گفتگو با دکتر فریبرز امینی، متخصص ارتودنسی
خیلی از پدرها و مادرها دوست دارند دندان‌های کوچولوهایشان مرتب و ردیف باشد. از طرف دیگر گاهی تبلیغاتی را می‌بینیم که روش‌های ارتودنسی سریع را توصیه می‌کنند که عوارض بسیاری در پی دارند. با دکتر فریبرز امینی، متخصص ارتودنسی و مدیرگروه و دانشیار بخش تخصصی ارتودنسی دانشکده دندانپزشکی دانشگاه آزاد تهران، در این باره به گفتگو نشسته‌ایم.
آقای دکتر! اصلا، روشی وجود دارد که بتوان دندان‌ها را ظرف مدت کوتاهی بدون ماه‌ها رفت و آمد به مطب دندانپزشکی، ردیف کرد؟
در درمانهای ارتودنسی برای رفع مشکل بی‌نظمی و شلوغی دندان‌ها هنوز شیوه و روشی که بتواند مشکل را سریع از بین برده و رفع کند وجود ندارد. اگر چه در تلفیقی از درمانهای جراحی همراه با ارتودنسی که به صورت برش‌های عمودی روی لثه و استخوان آرواره در بین دندان‌ها که می‌تواند تمامی دندان‌ها و یا تعدادی از دندان‌ها را دربرگیرد توسط جراح و نصب دستگاههای ارتودنسی هم‌زمان می‌توان سرعت درمانهای ارتودنسی را زیادتر و در نتیجه طول درمان را کاهش داد. پس از گذشت حدود 20 سال و یا بیشتر استفاده از این روش هنوز این شیوه از درمان به دلایلی به شکل متداول و مرسوم در نیامده است.
ردیف کردن سریع دندان‌ها چه عوارضی برای بیماران در پی دارد؟
به‌طور کلی سرعت درمانهای ارتودنسی و یا بهتر است بگویم سرعت حرکت دندان‌ها بستگی به تراکم (سختی)، استخوان فرد تحت درمان، میزان تحلیل و تشکیل استخوان، نوع و شیوه درمانی دارد. به عنوان مثال در دو بیمار مشابه ممکن است در یک نفر از آنها طول درمان یک‌سال و در دیگری که همان میزان از مشکل را داراست طول درمان به یک سال و نیم تا دو سال افزایش یابد که همان‌طور که قبلا نیز ذکر گردید به عوامل فوق و بسیاری از عوامل دیگر مانند سن بیمار و حتی جنس بیمار و... بستگی دارد. به طور کلی در ارتودنسی سریع تمام عوارض حین و بعد از جراحی مانند از دست دادن عملکرد صحیح درد، التهاب، صدمه به ریشه و از طرفی ثبات بعد از درمان این گونه درمان‌ها هنوز به طور دقیق مورد بررسی قرار نگرفته است.
معمولا سرعت مناسب برای ارتودنسی دندان‌های شلوغ و نامنظم چه‌قدر است؟
به طور کلی سرعت حرکت دندان‌ها برای اینکه از یک ناحیه نامطلوب به یک ناحیه بهتر و زیباتر بروند در هر ماه ماکزیمم در حدود یک میلی‌متر است که همان‌طور که قبلا نیز ذکر گردید این بستگی به خیلی از فاکتورهای دیگر مانند سن بیمار (با توجه به اینکه امروزه درمانهای ارتودنسی را در هر سنی می‌توان انجام داد) دارد ولی طول درمان در بیماران کم‌سن مسلما کمتر از افراد مسن‌تر است و حتی جنس بیمار هم مهم است. در خانم‌ها طول درمان به طور نسبی کمتر از آقایان است و به سایر فاکتورها بستگی دارد ولی به طور کلی یک سرعت مناسب و ایده‌آل و غیرمخرب برای حرکت یک دندان و یا گروهی از دندان‌ها ماکزیمم یک میلی‌متر در ماه از یک ناحیه به ناحیه دیگر است.
