دیابت با دستگاه گوارش چه می کند؟

عوارض گوارشی دیابت یا گاستروپارزی (Gastroparesis) نزدیک به 25 درصد افراد دیابتی را تحت تاثیر قرار می دهد. در گاستروپارزی یا تاخیر در تخلیه معده، عمل تخلیه محتویات معده بیش از اندازه طول می کشد. این اختلال گوارشی زمانی ایجاد می شود که رشته های عصبی معده آسیب ببینند و یا کارشان به کلی متوقف شود. در افرادی که کنترل قند خون مناسبی ندارند، ایجاد گاستروپارزی محتمل است. بیماریزایی این عارضه به خوبی شناخته نشده، اما مدارک نشان می دهند که علت عمده آن نوروپاتی دستگاه عصبی معده و روده صدمه برساند، مشروط بر آنکه قند خون برای یک دوره طولانی بالا باشد. افزایش قند خون سبب ایجاد تغییرات شیمیایی درعصب و صدماتی در عروق تغذیه کننده اعصاب می شود. اختلال گوارشی دیگر ایجاد شده، در حرکت روده های کوچک و بزرگ است که منجر به بروز یبوست یا اسهال می شود.

اسهال دیابتی:
 

در بیمار دیابتی کندی حرکت روده باعث رشد بیش از حد باکتری های روده می شود. تجمع باکتری ها در روده به بروز اسهال می انجامد. در صورت اثبات این حالت این حالت توسط پزشک ممکن است به بیمار آنتی بیوتیک یا داروهای دیگر تجویز شود. در این مدت کنترل دقیق قند خون بیمار اهمیت زیادی دارد.

یبوست دیابتی:
 

ممکن است فرد دیابتی دچار یبوست شود که با مصرف غذاهای حاوی فیبر مثل میوه و سبزی و نوشیدن مایعات کافی تا حدی بهبود می یابد. در مواردی که یبوست به مدت طولانی ادامه یابد، ممکن است پزشک داروهایی را به بیمار تجویز کند.

علایم و نشانه های تاخیر در تخلیه معده:
 

- سوزش سر دل
- تهوع
- استفراغ غذاهای هضم نشده
- احساس پری شکم و سیری زودرس
- کاهش وزن
- نفخ شکم
- نوسان در میزان قند
- از دست دادن اشتها
- برگشت غذا از معده به مری
این نشانه ها ممکن است به صورت شدید یا متوسط (بسته به فرد) تفاوت کند.

عوارض ناشی از تاخیر در تخلیه معده
 

اگر غذا به مدت طولانی در معده بماند، می تواند مشکلاتی مانند رشد بیش از اندازه باکتری ها در اثر تخمیر غذاها را ایجاد کند. همچنین ممکن است غذاها به صورت توده ای سخت در آیند که این خود می تواند سبب تهوع، استفراغ و انسداد در داخل معده شود. اگر این توده های سخت غذایی در مسیر عبور غذا از معده به روده انسدادی ایجاد کنند، می تواند خطرناک باشند. این اختلال گوارشی می تواند کنترل قند خون را با مشکل مواجه سازد. غذایی که در سرانجام با تاخیر زیاد از معده وارد روده کوچک می شود و جذب می گردد، سبب می شود سطوح قند خون افزایش یابد و یا در بیماران تحت درمان با انسولین باعث افت قند خون شود. با وجود این نوع اختلال گوارشی نمی توان به درستی پیش بینی کرد که چه وقت معده از غذا خالی می شود و همین امر موجب می گردد که سطح قند خون نوسان پیدا کند و کنترل آن مشکل شود.

تشخیص تاخیر در تخلیه معده با یک یا چند آزمون زیر انجام می گیرد:
 

- عکس باریم
- اسکن تخلیه معده با رادیوایزوتوپ
- آندوسکوپی قسمت فوقانی
- اولتراسوند(سونوگرافی)

درمان
 

هدف عمده درمان اولیه برای اختلال گوارشی ناشی از دیابت آن است که سطح قند خون به خوبی کنترل شود.
درمان، شامل انسولین، داروهای خوراکی، تغییرات زمان و نحوه غذا خوردن و احیانا درمان های دیگر است.

