بی خوابی چیست و چه دلایل و عوارضی دارد؟
بی خوابی عبارت است از کاهش کمیت یا کیفیت خواب در طول شبانه روز که باعث می شود فرد احساس سلامت روانی و جسمی خود را به تدریج از دست بدهد؛ به عبارت دیگر بی خوابی یعنی عدم رضایت فرد از کمیت و کیفیت خواب خویش. بنابراین الگوی خواب، امری شخصی است و نمی توان مدت زمان خاصی را برای خواب طبیعی همه ی انسان ها تعیین کرد.
کاهش خواب فقط محدود به کم شدن خواب شبانه نیست. اغلب افرادی که در نوبت کاری ( شیفت) شبانه مشغول فعالیت هستند با استراحت روزانه مشکل خود را حل می کنند.
نیاز به خواب در هر سن متفاوت است. در نوزادان مقدار خواب تقریباً دو سوم شبانه روز یا چیزی بیش از 16 ساعت است. به تدریج با افزایش سن میزان نیاز به خواب کم تر می شود و به میانگین 6 تا 8 ساعت در روز می رسد. این میزان در دوران سالمندی به 4 تا 5 ساعت تقلیل می یابد. البته در دروان سالمندی با افزایش چرت های کوتاه مدت ( Nap) بخشی از کمبود خواب جبران می شود.
پرخوابی و کم خوابی در صورتی طبیعی تلقی می شود که جزئی از سازوکار معمول و همیشگی زندگی فرد باشد. در صورتی که تغییری در
فرایند خواب ایجاد شده باشد بایستی برای یافتن و رفع علت با پزشک مشورت شود.
عصبانیت، افسردگی، اضطراب، کم اشتهایی و کاهش حافظه و تمرکز ذهن از پیامدهای بی خوابی است. البته بی خوابی به عنوان بخشی از علایم بیماری هایی مثل پسیکوزها و انواع اختلالات خلقی و اضطرابی نیز محسوب می شود.
اختلالات شایع خواب
احساس بی قراری در پاها ( سندرم پای بی قرار)، دیدن کابوس، بروز وحشت های شبانه، حرف زدن در خواب و خواب گردی از جمله مشکلاتی است که در خواب افراد پیش می آید.
خورخورهای شبانه و گاهی قطع تنفس ( Sleep Apnea) یکی دیگر از اختلالات شایع خواب است که می تواند زمینه های بیماری های حلق و حنجره یا قلب و عروق را فراهم کند و حتی با چاقی مرتبط و همراه باشد.
گاهی برخی از افراد دقایق یا حتی ساعت های متمادی قبل از خواب پای خود را تکان می دهند. این حالت که سندرم پای بی قرار نام دارد، معمولاً مانع از خوابیدن فرد می شود و او را آزار می دهد. مهم ترین دلایل آن عبارت است از: بیماری هایی مثل دیابت، کم کاری تیروئید، کم خونی، کمبود بعضی ویتامین ها مثل B12، قطع مواد مخدر و عوارض جانبی بعضی از داروها مثل داروهای ضد پسیکوز.
برای مصرف داروهای خواب آور چه مواردی را باید رعایت کرد؟
توصیه ی بسیار مهم برای مصرف داروهای خواب آور آن است که بدون مجوز پزشک از این داروها استفاده نشود و حتی در صورتی که به هر دلیل برای مدت خاصی داروی خواب آور تجویز شده باشد تهیه و مصرف مجدد دارو منوط به تجویز پزشک است.
به این نکته ی ضروری توجه کنید که مصرف داروهای خواب آور در زمان های نه چندان طولانی یعنی حتی بیش تر از چند هفته ممکن است به بروز تغییرات ناخوشایند در الگوی خواب و ا یجاد وابستگی و تحمل منجر شود، بدین معنی که قطع داروی خواب آور به فرایندی پر دغدغه تبدیل خواهد شد.
در صورتی که می توانید بخوابید از دارو استفاده نکنید. از مصرف هم زمان الکل و مواد مخدر با داروی خواب آور اکیداً اجتناب کنید. ساعت خواب خود را تنظیم کنید و حدود نیم ساعت قبل از خواب، از دارو استفاده کنید.
به هیچ وجه بعد از مصرف داروی خواب آور رانندگی نکنید. توجه به این نکته درباره ی همه ی داروها ضروری است ولی درباره ی داروهای خواب آور واجب و حیاتی است.
داروهای رایج برای درمان بی خوابی کدام اند؟
داروهای رایج برای درمان بی خوابی عبارتند از:
فلورازپام برای گروه بالغین.
اگزازپام برای گروه سالمندان و به خصوص بیمارانی که داروهای متعدد دیگری نیز مصرف می کنند.
کلونازپام برای درمان بی خوابی در اختلالات خلقی دو قطبی.
آنتی هیستامین ها برای گروه خردسال.
داروهای دیگری که اخیراً در ایران نیز در دسترس قرار گرفته است عبارتند از تریازولام ( Triazolam)، تمازپام ( Eemazepam)، استازولام ( Estazolom) و کوازپام ( Quazepam).
راهبردهای غیردارویی برای رفع بی خوابی
مهم ترین راهبردهای غیر دارویی برای رفع بی خوابی عبارتند از: کم خوری شبانه، پرهیز از نوشیدن چای و قهوه، اجتناب از خواب روزانه، پرهیز از تماشای فیلم های خشن و پرهیز از بگو مگو و جدال های عصبی در اتاق خواب.
منبع مقاله :
احمدی سرتختی، امیرمسعود، (1388)؛ دارو درمانی در روان پزشکی، (آشنایی با داروهای روان پزشکی)، تهران: نشر قطره، چاپ اول.
