در آنها وجود دارد.همچنین دانشمندان پرتغالی اعلام کردند که شیر می تواند ا زتاثیر آنتی بیوتیک ها در نابودسازی باکتری های خطرناک جلوگیری کند، باکتری ها گاهی اوقات ساختارهایی را موسوم به بیوفیلم تشکیل می دهند که از آنها در برابر آنتی بیوتیک ها و دفاع های طبیعی بدن محافظت می کند. هم اکنون دانشمندان یکی از مهمترین میکروارگانیسم ها در گاوها و گوسفندها را کشف کرده اند که این میکروارگانیسم ها می توانند با تشکیل چنین بیوفیلم هایی، سیستم های دفاعی حیوانات را از بین ببرند.این پژوهشگران دریافته اند وقتی شیر وارد بد ن شود، تاثیر آنتی بیوتیک ها برای از بین برد ن باکتری ها کاهش پیدا می کند.
بررسی های جدید نشان داده است، مصرف طولانی مدت آنتی بیوتیک ها برای درمان جوش های چرکی می تواند خطر بروز عفونت های گلو را تا 2 برابر افزایش دهد.
محققان بر این باورند مصرف طولانی مدت آنتی بیوتیک ها در افرادی که از جوش های چرکین رنج می برند، می توانند خطرات فراوانی را برای آنها به دنبال داشته باشد.گروهی از دانشمندان بر این باورند مصرف آنتی بیوتیک ها به منظور درمان این جوش ها برای مدت بیش از 6 هفته تا یکسال، احتمال بروز عفونت ها را افزایش می دهد.
هیچ موردی برای استفاده از آنتی بیوتیک ها در یک سرماخوردگی وجود ندارد.مصرف خودسرانه آنتی بیوتیک ها باعث ایجاد مقاومت دارویی باکتری ها می شود. نمونه واضح آن دارویی مشهور به نام آمپی سیلین است که تا چند سال پیش بر اغلب عفونت های تنفسی فوقانی مؤثر بود، اما امروزه به دلیل اینکه بسیاری از باکتری ها به آن مقاوم شده اند دیگر کمتر استفاده می شود.
با تکیه بر آنتی بیوتیک ها جهت کنترل عفونت های میکروبی، بدون شک پزشکان به تکنیک سترونی توجه زیادی معطوف نداشته و بدون تشخیص دقیق مکان، به درمان عفونت های میکروبی پرداختند.این روش غالباً بعد از پیدایش میکروارگانیسم های مقاوم به آنتی بیوتیک های بدون نسخه در دسترس عموم قرار گرفت و مصرف بیش از حد آنها در درمان بیماری ها موجب پیدایش حساسیت و آلرژی در بسیاری از افراد گردید.
پس بهتر است تصمیم گیری برای مصرف کردن یا نکردن این داروها را برعهده پزشک معالج خود بگذاریم تا از ایجاد خطرات ذکر شده در آینده جلوگیری شود، در غیر این صورت، مصرف گسترده و بی رویه آنتی بیوتیک ها در کشور موجب ایجاد گونه های مقاوم خطرناک از میکروب ها می شود که چه بسا درمانی برای آنها موجود نباشد.
منبع: نشریه اطلاعات علمی -شماره 359