انسولین برای کنترل قند خون
 

اگر شما تاخیر در تخلیه معده دارید، سرعت جذب غذا کمتر می شود، بنابراین زمان جذب آن را نمی توان پیش بینی کرد. به منظور کنترل قند خون ممکن است نیاز باشد:
- زمان تزریق و یا مقدار انسولین را طبق نظر پزشک تغییر دهید.
- مکرراً سطح قند خون را بعد از خوردن غذا اندازه گیری کنید و به پزشک معالج خود اطلاع دهید.

داروها
 

برای درمان اختلال گوارشی چندین دارو استفاده می شود. پزشک شما سعی می کند از میان داروهای مختلفی که وجود دارد، یک یا چند دارویی که می تواند بیشترین اثر درمانی را داشته باشد انتخاب کند.

تغذیه درمانی برای گاستروپارزی
 

درمان، شامل به حداقل رساندن فشار (استرس) شکمی است. ممکن است وعده های غذایی کوچک و پی درپی، بهتر از 3 وعده غذایی کامل تحمل شوند. در ضمن، این وعده ها باید کم فیبر و کم چربی باشند، زیرا هضم چربی ها به طور طبیعی به کندی صورت می گیرد و فیبرها هم به سختی هضم می شوند، بنابراین اگر اختلال گوارشی دارید ممکن است مصرف بعضی از غذاهایی که فیبر زیاد دارند، با نظر متخصص تغذیه محدود گردد. اگر غذاهای جامد به خوبی تحمل نشدند، باید غذاهای مایع را پیشنهاد کرد. تا آنجا که می شود، باید زمان بندی تجویز انسولین با تاخیر در جذب ماده مغذی هماهنگی داشته باشد. حتی ممکن است به تزریق انسولین پس از صرف غذا نیاز شود. پایش پیوسته قند خون برای تعیین دوز مناسب انسولین اهمیت ویژه ای دارد.

تغذیه با لوله
 

اگر سایر روش ها موثر واقع نشد، ممکن است نیاز به جراحی و گذاشتن یک لوله غذایی باشد. این روش بیشتر زمانی کاربرد دارد که اختلال معده از جذب مواد غذایی و داروهای مورد نیاز برای کنترل قند از طریق گردش خون ممانعت به عمل آورد. با حذف منبع مشکل (معده) در این روش و هدایت مستقیم مواد غذایی و داروها به داخل روده باریک، از هضم و رسیدن این مواد به جریان خون مطمئن می شویم. این روش ممکن است موقتی باشد و تنها زمانی که گاستروپارزی شدید گردد، به کار گرفته شود.
مساله مهم این است که در بیشتر موارد گاستروپارزی قابل علاج نیست و معمولا به صورت مزمن باقی می ماند و درمان تنها کمک می کند تا حد امکان سلامت و راحتی بیمار حفظ شود.
ذکر چند نکته زیر در رابطه با تاخیر در تخلیه معده ضروری می باشد:
- بروز این اختلال گوارشی هم در بیماران دیابتی نوع 1 و هم در نوع 2 ممکن است اتفاق بیفتد.
- این اختلال گوارشی در نتیجه صدمه به عصب واگ که نقش آن کنترل حرکت غذا در دستگاه گوارشی است، ایجاد شده و منجر به کندی عبور غذا در معده و رودها می شود.
- اگر در بررسی ها مشخص شد که فرد اختلال در عملکرد رشته های عصبی دارد، چون مستعد درگیری رشته های عصبی قلب هم می باشد، حتما باید طبق نظر متخصص قلب بررسی کامل شود.
- اختلال گوارشی معمولا بعد از گذشت چند سال از شروع دیابت بروز می کند و غالباً ناشی از کنترل نامناسب قند خون است.
منبع: دنیای تغذیه 97