با مصرف انواع مواد غذایی در طول روز می توان نیاز به انرژی و مواد مغذی گوناگون را تأمین کرد، ولی در این زمینه توجه به شکل الگوی غذایی، کیفیت و کمیت وعده های روزانه در برآوردن کامل نیاز و تأمین سلامت برای تمام سنین حائز اهمیت است.
متخصصین تغذیه برای تنظیم یک برنامه غذایی مناسب، در ابتدا با توجه به ویژگی های هر فرد( قد، وزن، سن، جنس، فعالیت بدنی و وضعیت جسمانی) نیاز روزانه به انرژی را تخمین می زنند و سپس با تعیین سهم هریک از درشت مغذی ها( کربوهیدرات، پروتئین و چربی) در تأمین این نیاز، در قالب وعده ها و میان وعده های مختلف، مقدار مجاز مصرف هریک از گروه های اصلی غذایی را تعیین می کنند. با این روش به راحتی می توان از تأمین نیاز روزانه هر فرد، در شرایط مختلف مطمئن بود.
هریک از وعده های غذایی روزانه باید سهم مشخصی از انرژی و مواد مغذی را فراهم نماید، به همین منظور توصیه می شود نیاز به انرژی از هر یک از وعده ها به طور تقریبی به شکل زیر تأمین گردد:
صبحانه 20 درصد، ناهار 35 تا 40 درصد، شام 25 تا 30 درصد و مابقی از دو یا سه میان وعده، روی هم بین 10 تا 20 درصد.
به عبارتی، بهترین شکل مصرف، افزایش تعداد وعده ها در روز و کاهش حجم و مقدار مصرف در هر وعده غذایی است.
متأسفانه در بسیاری از افراد به ویژه آن دسته که با مشکل چاقی رو به رو هستند، اولین قدم برای کنترل انرژی دریافتی، حذف برخی از وعده های غذایی است، که در اکثر مواقع نه تنها به کاهش وزن مناسب و پایدار دست نمی یابند، بلکه با مشکلات تغذیه ای گوناگونی نیز رو به رو می شوند.
به یاد داشته باشیم که حذف هر وعده غذایی ( به خصوص وعده های اصلی) ناخودآگاه با جبران آن در سایر وعده ها همراه خواهد بود. به عنوان مثال کسانی که شام نمی خورند، معمولاً مقدار مصرف خود را در ناهار، عصرانه و یا صبحانه روز بعد افزایش می دهند و در بعضی موارد نیز به خاطر گرسنگی تمایل به خوردن تنقلات پرکالری مانند شیرینی، شکلات، بستنی و ... در این افراد افزایش یافته که خود زمینه ایجاد اضافه وزن یا چاقی را مساعد می نماید.
با این وصف می توان گفت حذف شام و یا هر یک از وعده های غذایی دیگر، نه تنها برای هیچ کس حتی افراد چاق مجاز نمی باشد، بلکه همانطور که بیان شد باید به گونه ای تنظیم گردند که سهم مشخصی از نیاز روزانه را فراهم کنند.
با در نظر گرفتن این مسأله متوجه می شویم که اهمیت مقدار مصرف در هر وعده مهم تر از نوع غذای مصرفی است. به عبارت دیگر، چنانچه انرژی دریافتی از حد تعیین شده تجاوز نکند، با کمی توجه به مقدار مصرف به راحتی می توان بدون ترس از چاقی، از انواع غذاها و مواد غذایی در وعده شام در هر جایی اعم از منزل، مهمانی یا رستوران استفاده کرد.
به عنوان مثال اگر شخصی به 2000 کیلوکالری انرژی در روز نیاز داشته باشد، وعده شام باید حدود 500 تا 600 کیلوکالری آن را تأمین کند و بهترین شکل برای این منظور به دست آوردن این نیاز از طریق مصرف مواد غذایی متنوع از 3 یا 4 گروه اصلی غذایی است.
توصیه می شود در این وعده بیشتر از غذاهای سبک یا ساندویچ های ساده استفاده شود و بین وعده شام تا زمان خواب حداقل 2 ساعت فاصله وجود داشته باشد.
در زیر به چند نمونه غذای مصرفی در وعده شام با در نظر گرفتن انرژی دریافتی مجاز از این وعده اشاره شده است:
شام شماره 1:
نان سنگک 2 برش کف دست
خوراک گوشت یا مرغ با سبزیجات 1 بشقاب معمولی
( شامل مرغ یا گوشت پخته 60 گرم، لوبیا سبز، هویج، گوجه فرنگی و پیاز پخته روی هم 1 لیوان و روغن مایع 2 قاشق چایخوری)
ماست کم چربی نصف لیوان
سالاد 1 پیش دستی ( به همراه 1 قاشق چایخوری روغن زیتون)
ماست کم چربی نصف لیوان
دوغ 1 لیوان
شام شماره 2:
سیب زمینی آبپز 2 عدد متوسط
تخم مرغ آبپز 2 عدد
کره پاستوریزه 1 قاشق چایخوری
سالاد 1 پیش دستی( به همراه 1 قاشق چایخوری روغن زیتون)
ماست کم چربی نصف لیوان
دوغ 1 لیوان
شام شماره 3:
نان بربری 2 برش کف دست
پنیر 1/5 قوطی کبریت( 45 گرم)
گردو 3 عدد
شیر پاستوریزه کم چربی 1 لیوان
خرما 2 عدد
شام شماره 4:
ذرت پخته 1 لیوان
سس مایونز 2 قاشق چایخوری سر صاف
سینه مرغ آبپز 60 گرم
سبزیجات پخته نصف لیوان( شامل هویج، کدو، قارچ و کدو سبز)
سالاد مخلوط سبزیجات 1 پیش دستی
ماست کم چربی نصف لیوان
دوغ 1 لیوان
شام شماره 5:
نان سنگک 2 برش کف دست
ماهی پخته 1 برش کف دست
روغن مایع 2 قاشق چایخوری
سبزیجات پخته 1 لیوان( شامل قارچ، پیاز، هویج، کدو سبز و کرفس)
سبزی خوردن 1 پیش دستی
دوغ 1 لیوان
گاهی اوقات می توان در وعده شام از غذاهایی شبیه ناهار هم استفاده کرد. وعده شام زیر یک نمونه چلو خورش با مقادیر مشخص و میزان انرژی مشابه با سایر شام های ذکر شده است.
شام شماره 6:
برنج( کم روغن) 10 قاشق سوپخوری معمولی
خورش قورمه سبزی( کم روغن) 5 قاشق سوپخوری معمولی
گوشت قرمز بی چربی 2 تکه خورشتی
ماست کم چربی نصف لیوان
سالاد 1 پیش دستی( به همراه 1 قاشق چایخوری روغن زیتون)
سبزی خوردن 1 پیش دستی
دوغ 1 لیوان
منبع:دنیای تغذیه، شماره 101.