منوپوز یا یائسگی یک تغییر فیزیولوژیک است که درزمانی خاص در بدن هر زنی اتفاق می افتد. این تغییر می تواند از یک روال زمانی مشخص تبعیت کند یا امکان دارد طبق یک روال پیش نرفته، زودتر یا دیرتر اتفاق بیفتد.
بعد از گذشت مدت زمان کوتاهی از آغاز دوران بلوغ که فعالیت های تخمدان ها منظم می شود. تخمدان ها شروع به ترشح هورمون هایی می کنند که هر یک از آنها دارای اثرات متفاوتی بر روی بدن هستند.
اولین اثر مشخص و واضح هورمون های مترشحه از تخمدان ها بر روی بافت رحمی است که به تدریج در طول دو هفته ی اول سیکل باعث رشد آن می شوند و از هفته ی سوم به بعد کم کم رشد بافت تحت تاثیر این هورمون ها متوقف و در نهایت با ریزش بافت، عادت ماهیانه آغاز می شود. معمولاً از سنین بالای سی سالگی مخصوصاً حدود 35 سالگی این روند تا حدودی دچار تغییر شده و سیکل زمانی آن نامنظم می شود. که این امر برای خیلی از زنان ممکن است نگران کننده باشد. اما تخمدان ها نیز مانند تمام قسمت های بدن با گذشت زمان دچار کهولت می شوند و ممکن است با افزایش سن دچار تنبلی شوند و تغییرات هورمونی را در بدن ایجاد کنند.
علایم تغییرات هورمونی
شروع تغییرات هورمونی ممکن است به صورت لکه بینی هایی قبل از عادت ماهیانه یا با دردهای سینه همراه باشد و این روند ادامه دارد تا زمانی که به طور کلی فعالیت های تخمدان ها متوقف شده و یائسگی ایجاد شود. از کارافتادگی تخمدان ها ممکن است به طرق مختلفی اتفاق بیفتد. به این ترتیب که فرد دارای یک عادت ماهانه ی منظم باشد، ولی در یک زمان بطور ناگهانی دوره ی او قطع شود. یا این احتمال وجود دارد که دچار بی نظمی هایی در دوره ی ماهیانه شده و بطور موقت سیکل ماهیانه ی وی مختل شود و بعد دوباره به حالت قبل برگردد و بعد از گذشت مدت زمانی بطور کامل عادت ماهانه ی او قطع شود. البته باید توجه داشت که عواملی مانند استرس های شدید قبل از دوران یائسگی باعث متوقف شدن دوره ی ماهیانه می شود. ولی این احتمال وجود دارد که اگر فرد در سنین یائسگی نباشد، بعد از گذراندن مرحله ی استرس زا این مشکل حل شود و فرد به حالت طبیعی خود بازگردد.
مصرف سویا و لبنیات
داروهای ضدافسردگی و مصرف سویا به دلیل وجود استروژن گیاهی در کاهش گرگرفتگی بسیار مؤثر است. مصرف سویا هیچ محدودیتی برای زنان ندارد و حتی می توانند آن را به صورت قرص مصرف کنند. به دلیل آنکه پوکی استخوان در زنان هیچ علامتی ندارد، مثل یک بیماری خاموش عمل می کند و فقط با یک زمین خوردن بسیار عادی فرد دچار شکستگی می شود و به بیماری خود پی می برد. تأمین مصرف کلسیم روزانه چه از طریق طبیعی و چه از طریق مصرف روزانه ی قرص توصیه می شود.
دو تا سه لیوان شیر و دو ظرف ماست در روز نیاز بدن را تامین می کند. ولی کسانی که توانایی مصرف مواد لبنی را به این اندازه ندارند، باید این ماده را همراه با ویتامین D به صورت قرص مصرف کنند و فعالیت مناسب ورزشی داشته باشند تا از بروز پوکی استخوان در این سنین جلوگیری شود. برای درمان مشکلات ادراری استفاده از ژل های لوپریکانت یا ژل های حاوی استروژن می تواند مفید واقع شود. ولی حتماً مصرف این ژل ها باید تحت نظر متخصص انجام گیرد و از مصرف خودسرانه ی آن اجتناب کرد.
