در مقاله ی قبل، در مورد پاره ای عادات غذایی نامناسب و اثرات مخرب و ناگواری که بر سلامت انسان به جا می گذارند بحث و گفتگو داشتیم، در این به سایر عادات غذایی مضر، علل برقراری این عادات در شخص و تأثیر سوء و گاه غیرقابل جبران آن در افراد می پردازیم.
1-مصرف نکردن آب به میزان کافی
یکی از عادات نامناسبی که متأسفانه این روزها در حد وسیعی در بین اقشار جامعه به چشم می خورد، کمبود یا حتی عدم مصرف آب است. برخی از افراد سایر نوشیدنی ها را جانشین آب می کنند و معتقدند که خواص مایعات مختلف تفاوت چندانی با هم ندارد، این تصور صحیح نیست، زیرا آب جایگاه خاصی در تغذیه به عهده دارد و مصرف نکردن آب یا جانشین کردن آن با سایر نوشیدنی ها به هر علتی که باشد صحیح نیست و در سلامت شخص اختلال ایجاد می نماید.
با توجه به نقش بسیار مهم و مفید آب در حفظ سلامت انسان، لازم است حتماً این نوشیدنی را در برنامه روزانه خود جای دهیم.
نیاز بدن به آب
انسان به روزی 2/5- 1/5 لیتر (به طور متوسط 2 لیتر) آب نیاز دارد که از طریق مصرف آشامیدنی های مختلف مانند چای، قهوه، دوغ، آبمیوه و سایر نوشیدنی ها، غذاهای آبدار مانند سوپ، آش، خورش ها و خوراک های آبدار، و نیز مواد غذایی مانند سبزی ها، میوه ها، شیر، ماست و ... تأمین می شود. به خاطر داشته باشیم که بهترین و مفیدترین آشامیدنی، آب سالم و بهداشتی است، بنابراین سعی کنیم حتماً در روز حدود 6-8 لیوان( بسته به نوع غذا و آشامیدنی های مصرفی) آب آشامیدنی میل نماییم و نوشیدنی های دیگر را جانشین آب نکنیم.
اشکالات جانشین کردن آب با سایر آشامیدنی ها
آبمیوه ها معمولاً پرکالری تر از میوه تازه بوده و مصرف مداوم آنها موجب افزایش وزن و چاقی می شود.
مصرف آبمیوه ها در کسانی که آمادگی ابتلا به دیابت را دارند، می تواند بروز این بیماری را تسریع کند.
مصرف چای با وجود آنکه در حد متعادل مفید است، ولی چنانچه در مصرف آن افراط شود، می تواند به سلامت انسان لطمه وارد سازد.
افراط در مصرف قهوه به علت داشتن کافئین بالا، موجب بی خوابی، تپش قلب و عوارض دیگری می شود که سلامت شخص را دچار مخاطره می کند.
مصرف چای و قهوه به علت دارا بودن اگزالات می تواند از جذب کلسیم موجود در غذا جلوگیری نماید، بنابراین چنانچه آشامیدنی های دیگر جانشین آب شوند، اگر به میزانی که بتوانند نیاز بدن را به آب تأمین کنند مصرف شوند، موجب بروز اختلالاتی در سلامت انسان خواهند شد.
اختلالاتی که به علت کمبود مصرف آب در فرد ایجاد می شود
چون تمام واکنش های حیاتی داخلی بدن در حضور آب انجام می شود، لذا کمبود مصرف آب موجب انجام نشدن این واکنش ها و یا تأخیر در انجام آنها خواهد شد، که این امر می تواند لطمات مهمی بر سلامت انسان وارد سازد.
نظر به اینکه مواد مغذی مصرفی روزانه همراه آب (در خون) حمل شده و به سلول ها می رسند، چنانچه شخص در معرض کم آبی قرار گیرد، مواد مغذی لازم به بدن نرسیده و سوء تغذیه ایجاد خواهد شد.
