کلیسای سورپ نیشان فاقد کتیبهای است که حاوی تاریخ ساخت یا نام بانی آن باشد و مدرک مستند و مستدلی نیز دربارۀ تاریخ ساخت آن در دست نیست. آندرانیک هویان، پژوهشگر ارمنی، تاریخ ساخت آن را قرن هجدهم میلادی ذکر میکند. با توجه به ویژگیهای عمومی بنا و مصالح به کار رفته در آن همچون خشت و سنگهای لاشهای و مقایسۀ نقشۀ بنا با کلیساهای دیگر منطقه میتوان این تاریخ را به منزلۀ تاریخ احتمالی ساخت آن مطرح ساخت.
پیشینۀ تحقیقات
نخستین بار گروه مهندسان معمار از دانشکدۀ پلی تکنیک میلان ایتالیا در چهارچوب مطالعات گسترده و دامنهدار خود بر روی کلیساهای ارمنی، در فهرستی که از کلیساهای تاریخی ارمنیان تهیه دیده بودند، به نام این کلیسا، موقعیت مکانی، نوع پوشش سقف و وضعیت کنونی آن اشاره کردهاند. ابراهیم حیدری، کارشناس ادارۀ میراث فرهنگی آذربایجان غربی، نیز در 1361 این بنا را دیده و اطلاعاتی مختصر در مورد معماری آن به همراه چند تصویر از قسمتهای مختلف کلیسا ارائه کرده است.
توصیف کلی بنا
کلیسای سورپ نیشان مشتمل بر تالاری است منفرد و نیمه ویران به مساحت 219 مترمربع در ضلع جنوب غربی روستای جمال آباد. در ضلع شرقی این بنا، کلیسای دیگری به نام مارخنه وجود دارد که درون حیاطی حصاردار واقع شده و به مسیحیان آشوری(نسطوریان) تعلق دارد. سقف کلیسا به کلی ویران شده و قسمتهایی از دیوارهای جانبی نیز ریختگی دارد.
مصالح
کلیسا با استفاده از سنگهای لاشهایو خشت به منزلۀ مصالح اصلی و چوب و آجر به منزلۀ مصالح فرعی ساخته شده است.
نقشه
محراب کلیسا در منتها الیه بخش شرقی و بلندتر از سایر قسمتها قرار گرفته و به صورت پنج ضلعی با طول هر ضلع 5/1متر ساخته شده است. در این کلیسا نیز، همچون بیشتر کلیساهای ایران، در دو جناح محراب دو اتاق کوچک تعبیه شده با این تفاوت که در این کلیسا اصل تقارن رعایت نشده و دو اتاق جانبی دارای فضاهای داخلی متفاوتی هستند بدین معنا که اتاق جانبی شمالی دارای ورودی بلندتر و طویلتر از اتاق جانبی جنوبی است. این اتاق طرحی مربع شکل دارد و در ضلع شمالی آن، طاقچهای با طاق جناغی درون دیوار تعبیه شده. اتاق جانبی جنوبی نیز دارای طرحی مستطیل شکل است و در انتهای آن، حفرهای کوچک درون دیوار ایجاد کردهاند که از آن به منزلۀ محلی برای نگهداری اشیاء خاص استفاده میشده است.
نماهای خارجی
کلیسای سورپ نیشان از لحاظ به کارگیری تزیینات معماری فقیر است. این کلیسا از پیهای سنگی و دیوارهای خشتی ساخته شده. نمای خارجی دیوار جنوبی خشتی است و لایۀ نازکی از کاهگل برروی آن کشیده شده. بخشهایی از این دیوار به همراه ورودی اصلیای که در آن تعبیه کردهاند ویران شده است. نمای خارجی دیوار شرقی سنگی است. این دیوار تنها دیواری است که تا سقف با سنگهای لاشهای بنا شده و روی آن لایۀ نازکی از کاهگل کشیدهاند. در این ضلع، سه نورگیر برای تأمین نور داخلی تعبیه شده است.
نماهای داخلی
وجود کلیسای ارمنی نیشان و کلیسای آشوری مار خنه در روستای جمال آباد نشان میدهد این روستا یکی از مناطق عمدۀ مسیحی نشین حومۀ ارومیه بوده است. از آنجا که کلیسای سورپ نیشان یکی از قدیمیترین بناهای منطقه است نیاز به توجه بیشتر مسئولان میراث فرهنگی و مرمت قسمتهای ویران شده دارد و در صورت بی توجهی تا چند سال دیگر به کلی ویران خواهد شد.