از کجا بفهمیم که نیروهای وارد بر دندان بیش از حد است؟
همیشه یک علامت هشدار دهنده برای هر عملکرد غیرمعمول و ناصحیح به نام درد وجود دارد. معمولا نیروهای زیاد باعث درد متداوم و بیشتر از حد معمول (منظور از حد معمول این است که اغلب بیماران تحت درمان با دستگاههای ارتودنسی اعم از ثابت و متحرک یک میزان از درد را در ناحیه دندان‌ها در روزهای اول درمان و یا در طول درمان دارند) که این دردها معمولا زود از بین می‌روند و بیمار به نیروهای وارده توسط دستگاههای ارتودنسی عادت می‌کند به‌طوری که تا پایان درمان احساس درد ندارند ولی به طورکلی ممکن است بیماران در روزهای اول این درد را هنگام جویدن غذا احساس کنند که بعد از چند روز کم و از بین می‌رود. نکته حایز اهمیت و مهم این است که در این مرحله بیمار باید عمل جویدن را کم کرده یا خودداری از جویدن نکند چون خود عمل جویدن باعث خون‌رسانی بیشتر به مجاورت ریشه‌ها و کاهش درد می‌شود به طوری که در روزهای اول برای کاهش درد می‌توان جویدن آدامس را به بیمار پیشنهاد داد. به طور کلی هرگونه درد متداوم بیشتر از یک هفته توسط بیمار و اگر نیروهای وارد خیلی زیاد باشد التهاب لثه در لبه لثه دندان و یا دندان که تحت فشار زیادی هستند را می‌توان مشاهده کرد اما از نظر کلینیکی نیروی زیاد می‌تواند موجب تخریب ریشه، تخریب استخوان آرواره، لقی بیش از حد دندان‌ها و حتی از دست دادن دندان‌ها شود. یکی دیگر از علایم نیروی زیاد، لقی بیش از حد و معمول دندان و یا دندان‌ها است.
لقی دندان در اثر ارتودنسی سریع قابل برگشت است؟
اصولا لقی دندان‌ها در حین هر گونه درمان ارتودنسی امری طبیعی و عادی است چون برای حرکت، دندان، اول باید میزانی از لقی را به دست آورد تا بعد بتواند حرکت کند البته این لقی بسیار کم ولی توسط بیمار محسوس است. لقی دندانی که در حد طبیعی باشد به طور قطع بعد از درآوردن دستگاههای ارتودنسی از بین می‌رود و بیمار نباید از این موضوع ناراحت باشد. چنانچه نیروهای وارده بر دندان‌ها بیشتر از حد معمول بوده و یا دندان‌ها از پیش خود دارای لقی نباشند، لقی ماندگار بعد از درمان معمولا حداکثر دو هفته تا یک ماه بعد از درمان، امری غیرطبیعی است و بیمار برای ارزیابی بیشتر باید به دندانپزشک متخصص خود مراجعه کند.
آقای دکتر! برای ارتودنسی به چه دندانپزشکانی باید مراجعه کرد؟
درمان ارتودنسی در مراحل دندان‌داری متفاوت است منظور، دوره دندان داری شیری، دوره دندان داری مختلط (هنگامی که کودک در دهان ترکیبی از دندان‌های شیری و دایمی که معمولا بین سنین 7 تا 14 سالگی است) و یا دوره دندان داری دایمی که تمامی دندان‌ها دایمی هستند، درمان انجام می‌گیرد. هدف من از این تقسیم‌بندی این است که بسیاری از درمانهای ارتودنسی در دوره دندان داری مختلط به عنوان ارتودنسی پیشگیری می‌تواند توسط دندانپزشک عمومی انجام گیرد اما بیمارانی که نیاز به درمانهای ارتودنسی ثابت دارند و باید با دستگاههای ارتودنسی ثابت درمان شوند، بهتر است که به متخصصان ارتودنسی مراجعه کنند البته مشکلی که هم‌اکنون در جامعه برای برخی از مردم وجود دارد، عدم تمایز بین این دو گروه یعنی دندانپزشک عمومی و متخصصان ارتودنسی است چون بسیاری از بیماران با دیدن کلمه ارتودنسی روی تابلو و یا سربرگ دندانپزشک فکر می‌کنند که آن دندانپزشک متخصص ارتودنسی است. البته این به آن معنی نیست که همکاران محترم دندانپزشک عمومی در این زمینه کاری نکنند. آنها در مراحل درمانی اولیه می‌توانند کمک شایانی برای کاهش مشکلاتی که ممکن است در آینده برای کودک پیش بیاید، انجام دهند و حداقل کاری که می‌توانند، انجام دهند، این است که در صورت تشخیص به موقع مشکل می‌توانند آن را به دندانپزشک متخصص ارتودنسی ارجاع دهند تا هم مدت زمان درمان، و هم هزینه درمان و از همه بهتر عواقب احتمالی درمانهای پیچیده اعم از درد، تحلیل ریشه، استخوان و... را کاهش دهند.
