قلعه یزدگرد

دالاهو، بر فراز یکی از بلندترین قله‌هایش دژی دارد به یادگار مانده از ایران باستان که از زیباترین نقاط باستانی کشور محسوب می‌شود.
هنگامی‌ که از شرق روستای بان‌زرده در منطقه ریجاب استان کرمانشاه به سوی کوه‌های سر به فلک کشیده دالاهو پیش می‌روی، پس از طی جنگل‌های سرسبز بلوط و قدری کوهپیمایی در هوای تازه و فرحبخش کوهستان و گذر از چند قله کوچک مجموعه قلعه یزدگرد را می‌بینی که مسلط و مقتدر، دشت ریجاب را زیر پای خود دارد.
قلعه یزدگرد که افسانه‌های بی‌شماری را در ذهن اهالی دالاهو نقش داده، از آنجا نامگذاری شد که مردمان این خطه باور کردند که یزدگرد و دخترش شهربانو که بنا به اعتقاداتی بعدها به همسری امام حسین(ع) درآمد پس از حمله اعراب در این قلعه مأمن گرفته‌اند. بر اساس اولین تحقیقات و کاوش‌های باستان‌شناسی در این منطقه، زمان ساخت این مجموعه به دوره ساسانی نسبت داده شده، اما کاوش‌های بعدی نشان داد که بسیاری از بناهای این محوطه دست‌ساخت اشکانیان است.
مجموعه قلعه یزدگرد که از سمت شمال غرب با پرتگاه تندی به جلگه ذهاب و از طرف شمال و شرق به صخره‌های پلکانی دالاهو محدود می‌شود با وسعت تقریبی 40 کیلومترمربع یکی از مستحکم‌ترین قلعه‌های ساخت شده در ایران است.حصارکشی اطراف آن، محصور بودن از 3 طرف توسط موقعیت طبیعی و دیده‌بانی قوی قلعه، دسترسی دشمنان را به آن غیرممکن می‌ساخته است. این مجموعه تاریخی شامل محوطه‌های زیر می‌باشد: 1‌‌ـ‌ دیوار گچی (خطی از استحکامات به طول 5/2 کیلومتر و عرض 2 تا 4 متر که با قلوه و لاشه سنگ همراه ملات گچ ساخته شده است. 2‌‌ـ‌ آشپزخانه (در انتهای پایین دیوار مجموعه‌ای از استحکامات قرار دارد و به احتمال زیاد محل استقرار سربازان می‌باشد. 3‌‌ـ‌ دروازه 4‌‌ـ‌ جای دار در حال حاضر بین باغ‌های روستای زرده قرار دارد 5‌‌ـ‌ تپه رش که در زبان کردی به معنای تپه سیاه است و محل کشف مقدار زیادی سفال از دوره‌های مختلف می‌باشد. 6‌‌ـ‌ قلعه یزدگرد (در بلندترین ارتفاعات دالاهو قرار دارد که با حصاری از برج‌های نیم‌دایره که با فاصله 6 تا 16 متر از یکدیگر محصور شده است). 7‌‌ـ‌ گچ گنبد (این محوطه به نام میدان شناخته می‌شود و وسعتی حدود 800 ×400 متر دارد. اطراف این مجموعه را حصاری با برج‌های نیم‌دایره شکل در برگرفته که در قسمت جنوبی آن پردیس و در قسمت شمالی آن کاخی به چشم می‌خورد که تزئینات گچی منحصر به فردی از داخل آن به دست آمده. 8‌‌ـ‌ قلعه داور (این بنا در داخل روستای بان گنبد قرار دارد و آتشکده‌ای از دوران ساسانی بوده و در دوران اسلامی‌ به کارگاه شیشه‌گری تبدیل شده است. 9‌‌ـ‌ نقاره‌خانه 10‌‌ـ ‌آسیاب.
مجموعه قلعه یزدگرد با این‌که از نظر معماری و ارزش‌های تاریخی و طبیعت بکر منطقه از اهمیت خاصی برخوردار است، اما آنچنان که شایسته است معرفی نشده به طوری که تعداد زیادی از کرمانشاهیان از وجود آن یا آگاه نیستند یا اطلاعات کمی ‌در مورد آن دارند. این قلعه جزو بناهای ملی ما قلمداد می‌گردد و از اماکن کم‌نظیر و جذاب برای علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم است.