در شمال شرقی دریاچه ارومیه کویر نسبتا وسیعی وجود دارد که در اطراف آن بیابانی در حال تشکیل است. در گوشه شمال شرق (در فاصله بین بندر شرفخانه در شمال، آبادی داش‌کسن در جنوب) بعد از حریم دریاچه، جلگه کویری وسیعی قرار گرفته که به سمت شرق تا نزدیکیهای تبریز کشیده شده است. این جلگه کویری نام مخصوصی ندارد. مردم آبادیهای مجاور زمینهای کویری را شوره زار و باتلاق میگویند. وسعت کویر بالغ بر 15هزارو 900 کیلومتر مربع و نزدیک به 848 کیلومتر مربع آن در معرض طغیانهای دریاچه قرار میگیرد. محور طولی کویر حدود 50 کیلومتر و جهت آن از شمال شرقی به جنوب غربی است. پهنای متوسط آن 32 کیلومتر میباشد. ارتفاع مطلق سطح کویر در گوشه شرقی 1300 متر میباشد و مرکز کویر که هم سطح دریاست حدود 25 متر پستتر از قسمت شرقی است. فرازای دریاچه 1275 متر است. کویر کبودان چشم‌گیرترین تضاد را نه تنها در حوضه دریاچه ارومیه بلکه در تمام سرزمین آذربایجان به وجود آورده است.
آب‌های جاری رودهایی که از ارتفاعات شرقی (توده سهند) سرچشمه میگیرد به تلخه رود پیوسته و در نزدیکی آذرشهر به طور مستقیم به دریاچه یا باتلاقهای ساحلی میریزد. به این ترتیب از طرف مشرق هیچ رودی به سطح کویر نمیرسد. رودهایی که از سمت شمال به سمت جنوب جریان دارند، قبل از رسیدن به کویر در سطح مخروط افکنههای بزرگ به شاخههای متعددی تقسیم میشوند و به مصرف آبیاری باغها و زمینهای مزروعی میرسد. آب تمام رودهایی که از سمت شمال و شمال شرقی به حوزه میرسد، دارای مقادیر زیادی نمک است. آجی چای بزرگترین رود این حوضه با بریدن چند گنبد نمکی در مسیر خود بیشتر از همه در تشکیل خاکهای شور و حتی شوری فوق‌العاده دریاچه موثر است.
در سمت غرب بناب رسوبات دریاچهای شامل سیلیست، نمک و رس منطقه را پوشانده و با توجه به نفوذ پذیری کم آب‌های سطحی، موجب ایجاد باتلاق و شورهزار در این منطقه گردیده است. یکی از رودخانههای نسبتا پرآب حوضه آبریز دریاچه ارومیه است. از این رودخانه تعداد 12 نهر در دشت بناب منشعب و اغلب آبادیهای واقع در این ناحیه را مشروب می‌نماید. مازاد آب آن از طریق روستای قراچیق به دریاچه ارومیه میریزد. اراضی این روستا به علت نفوذپذیری کم، نمیتواند تمام آب‌ها را منتقل نماید. در نتیجه اغلب اراضی آن به صورت باتلاق و شورهزار در آمده است. حوزه دشت مراغه و بناب تواماّ در حدود 340 کیلومتر مربع وسعت دارد که از این مقدار حدود 40 کیلومتر مربع آن را زمینهای شورهزار باتلاقی تشکیل می‌دهد. زمینهای شورهزار اطراف دریاچه ارومیه که در حدود 40 کیلومتر مربع است از نظر زراعت و مخزن آب هیچ‌گونه ارزشی ندارند.
سمت دشت عجب شیر در حدود 80 کیلومتر مربع وسعت دارد که مقدار 10 کیلومتر از آن شورهزار باتلاقی است. حوزه دشت ملک کندی در حدود 380 کیلومتر مربع میباشد که 80 کیلومتر آن را زمینهای شورهزار باتلاقی و بقیه را زمینهای قابل استفاده کشاورزی تشکیل می‌دهد.
منبع : کویرها وبیابانهای ایران