یائسگی زودرس
دراغلب موارد، یائسگی بین سنین چهل تا پنجاه سالگی اتفاق می افتد، ولی عوامل مختلفی از جمله ارث در تغییر این سن دخالت دارند. به ندرت بعضی از افراد در سنین سی، چهل سالگی و حتی زودتر ممکن است دچار یائسگی شوند که از آن تحت عنوان یائسگی زودرس یا «POF» یاد می شود که در این حالت ممکن است تخمدان ها کاملاً از کار بیفتند.
عوارض یائسگی
استروژن و پروژسترون هورمون های بسیار مهمی هستند که از تخمدان ها ترشح می شوند. از بین این دو، هورمون های استروژن در بافت ها و ارگان های مختلفی از بدن تاثیرگذاراست. استروژن به دلیل نقش محافظتی در مقابل بیماری های قلبی و عروقی و گرفتگی عروق قلبی (آترواسکلروز) یا شیوع سکته های قلبی در بدن از اهمیت زیادی برخوردار است. به دلیل ترشح هورمون استروژن در بدن زنان قبل از شروع یائسگی، شیوع بیماری های قلبی و سکته های قلبی در زنان بسیار کمتر از مردان دیده می شود.
استخوان ها از دیگرارگان های متاثر از ترشح استروژن دربدن هستند که ساخت و ساز آن بسیار تحت تاثیر این هورمون است و زنانی که دچار یائسگی می شوند ساخت و ساز استخوان های شان کاهش یافته و احتمال خطر بروز پوکی استخوان در این افراد بسیار بالا می رود.
گرگرفتگی از دیگر عوارض مشکل ساز برای زنان است که آنها را به تعریق بیش از حد در طی روز مواجهه با چندین نوبت حملات گرگرفتگی مبتلا می کند، به این ترتیب که فرد اول احساس گرمای زیاد می کند و با افزایش تعریق خصوصاً در ناحیه ی سر و گردن و به دنبال آن از دست دادن گرما، لرز هم ایجاد می شود. استروژن باعث ترشح مخاطی در مجاری ادراری زنان است و هنگامی که سطح این هورمون در بدن کاهش یابد، به دلیل خشکی در مجاری ادرار و سوزش و تکرار ادرار ایجاد خواهد شد.
درمان عوارض یائسگی
چون یائسگی و عوارض آن به دلیل کاهش سطح استروژن در بدن رخ می دهد، یکی از راه های درمانی، مصرف یک هورمون به صورت مصنوعی است که «HRT» نام دارد. این روش به دلیل آنکه در درمان گرگرفتگی و پوکی استخوان نقش بسزایی داشت، سال ها مورد استفاده قرار می گرفت، ولی تقریباً به دنبال نتیجه ی گزارشی که «WHO» سازمان جهانی بهداشت، پیرامون درمان بیش از پنج سال زنان با «HRT» و افزایش ریسک ابتلا به سرطان پستان منتشر کرد، از آن زمان به بعد درمان هورمونی استروژن بسیار محدودتر شد و امروزه کاربردهای کمی دارد.
ده تا بیست سال بعد از گذشت دوران یائسگی، فرد ممکن است دچار گرفتگی عروق و تصلب شرایین شود. اگر فرد در این دوران از نظر سطح قند و چربی خون تحت نظر باشد، رژیم غذایی مناسبی که در آن مصرف چربی و کربوهیدرات پایین باشد و .. را رعایت کند، سطح کلسترول و تری گلیسیرید خود را هر سال یک بار مورد بررسی قرار دهد و وزن متعادلی داشته باشد. حداقل پنج روز در هفته در حدود 45 تا شصت دقیقه پیاده روی داشته باشد و تحت نظر یک متخصص قلب قرار بگیرد، تا حدود زیادی می تواند بدون مصرف هورمون استروژن در کاهش خطر ابتلا به بیماری های قلبی پیش برود.
منبع:نشریه 7 روز زندگی، شماره 97.