7 تا 12 سالگی: بهترین سن ارتودنسی
با توجه به اینکه درمانهای ارتودنسی ممکن است در مقاطع سنی مختلف انجام گیرند بنابراین طول درمانهای ارتودنسی در افراد جوان‌تر به طور قطع کمتر از افراد مسن‌تر است. همان‌طور که قبلا نیز عرض کردم درمانهای ارتودنسی را از زمان رویش اولین دندان دایمی تا زمان از دست دادن آخرین دندان دایمی یعنی از سن 7 سالگی تا سنین پیری یعنی 70 تا 80 سالگی می‌توان انجام داد ولی مدت زمان درمان اصولا بین یک تا سه سال است و علاوه بر سن بستگی به فاکتورهایی از قبیل میزان مشکل، وسایل و تکنیک‌های مورد استفاده در حین درمان و همکاری بیمار دارد البته در بعضی از شرایط خاص و به ندرت این مدت ممکن است کمتر و یا حتی بیشتر هم باشد.
به طور کلی در یک جمع‌بندی تا به امروز هنوز شیوه و راه درمانی فراگیری که بتواند مدت زمان درمان را به صورت محسوسی کاهش بدهد ابداع و یا معرفی نشده است. اگر چه در زمینه وسایل ارتودنسی مورد استفاده در درمان پیشرفت شگرفی حاصل شده ولی این پیشرفت نتوانسته که مدت زمان درمان ارتودنسی را مثلا به اندازه 20 تا 30 درصد کاهش دهد. روش‌های گوناگونی از قبیل تزریق مواد در مجاورت ریشه برای افزایش سرعت حرکت دندان‌ها در حیوانات از سال‌ها پیش صورت گرفته که این روش هنوز در انسان قابل استفاده و بهره‌برداری نیست البته روش‌های درمانی که قابل استفاده توسط تمامی متخصصان ارتودنسی باشد و نیاز به دانش جدید نیز نداشته باشد معرفی شده ولی هنوز این روش‌ها نتوانسته مدت زمان درمان را به طور معنی‌داری کاهش دهد و از طرفی ثبات پس از درمان در این روش‌ها هنوز به اثبات نرسیده است. گاهی اوقات در بعضی از رسانه‌ها و متاسفانه رسانه‌هایی که علمی نیز هستند از روش‌هایی به عنوان مثال سیستم دامون نام می‌برند که فقط جنبه تبلیغی دارد و کاهش زمان درمان یاد شده اصلا واقعیت نداشته و این روش را تمامی متخصصان ارتودنسی می‌توانند انجام دهند و تجربه نشان داده که این روش نیز نمی‌تواند حداقل در شرایط و دنیای امروز مدت زمان درمان را به طور قابل توجهی کاهش دهد بنابراین ارتقای سطح آگاهی مردم به خصوص از طریق همین رسانه‌هایی که مخاطبان زیادی داشته و در دسترس عمومی نیز قرار می‌گیرند، امری ضروری به نظر می‌رسد.
والدین باید کودکان خود را در بین سنین 7 تا 10 سالگی برای دختران و 7 تا 12 سالگی برای پسران حتما برای جلوگیری و کاهش درمانهای ارتودنسی به متخصصان ارتودنسی نشان دهند. از بسیاری از مشکلات در سنین پایین‌تر می‌توان جلوگیری کرد و یا از شدت آنها کاست بنابراین هم مدت زمان درمان کمتری و هم هزینه کمتری متحمل می‌شوند. البته درمانهای ارتودنسی در هر سنی قابل انجام می‌باشند.
منبع:www.salamat.com