دکتر مصطفی نوروزی و دکتر رزا زاوشی
در ایران از سال 1374 کمیته ترویج تغذیه با شیر مادر کشوری و استانی تشکیل شده است تا با هدف افزایش طول دوره شیردهی از مادران شیرده حمایت نماید. خوشبختانه قانون هم داریم که تمام دوایر دولتی و خصوصی به پرسنل شیرده خود می‌بایست شش ماه مرخصی شیر بدهند و زمانی که به سر کار رفتند، روزی یک ساعت در اتاق شیر اجازه شیردهی داشته باشند.
با توجه به آنکه امروزه تعداد خانم‌های شاغل و تحصیلکرده افزایش روزافزون داشته‌اند، بنابراین رعایت این قوانین الزامی است؛ حتی برای خانم‌های شاغل پیمانی و یا رسمی آزمایشی.
آیا باید سرساعت معین مثلاً هر 3-2 ساعت به نوزاد شیر داد یا شیردهی نامنظم بهتر است؟
دانشمندان علم تغذیه معتقدند که شیردهی بسته به نیاز نوزاد و هر زمان که او خواست باعث می‌شود که طول دوره شیردهی بیشتر شود.
ما شیرخشک و غذاهای آماده را شروع کردیم، چون فکر می‌کردیم که شیرمان کم است!
این فکر اشتباه خودش از نظر روحی و فکری باعث کاهش شیردهی می‌شود. بدن مادر قادر است که روزانه حدود 750 میلی‌لیتر شیر ترشح و نیاز نوزاد را مرتفع کند.
مادر چگونه متوجه شود که شیر او برای نوزادش کافی است؟
وقتی منحنی قد و بخصوص وزن نوزاد به‌صورت صعودی و رو به بالا در حرکت است، یعنی کودک افزایش وزن دارد و این بهترین شاخص برای کافی بودن شیر مادر است.
آیا درست است که تا شش ماهگی انحصاراً فقط باید شیر مادر به نوزاد داد و حتی نباید آب به او داد؟
بلی. تا شش ماهگی فقط شیر مادرکافی است، چون هم غذاست و هم آب مورد نیاز نوزاد را تامین می‌کند. از پانزده روز‌گی 2 قطره ویتامین A+D و با شروع غذای کمکی (معمولاً 6 ماهگی) 15 قطره آهن هم اضافه می‌شود.
چند ماه باید به نوزادم شیر بدهم؟
توصیه‌های علمی دوره شیردهی نوزادان و کودکان را به چهار دوره تقسیم می‌کنند:
دوره اول: کمتر از شش ماهگی است که فقط شیر مادر باید به نوزاد داد. دوره دوم: 12-6 ماهگی شیر مادر و غذای کمکی. دوره سوم: 2-1 سالگی که شیر مادر و غذای خانواده و دوره چهارم: بعد از 2 سالگی که کاملاً غذای خانواده مصرف می‌شود و معمولاً شیر مادر مطرح نیست.
در چه صورت نباید شیر مادر داد؟
طبق نظر پزشک که در کمتر از 1 درصد مادران اتفاق می‌افتد و در برخی موارد مثل جراحی و عفونت‌های خون، سل، حصبه، ایدز و یا سرطان و ...
برای افزایش شیردهی آیا می‌توانم از عرقیات و برخی داروهای گیاهی استفاده کنم؟
تاکنون وزارت بهداشت در این مورد در دستورالعمل‌های خود اشاره‌ای نکرده است و می‌بایست در ابتدا پایه و اساس علمی آنها تایید شود. به منظور افزایش طول دوره شیردهی و در صورت لزوم با متخصصان تغذیه و یا نزدیک‌ترین درمانگاه محل زندگی خود مشورت کنید.
آیا تا یکسالگی می‌توانم شیر پاستوریزه (شیر گاو) به نوزادم بدهم؟
خیر، بدلیل ترکیبات متفاوت آن با شیر خشک توصیه نمی‌شود. بعد از یکسالگی هم برای کودکان محروم از شیر مادر داده می‌شود.
نتیجه‌گیری
تاکنون بشر موفق نشده است ماده‌ای بسازد که جایگزین شیر مادر باشد. از نظر ارزش شیر مادر دقیقاً مثل خون حیات‌‌بخش است و کتاب‌های زیادی راجع به فواید شیر مادر نوشته شده است. با اولین تماس لب نوزاد با سینه مادر ارتباط روحی و روانی و عصبی برقرار و بلافاصله از هیپوفیز مغز هورمونی به نام اکسی‌توسین ترشح می‌شود و به سینه مادر دستور ترشح شیر می‌دهد.
این هورمون را هورمون عشق طرفین مادر و نوزاد می‌نامند. بنابراین هرچه زودتر این تماس در زایشگاه برقرار شود، مادران بعداً در طول دوره دو ساله شیردهی موفق‌ترند.
طبق قانون کمیته کشوری شیرمادر، حداکثر نیم ساعت پس از تولد، نوزاد می‌بایست روی سینه مادر قرار گیرد تا ترشح اولین شیر (آغوز) شروع شود. آغوز (کلستروم) شیر بسیار غنی و باارزش از نظر مواد ایمنی‌بخش و ویتامین‌هاست. اگر این هم‌اتاقی و هم‌آغوشی مادر و نوزاد (Rooming in) بیش از نیم ساعت به طول انجامد به نسبت بعداً طول شیردهی نوزاد کاهش می‌یابد.
تحت تاثیر تبلیغات دلالان شیرخشک و غذای آماده، چنانچه مادر در کنار شیر خود از آنها استفاده کند، به‌دلیل طعم متفاوت و شاید خوشمزه‌تر آنها، نوزاد روز به روز تمایل کمتری به شیر مادر پیدا خواهد کرد و این امر باعث ترشح کمتر شیر مادر و حتی قطع شیر خواهد شد.
همسران مادران شیرده باید بدانند که مادر شیرده دوران سخت حاملگی را پشت سر گذاشته و بیش از هر موقع دیگر نیاز به مراقبت بیشتر روحی، عاطفی و حمایت همسر دارد. شوهران زنان شیرده طی این دو سال مشکلات، محل کار و سایر استرس‌های بیرون از منزل را نباید با خود به خانه بیاورند.
همچنین باید از دادن اخبار ناگوار ناگهانی و استرس‌زا به همسر خود بپرهیزند، زیرا قطعاً در طول دوره شیردهی تاثیر گذاشته و حتی ممکن است منجر به قطع شیر مادر شود.
نیازهای تغذیه‌ای مادران شیرده از مادران حامله بیشتر است. زیرا مادر علاوه بر تامین نیازهای خود می‌بایست توان ترشح روزانه تا 750 میلی‌لیتر شیر را نیز داشته باشد. بنابراین مصرف متنوع از گروه‌های پنجگانه مواد غذایی و به‌ویژه شیر و لبنیات ضروری است.
بهترین منبع اطلاعات مادران شیرده جهت داشتن دوران شیردهی موفق و همچنین طرز تهیه غذای کمکی، کارشناسان بهداشت در نزدیک‌ترین مرکز بهداشتی درمانی محل زندگی آنهاست.