دفع مواد زائد حاصل از متابولیسم مواد مغذی به وسیله آب از طریق کلیه ها انجام می شود و در صورت کمبود آب، این مواد زائد و سمی در بدن تجمع پیدا می کند و در سلامت شخص اختلال ایجاد می نمایند.
یبوست از عوارض شایعی است که به علت کمبود آب مصرفی در فرد بروز می کند، زیرا آب موجب تسهیل حرکت مواد غذایی در روده ها شده و به تخلیه سریع مواد از روده کمک می نماید.
نوشیدن آب کافی در طی شبانه روز به بهبود عمل کلیه ها کمک کرده و موجب دفع مناسب ادرار و پیشگیری از بروز ادم( ورم) می شود.
یکی از عوامل مهم جهت افزایش کارآیی بدن، مصرف آب کافی است، به همین علت، به هنگام کوهنوردی و سایر ورزش ها، مصرف آب به میزان لازم توصیه می شود.
به طور کلی آشامیدن آب سالم و بهداشتی به مقدار کافی، از عوامل مهم در حفظ سلامت انسان است.
2-حذف میان وعده ها
بعضی از افراد تصورات نادرست و نامناسبی نسبت به تغذیه دارند و متأسفانه بر باورهای غلط خود اصرار و پافشاری می ورزند. یکی از باورهای نادرست آن است که« میان وعده موجب چاقی می شود و بهتر است تغذیه انسان فقط به وعده های اصلی غذایی محدود گردد.» این تصور صحیح نیست و یکی از دلایل مهم آن، عدم آگاهی نسبت به اهمیت میان وعده ها است.
اهمیت میان وعده های سالم و با ارزش غذایی بالا در تغذیه شخص
میان وعده ها موجب تأمین قسمتی از نیازمندی های تغذیه ای روزانه فرد می شوند.
مصرف میان وعده، از پرخوری در وعده های ناهار و شام پیشگیری می کند.
از حرص و ولع نسبت به مصرف هله هوله و مواد فاقد ارزش تغذیه ای پیشگیری می نماید.
تقسیم غذا به دفعات بیشتر و مقدار کمتر در هر وعده، موجب جذب بیشتر و بهتر مواد مغذی مصرفی خواهد شد.
مصرف میان وعده از افت قند خون پیشگیری کرده و به حفظ تعادل قند خون کمک می نماید.
استفاده از میان وعده های مفید، کم کالری و با ارزش تغذیه ای بالا، موجب سلامت بیشتر دستگاه گوارش می شود، زیرا خالی نگاهداشتن معده از غذا و سپس انباشتن آن از مواد غذایی، به سلامت دستگاه گوارش لطمه می زند.
نکات ایمنی در مورد مصرف میان وعده ها
میان وعده ها باید از بین مواد با ارزش تغذیه ای بالا انتخاب شوند.
از مصرف مواد پر کالری( چرب و شیرین) و شور و پر نمک خودداری گردد.
میان وعده ها لازم است با فاصله مناسب با وعده های اصلی غذایی میل شوند و از مصرف آنها نزدیک به غذاهای اصلی( صبحانه، ناهار و شام) خودداری گردد.
میوه های تازه، میوه های خشک، مغز دانه ها و ساندویچ های سبک خانگی از میان وعده های مفید و با ارزش تغذیه ای بالا هستند.
توجه داشته باشید که در مصرف میان وعده ها نباید افراط نمود، زیرا موجب افزایش وزن و چاقی می شوند.
میان وعده ها نباید جانشین غذای اصلی بشوند، زیرا حاوی مقدار کافی مواد مغذی جهت تأمین نیازهای تغذیه ای شخص نیستند و فقط به تأمین قسمتی از این نیازها کمک می کنند.
3-مصرف نوشابه های گازدار با غذا و یا به عنوان میان وعده
یکی از عادات نامناسبی که در بین افراد و به خصوص کودکان و نوجوانان رواج زیادی دارد، مصرف نوشابه های گازدار و یا آبمیوه های آماده ای که فقط حاوی شکر، اسانس و رنگ هستند و یا پودر شربت های آماده به طور مداوم، در برنامه غذایی روزانه است.
