همان طور که فرد باید به ظرفیت روانی خود توجه داشته باشد باید امکانات و محدودیتهای افرادی را که با او تماس دارند به طور واقع بینانه ارزیابی کند و توقعات خود را نسبت به آنها تعدیل نماید. تأکید بر شناخت نفس که در آموزشهای اسلامی مورد تأکید قرار گرفته است راه را برای چنین برداشتی آماده می سازد. حضرت علی علیه السلام می فرماید هر کس نفس خویش را بشناسد دیگران را بهتر می شناسد و هر کس نسبت به خود جاهل باشد نسبت به دیگران جاهلتر است.(1) امام علیه السلام در جای دیگر اضافه می نماید که چگونه امکان شناسایی دیگران برای کسی که به نفس خویش جاهل است وجود دارد.(2) امام صادق علیه السلام در یکی از آموزشهای خود درجات افراد را تا 490 درجه متفاوت می داند.(3) و در جای دیگر میزان شناخت و ایمان افراد را در ده درجه طبقه بندی می کند که درجات پایین قادر به فهم مسائل افراد درجات بالاتر نیستند. امام علیه السلام میزان درجات را به پله های نردبان تعبیر می فرماید و دستور می دهد که انسان موظف است با افرادی که در درجات پایین قرار دارند با ملایمت رفتار نماید و مافوق توانایی بر آنها تحمیل ننماید و استدلال می نماید که در صورتی که به این ترتیب عمل نشود او را شکسته است و باید جبران نماید.(4)
کاربرد این اصل در روابط بین فردی به میزان بسیار زیادی می تواند از بروز اضطراب و افسردگی جلوگیری نماید و در صورتی که علت بروز اختلالات روانی، ناشی از بی توجهی به این اصل باشد لازم است در ضمن روان درمانی، فرد به این اصل توجه داده شود. لزوم توجه به هویت شخصی و هویت اجتماعی در آموزشهای بهداشت روانی به عنوان معیار سلامت فکر تلقی شده است و این در حقیقت پیام شاخص این اصل می باشد. در ضمن روان درمانی مخصوصاً در محیطهای خانوادگی و کار و روابط استاد و دانشجو لازم است به لزوم کابرد این اصل توجه داد.
طیف وسیع کاربرد این اصل در برنامه ریزی زندگی سالم، تربیت و مدیریت نیز قابل پیش بینی است.
پی نوشت ها :
1- من عرف نفسه کان لغیره اعرف، من جهل نفسه کان لغیره اجهل (ترجمه در متن) تفسیر المیزان، ج11، ص 296، به نقل از غررالحکم.
2- کیف یعرف غیره من یجهل نفسه (ترجمه در متن) تفسیر المیزان به نقل از غررالحکم.
3- اصول کافی، ج3، ص 73.
4- قال عبدالعزیز القراطیسی: قال لی ابوعبدالله علیه السلام: یا عبدالعزیز ان الایمان عشر درجات بمنزله السلم یصعد منه مرقاه. فلا یقولن صاحب الاثنینِ لصاحب الواحد لست علی شیء، حتی ینتهی الی العاشر. فلا تسقط من هو دونک فیسقطک من هو فوقک، و اذا رایت من هو اسفل منک بدرجه فارفعه الیک برفق و لا تحملن علیه ما لا یطیق فتکسره، فان من کسر مؤمنا فعلیه جبره: عبدالعزیز گوید امام صادق به من فرمود: ای عبدالعزیز ایمان مانند نردبانی است که ده پله دارد و مؤمنین پله ای را بعد از پله دیگر بالا می روند. پس کسی که در پله دوم است نباید به آنکه در پله اول است بگوید: تو هیچ ایمان نداری تا برسد به دهمی. پس آنکه را از تو پست تر است دور نینداز که بالاتر از تو ترا دور اندازد و چون کسی را پایین تر از خود دیدی، با ملایمت او را به سوی خود کشان و چیزی را هم که طاقتش را ندارد بر او تحمیل مکن که او را بشکنی. زیرا هر کس مؤمنی را بشکند بر او لازم است جبرانش کند. اصول کافی، ج3، ص 74.
منبع :حسینی، ابوالقاسم، (1378)، اصول بهداشت روانی: بررسی مقدماتی اصول بهداشت روانی، روان درمانی و برنامه ریزی در مکتب اسلام، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، شرکت به نشر 