آنچه باید درباره زردی نوزادان بدانید

علل و راه‌حل زردی نوزادان در گفتگو با آقای دکتر علیرضا مرندی، فوق تخصص بیماری‌های نوزادان
 

زردی از آن مشکلات شایعی است که اکثر نوزادان بعد از تولد به آن مبتلا می‌شوند. برای این که بیشتر با این بیماری شایع و نحوه درمان آن آشنا شویم، پای صحبت‌های دکتر مرندی نشسته‌ایم.

زردی نوزادان چقدر شایع است؟
 

معمولا 60 درصد نوزادان سالم پس از تولد دچار زردی می‌شوند و در مواردی که نوزاد نارس باشد این مورد به 80 درصد می‌رسد. البته اینها مواردی است که زردی ظاهر می‌شود، ولی در مواردی هم، از آنجا که زردی کم است، نمی‌توان آن را تشخیص داد و فقط با آزمایش می‌توان فهمید که بیلی‌روبین نوزاد در حد عادی است که این مورد رایج و عادی است.

علل عمده بروز زردی چیست؟
 

بروز زردی علل مختلفی دارد. گاهی گلبول‌‌های قرمز خون خرد می‌شوند و این باعث می‌شود نوزاد پس از مدتی مثلا چند هفته کم‌ خون شود. گاهی ناسازگاری خون مادر و نوزاد (مادر با گروه خونی o، نوزاد با گروه خونی a یا b که به آن ناسازگاری abo گفته می‌شود) یا ناسازگاری Rh (Rh منفی مادر و Rh مثبت نوزاد) یا وجود گروه‌های خون فرعی (اختلاف بین گروه خونی مادر و نوزاد که شیوع کمتری دارد) همچنین فاویسم که در کشور ما شایع است می‌تواند باعث بروز زردی شود. تمامی این مسایل می‌توانند سبب بروز کم‌خونی در آینده شوند. به همین علت پزشک باید کاملا هوشیار بوده و کم‌خونی را زیر نظر بگیرد. همچنین در اثر شرایط ممکن است زردی به سرعت بالا برود و به همین جهت مراجعه سریع بسیار اهمیت پیدا می‌کند.
گاهی اوقات زردی به دلیل خوب شیر نخوردن نوزاد پیش می‌آید. این خوب شیر نخوردن می‌تواند به دلیل آموزش ندیدن صحیح و کامل مادر باشد. در این شرایط مادر پستان را خوب در دهان نوزاد نمی‌گذارد و نوزاد هم خوب شیر نمی‌خورد. این حالت خود در نهایت می‌تواند سبب بروز زردی و دیگر مشکلات شود.

زردی را چگونه می‌توان تشخیص داد؟
 

زردی تنها یک علامت دارد و آن زرد شدن سفیدی چشم، بدن و مخاط‌ها است و باید نسبت به آن کمی حساس بود. گاهی والدین و حتی پزشکان و پرستاران نیز در ارزیابی زردی دچار اشکال می‌شوند. البته راهنمایی‌هایی وجود دارد. مثلا اگر تنها سر و صورت مبتلا به زردی باشد و سینه و شکم و اندام‌ها زرد نباشد یعنی عدد زردی بالا نیست اما هرچه زردی پایین‌تر بیاید حاکی از آن است که میزان زردی در حال افزایش است و هرچه به پاها برسد یعنی عدد زردی بالاتر و نگران‌کننده‌تر است.
در بسیاری از موارد ارزیابی چشمی کافی نبوده و پزشکان با دادن آزمایش خون مقدار زردی و نوع زردی را تعیین می‌کنند. زردی به 2 نوع تقسیم می‌شود: زردی مستقیم و غیرمستقیم. آنچه اغلب در نوزادان اتفاق می‌افتد زردی غیرمستقیم است که می‌تواند به بافت مغزی خسارت بزند. زردی مستقیم چندان مشکل‌ساز نیست مگر اینکه نوزاد مبتلا به عفونت یا ناراحتی کبدی باشد.
البته همیشه زردی تنها علامت نیست. اگر در کنار زردی علایم دیگری مانند بی‌حالی یا شیر خوب نخوردن یا بالا و پایین بودن درجه حرارت بدن وجود داشت احتمال خطر بالاتر است و مراجعه به پزشک باید با سرعت بیشتری صورت بگیرد.

زردی ناراحتی حادی است که جای نگرانی دارد یا به سادگی برطرف می‌شود؟
 

زردی به مقدار کمی برای نوزادان نه تنها مضر نیست بلکه مفید هم هست. بنابراین نباید در این مورد نگرانی وجود داشته باشد مگر اینکه زردی بیش از حد زود شروع بشود یا مقدار آن خیلی بالا برود. ممکن است در نوزادی، زردی به ماه دوم یا سوم بکشد و دوره بهبودی طولانی‌تر شود که اگر آزمایش انجام شود و نشان دهد که نوزاد مشکلات مربوطه را ندارد دلیلی بر ناراحتی نیست مشروط به اینکه آزمایش‌های لازم صورت گرفته باشد.
در اکثر نوزادانی که دچار زردی می‌شوند حتی آن دسته که زردی آنها از مرحله فیزیولوژیک می‌گذرد و اعداد زردی در آنها بالاست، بیماری نگران‌کننده نیست. هر چند لازم است با پزشک مشورت شود. اگر عدد خیلی بالا نباشد و نوزاد چند روز از عمرش گذشته باشد ولی سالم باشد به مادر و پدر توصیه می‌شود درمان به جای بیمارستان در منزل و زیر دستگاه فوتوتراپی صورت پذیرد.