دلایل پیروی از این عادت نامناسب و مضر در جامعه
مهم ترین و اساسی ترین علت آن، عدم آگاهی افراد در مورد مصرف این قبیل نوشابه ها است.
یکی دیگر از دلایل مهم پیروی از این عادت نامناسب، تبلیغات گسترده رسانه های گروهی در مورد این قبیل نوشابه ها است.گاه شاهد هستیم که رسانه های گروهی با جالب ترین و جذاب ترین روش های آموزشی، موادی را تبلیغ می کنند که نه تنها ارزش تغذیه ای بالایی ندارند، بلکه به سلامت انسان نیز لطمه می زنند. این نوع تبلیغات موجب جلب بسیاری از افراد جامعه به خصوص کودکان و نوجوانان به سوی مصرف این قبیل مواد غیرمفید و فاقد ارزش تغذیه ای می شود، به خصوص افراط در مصرف آنها، موجب اختلال در رشد، چاقی، سوء تغذیه و برخی عواقب ناگوار دیگر در آنان خواهد شد.
سهولت دسترسی و استفاده از این نوع نوشابه ها نیز از دیگر عوامل استفاده گسترده و بی رویه از این نوع نوشابه ها است.
وجود این نوع نوشیدنی ها در تمام بوفه ها و دکه های شهر می تواند سبب ترغیب افراد، به خصوص در فصول گرم سال به مصرف آنها بشود.
یکی از دلایل مهم افراط در مصرف این قبیل نوشیدنی ها، عادت نامناسب مصرف آنها در خانواده است. والدین الگوی بسیار مهمی برای کودکان محسوب می شوند. چنانچه فرزندان شاهد مصرف مداوم و گسترده این قبیل آشامیدنی ها در سفره خانواده باشند، به تدریج به مصرف آنها عادت می کنند.
وجود این نوشابه ها در بوفه مدارس نیز یکی دیگر از علل افراط در مصرف آنها در بین کودکان و نوجوانان است.
مضرات افراط در مصرف این قبیل نوشیدنی ها
این نوشابه ها همانگونه که گفته شد فاقد ارزش تغذیه ای بوده و نمی توانند نیازهای تغذیه ای شخص را تأمین کنند( به خصوص در کودکان و نوجوانان).
این آشامیدنی ها معمولاً حاوی مقدار زیادی شکر هستند و مصرف آنها به طور مداوم یا به مقدار زیاد، موجب بروز چاقی می شود.
مصرف آنها نزدیک به وعده های اصلی غذایی موجب سیری کاذب و بی اشتهایی جهت صرف غذای اصلی شده و مانع مصرف غذا به مقدار لازم و کافی خواهد شد که این امر می تواند منجر به سوء تغذیه و نیز در افراد در سنین رشد، باعث ایجاد اختلال در رشد و عوارض فراوان دیگر بشود.
در نوشیدنی های گازدار معمولاً از اسید فسفریک استفاده می شود که این امر موجب به هم خوردن تعادل کلسیم و فسفر شده و از جذب کلسیم ممانعت می نماید. نتیجه آن بروز راشیتیسم در کودکان، استئومالاسی یا نرمی استخوان در بزرگسالان و استئوپروز یا پوکی استخوان در افراد میانسال و سالمندان می باشد.
بنابراین بهتر است به جای مصرف این قبیل آشامیدنی ها، از نوشیدنی های مفیدی مانند آب، دوغ، شیر و آبمیوه های تازه استفاده شود، البته مصرف میوه تازه به علت داشتن فیبر بالا، به آبمیوه ترجیح دارد.
4-با عجله غذاخوردن و خوب نجویدن غذا
این عادت نامناسب متأسفانه یکی از شایع ترین و معمول ترین عادات موجود در جوامع مختلف و به خصوص کشورهای صنعتی، شلوغ و پرجمعیت است.
