ین بنا قدیمی ترین منار جنبان ایران می باشد در مرکز این منار محوری چوبی قرار دارد که با تکان دادن آن کل منار حرکت میکند.مناره مسجد جامع سمنان یکی از منارهای تاریخی ایران متعلق به دوره سلجوقیان به شمار می‌رود که در گوشه شمال شرقی مسجد جامع قرار دارد.
همان طورکه گفته شد در گوشه شمال شرقی شبستان شرقی، منار سلجوقی واقع است که یکی از یادگارهای ارزشمند معماری سلجوقی در ایران به شمار می آید و بر طبق مضمون کتیبه خط کوفی آن، در بین سال های 417 تا 466 توسط ابوحرب بختیار – حاکم ایالت قومس در دوره غزنوی و ممدوح منوچهر دامغانی – بنا گردیده است . ارتفاع کلی منار، 5/28 متر است که 5/24 متر آن شامل میله منار تا انتهای مقرنس ها و قاعده مأذنه و 4 متر دیگر شامل مأذنه و قسمت فوقانی آن است . قسمت تحتانی منار تا نزدیک کتیبه زیرین تقریبا استوانه است و از آنجا به بعد تا زیر مقرنس های مأذنه، به تدریج و با تناسب کامل از قطر آن کاسته می شود . مأذنه بر روی دو ردیف مقرنس پرکار قرار گرفته است . شیوه ساخت مأذنه، آن را به دوره صفوی منتسب می سازد و احتمال می رود که در دوره صفویه به جای مأذنه ویران قدیمی ساخته شده باشد . نقشه مأذنه، هشت ضلعی است و اطراف آن با نرده های زیبایی مزین به گره بندی های سبک صفوی محصور گشته است . سقف بزرگ هشت ضلعی مأذنه با لبه های مضرس طرح دار، از نفوذ باران به داخل مأذنه و مناره جلو گیری می کند .
ادامه مناره، از مأذنه خارج شده، به قبه کوچکی ختم می شود . این منار اندکی از زاویه قائمه خمیدگی پیدا کرده است . قطر منار در قسمت پایین، 6/3 و قطر داخلی آن، 09/2 متر است . ضخامت دیوار منار نیز در پایین ترین قسمت، 75 سانتی متر است که متناسب با کم شدن قطر منار، از ضخامت آن کاسته می شود . پلکان های مارپیچ منار، برعکس حرکت عقربه ساعت و حول محور آجری منار می پیچند و بالا می روند .
این منار دارای دو کتیبه به خط کوفی گره دار است که یکی مشتمل بر آیات قرآن و دیگری نام بانی بناست . در کتیبه اخیر، عبارت ” بسم الله امر ببناء هذه المنارة الامیر الجلیل السید ابوحرب بختیار بن محمد مولی امیرالمومنین” خوانده می شود . از ویژگی های خاص این منار، تزیینات آجری آن است که به شیوه های مختلف هندسی و ریزه کاری های جالب و چشمگیری اجرا شده است . همچنین در تعمیرات دوره صفوی، از قطعات کاشی های فیروزه ای در مقرنس ها به شیوه معلقی استفاده شده که به زیبایی آن هرچه بیشتر افزوده است . مسجد جامع سمنان به شماره 163 و مناره سلجوقی به شماره 162 به ثبت تاریخی رسیده اند .