در صورتی که زردی درمان نشود چه عوارضی خواهد داشت؟
 

اگر شدت زردی بالا باشد و عدد آن به سرعت افزایش یابد و والدین نوزاد را سریع به پزشک ارجاع ندهند ممکن است زردی سبب بروز مشکلات مغزی در نوزاد شود. زردی می‌تواند در برخی مناطق مغز نفوذ کرده و انواع مشکلات مغزی، فلج مغزی یا دیگر مشکلات را پیش آورد. زردی در عین حال که مشکل شایعی است و برای تعداد زیادی از نوزادان رخ می‌دهد و اگر به موقع درمان شود مشکلی ایجاد نمی‌کند، چنانچه به موقع درمان نشود، می‌تواند در درصد پایینی مشکل‌ساز شود.

زردی چه موقع غیرطبیعی تلقی می‌شود؟
 

اگر زردی در نوزادانی که رسیده هستند سیر طبیعی خود را طی کند در روز پنجم یا ششم ناراحتی برطرف می‌شود. منتها در نوزادانی که نارس هستند این زردی ممکن است دیرتر ظاهر شده و بهبود دیرتر حاصل شود. به عبارت دیگر زردی ممکن است در کودکان نارس به جای 5 روز از 10 روز تا 2 هفته طول بکشد تا برطرف شود. در نوزادان رسیده ممکن است عدد زردی به 12 برسد و باز هم موردی طبیعی باشد اما در کودکان نارس اگر این عدد به 14 برسد طبیعی خوانده می‌شود. چه در نوزادان نارس چه رسیده اگر زردی خیلی زود ظاهر شود یعنی به جای روز اول و دوم از همان ساعات نخستین بعد از تولد خود را نشان دهد یا دیر از بین برود یا اعداد بالا برود مدت آن طولانی شود، فیزیولوژیک یا طبیعی خوانده نمی‌شود.

در چه شرایطی به تعویض خون نیاز است؟
 

مقدار زردی و شدتی که در آن نیاز به تعویض خون پیدا می‌شود با توجه به سن بچه و نارس یا رسیده بودن او مختلف است. اگر زردی به اعداد 20، 25 یا 30 برسد این نوزادان در معرض احتمال تعویض خون قرار می‌گیرند و در بیمارستان بستری می‌شوند. حتی اگر این عدد از یک حد خاصی بالا رفت یا سرعت افزایش زردی خیلی سریع بود یا زمینه بیماری در نوزاد وجود داشت نیاز به تعویض خون پیش می آید. اگر بچه سالم باشد اعداد بالای زردی را می‌تواند تحمل کند و مشکلی برای او به وجود نمی‌آید، اما اگر نوزاد دچار عفونت باشد، نارس باشد یا تعادل اسید و باز خون او به هم خورده باشد یا اکسیژن خون در او ناکافی باشد و... نیاز به تعویض خون پیش می‌آید. به هر حال در شرایطی که نوزاد بیمار است باید سریع‌تر با زردی او برخورد کرد.

زردی را در خانه هم می‌شود درمان کرد؟
 

اگر عدد زردی خیلی بالا نباشد و نوزاد چند روزه سالم باشد والدین می‌توانند درمان را در خانه زیر دستگاه فوتوتراپی انجام دهند. تاکید می‌کنم دستگاه فوتوتراپی، نه هر لامپی. دستگاه فوتوتراپی لامپ مخصوص و ویژگی‌های مخصوصی دارد که باید آن را از مکان‌های معتبر و مطمئن تهیه کرد. این دستگاه‌ها باید استاندارد بوده و لامپ‌های آن به موقع تعویض شود. کارکرد بیش از 2 هزار ساعت این لامپ‌ها در کاهش زردی نقش نخواهد داشت. توجه به فاصله این لامپ‌ها از بدن نوزاد و اینکه لامپ محافظ داشته باشد ضروری است تا در صورتی که شکسته شد، پوست نوزاد را دچار سوختگی یا دیگر عوارض نکند. در این شرایط به توصیه پزشک آزمایش خون نوزاد در فواصل مختلف تکرار می‌شود تا میزان زردی تعیین شود. اگر حال نوزاد مناسب نباشد یا عدد زردی بالا باشد بهتر است درمان در بیمارستان انجام پذیرد.

آیا دادن آب قند به نوزاد برای رفع زردی، درست است؟
 

نه! یک اشتباهی که گاهی پزشکان می‌کنند این است که به مادران توصیه می‌کنند به نوزادشان آب قند یا سرم قندی بدهند. این کار بسیار مضر است و آب قند می‌تواند سبب بالا بردن میزان زردی شود. دادن هرچیز غیر از شیر مادر به نوزاد هیچ کمکی به رفع زردی نکرده و حتی می‌تواند مضر باشد. هر چه نوزاد شیر بیشتری بخورد زردی او سریع‌تر برطرف می‌شود.
منبع: www.salamat.com