ارائه خدمت تنظیم خانواده در مرحله قبل از یائسگی با توجه به شرایط فیزیولوژیک خاص این دوره از اهمیت خاصی برخوردار است کم توجهی به تنظیم خانواده در این مرحله، خطرات ایجاد بارداری ناخواسته و پرخطر را افزایش می دهد.
تعریف:
یائسگی یا منوپوز به دوره ای فیزیولوژیک از زندگی زنان اطلاق می شود که تخمدان ها تولید استروژن را متوقف می کنند. این دوره معمولاً با قطع قاعدگی بمدت یکسال بدون ارتباط با عوامل پاتولوژیک شناخته می شود. سن متوسط شروع یائسگی 51 سال است اما در مطالعات ایران، میانگین سن یائسگی پایین تر (47/8 سال) است.
روش های تنظیم خانواده در دوران پری منوپوز
یک زن در حوالی سن یائسگی در صورتی که مشکل خاص پزشکی نداشته باشد، می تواند از هر روش پیشگیری از حاملگی استفاده نماید. در واقع این بدان معنی است که شرایط سنی محدودیتی برای نوع کنتر اسپیتو نیست. اما باید به نکات زیر توجه کرد.
1. زنان بالاتر از 35 سال سیگاری با هر تعداد سیگار مصرفی، نمی توانند از قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری (OCP) یا سایر روشهای استروژنی استفاده کنند.
2. زنان بالاتر از 35 سال که بیش از 15 سیگار در روز استعمال می کنند از روش تزریقی ماهانه نباید استفاده کنند.
3. زنان بالاتر از 35 سال مبتلا به میگرن (با او را با بدون اورا) نباید از روش های هورمونی استفاده کنند.
4. روشهای پروژسترونی تنها (قرص، تزریقی یا کاشتنی) انتخاب خوبی برای زنان است که محدودیت یا ممنوعیت مصرف استروژن دارند.
5. پروژسترون ها مانند DMPA در طول زمان ممکن است دانسیته میزان استخوان را مختصراً کاهش دهد ولی هنوز مشخص نیست که این کاهش دانسیته بر روی ریسک شکستگی استخوان در دوره بعد از یائسگی مؤثر است یا خیر.
6. قرصهای پیشگیری اورژانس از بارداری در هر دوره سنی از زندگی زنان حتی در افرادی که نمی توانند به طور مستمر از روشهای هورمونی استفاده کنند، مانعی ندارد.
7. TL و وازکتومی برای زنانی که خانواده خود را تکمیل نموده اند انتخاب مناسبی است.
8. کاندوم وسایر روش های انسدادی با توجه به کاهش قدرت باروری در این محدوده سنی انتخاب خوبی است.
9. IUD مسی یا هورمونی نیز مناسب می باشد با توجه به اینکه میزان دفع خودبخود آن با افزایش سن کاهش می یابد، اما با گذاشتن IUD بدلیل سفت شدن کانال سرویکس مشکل تر است. IUD را می توان تا بعد از منوپوز واقعی نیز نگهداشت.
10. زمان توقف از روشهای پیشگیری از بارداری 12 ماه بعد از آخرین قاعدگی است که منوپوز قطعی به وقوع می پیوندد.
11. با توجه به اینکه متدهای هورمونی سبب منظم شدن قاعدگی و ادامه آن می شود در حین مصرف این روشها نمی توان زمان شروع منوپوز قطعی را تعیین نمود در نتیجه در اینجا بهتر است فرد پس از قطع روش هورمونی از روشهای غیر هورمونی استفاده کند تا به طور طبیعی قاعدگی قطع شده و 12 ماه از آخرین قاعدگی بگذرد.
پیگیری و مراقبت در حوالی دوران و دوران یائسگی (45-60).
1. اندازه گیری چربی خون، کلسترول توتال و پروفایل آن و تری گلیسرید و قند خون هر 3 سال یکبار باید انجام شود.
2. آزمایش خون (CBC), ESR و خون مخفی در مدفوع سالی یکبار.
3. TSH یکبار در 50 سالگی انجام شود و بعد هر 5 سال یکبار.
4. پاپ اسمیر هر 3 سال یکبار بعد از 3 بار پاسخ طبیعی سالانه.
5. معاینه کلینیکی پستان سالی یکبار باید انجام شود.
6. ماموگرافی opportunistic, Diagnostic و قبل از هورمون تراپی و برای Follow up آن.
7. آزمایشات انعقادی (PT, PTT و پلاکت) در صورت شک به مشکلات انعقادی در خونریزی غیر طبیعی رحم.
8. کلسیم ادرار 24 ساعته در صورت سابقه سنگ ادراری و لزوم دریافت مکمل کلسیم.
9. دانسیتومتری در گروه پرخطر برای پوکی استخوان یکبار در 50-45 سالگی و سپس هر دو سال یکبار.
10. کشت ادرار در صورت وجود علامت اوروژینال به نفع وجود عفونت ادراری.
نکته:
- انجام TSH درموارد زیر الزامی است.
1. غیر طبیعی بودن تیروئید در لمس.
2. وجود علائم بالینی مرتبط با اختلالات تیروئید.
3. سابقه خانوادگی.
4. سابقه بیماری اتوایمیون.
5. افراد یائسه با لیپید بالا.
نکته: انجام پاپ اسمیر در شرایط زیر الزامی است.
1. ضعف سیستم ایمنی
2. افراد HIV مثبت
3. افراد سیگاری
4. افراد دارای شریک جنسی متعدد
5. وجود سرویسیت، اروزیون یا هر نوع ضایعه سرویکس
6. افراد چاق
7. سابقه مصرف طولانی OCP
8. هر زن داوطلب که در سه سال اخیر پاپ اسمیر انجام نداده باشد.
منبع: نشریه پیام پزشک، ویژه هفته جهانی شیر مادر. . 