علل برقراری این عادت در بین افراد
نبودن فرصت کافی جهت غذا خوردن در جوامع صنعتی و شلوغ امروزی
عدم آگاهی افراد در مورد مضرات این عادت نامناسب
عدم آگاهی در مورد تأثیر جویدن کامل غذا و با تأنی و آرامش غذا خوردن در حفظ سلامت انسان
مضرات
در بررسی مضرات و اشکالات این عادت نامناسب، می توان به موارد زیر اشاره نمود:
اولین مرحله هضم برخی مواد غذایی در دهان انجام می شود، بدین معنا که غذای مصرفی در دهان توسط دندان ها خرد، ریز و تجزیه شده و تحت تأثیر آنزیم بزاق( پتیالین) قرار می گیرد و برای هضم کامل آماده می شود. چنانچه عمل جویدن به خوبی انجام نشود، اولین مرحله هضم به خوبی صورت نگرفته و غذا برای هضم کامل آماده نخواهد شد.
این امر، بار معده را سنگین کرده و زمینه دستگاه گوارش را جهت ابتلا به ناراحتی و اختلال آماده می سازد.
خوب نجویدن غذا می تواند به هضم و جذب کامل مواد غذایی لطمه وارد سازد و عمل هضم و جذب به طور کامل انجام نشود.
نتیجه این امر، دفع مواد جذب نشده از طریق روده می باشد.
چنانچه عدم کفایت جذب ادامه یابد، منجر به بروز سوء تغذیه و اختلالات فراوان ناشی از آن خواهد شد.
یکی از عوامل مهم ابتلاء شخص به ناراحتی های گوارشی، عادت به سریع غذا خوردن و خوب نجویدن غذا است.
سریع غذا خوردن معمولاً موجب پرخوری و در نتیجه بروز افزایش وزن و چاقی می شود.
5-داشتن اشتغال فکری یا استرس به هنگام صرف غذا
در بررسی دلایل این امر، به موارد زیر بر می خوریم:
شیوه زندگی پراسترس و پر تنش جوامع متمدن و صنعتی امروزی
عدم آگاهی افراد در مورد اهمیت تغذیه صحیح در حفظ سلامت انسان
عدم آگاهی جامعه در مورد اثرات مخرب استرس در زندگی و به خصوص به هنگام صرف غذا بر سلامت شخص.
چنانچه مضرات این نحوه زندگی و شیوه غذا خوردن برای افراد تشریح گردد و عواقب ناگوار آن تذکر داده شود، گامی مؤثر و مفید برای افراد، در پرهیز از این عادت برداشته خواهد شد.
زیان های این عادت مضر و لطماتی که به سلامت شخص وارد می سازد
یکی از مهم ترین اشکالات تشویش و استرس، به خصوص به هنگام غذا خوردن، اختلال در ترشح شیره های گوارشی و آنزیم هایی است که موجب هضم مواد مغذی می شوند.
شیره های گوارشی و آنزیم های دستگاه گوارش که به طور طبیعی به هنگام ورود غذا به دستگاه گوارش، ترشح شده و موجب هضم و جذب مواد غذایی می شوند، به هنگام بروز ناراحتی های روحی و استرسی، ترشح آنها دچار اختلال می گردد.
اختلال در ترشح این مواد، منجر به هضم و جذب نشدن کامل غذا خواهد شد.
نتیجه این عارضه، بروز کمبودهای تغذیه ای و اختلالات ناشی از سوء تغذیه خواهد بود.
اختلالات و ناراحتی های گوارشی ارمغان استرس و آشفتگی های روحی است که اثرات زیانباری بر سلامت انسان به جا خواهد گذاشت.
با توجه به نکات ذکر شده در این مجموعه و مطالب مقاله های قبلی، می توانیم با شناخت عادات غذایی نامناسب و مضر خود و جایگزین کردن آنها با عادات مفید، گام های مناسبی در جهت برخورداری از سلامت، شادابی و طول عمر در زندگی خود برداریم.
منبع:نشریه ی دنیای تغذیه، شماره 99
/ع
