بنیان های تولید غذا

عناصر غذایی گیاه و خوراک انسان و دام
 

گیاهان منشأ کلیه ی مواد غذایی مورد نیاز انسان و دام به شمار می روند. چهارده عنصر که خاستگاه آنها، خاک بوده و به عناصر غذایی مورد نیاز گیاه موسومند، وجودشان برای رشد گیاه، اجتناب ناپذیر است. چهار یا پنج عنصر دیگر نیز وجود دارند که برای رشد و تکامل برخی گیاهان سودمندند. کودهای شیمیایی به عنوان متمم عناصر غذایی قابل جذب از خاک، به کار می روند و کاربرد آنها سابقه ی 150 ساله دارد.

گیاه به چه عناصر غذایی نیاز دارد؟
 

گیاهان، مواد آلی خود را از گازکربنیک(CO2) هوا، انرژی خورشیدی و آب و عناصر غذایی که از خاک دریافت می کنند، می سازند. عناصر غذایی باید در محلول خاک، حل گردند تا قابل جذب شوند و مواد آلی محتوی عناصر غذایی، مانند کودهای حیوانی، بقایای گیاهی یا مواد آلی خاک نیز باید تجزیه شده و به صورت ملکول های ساده ی معدنی درآیند، تا قابل استفاده گردند. گیاهان در جذب عناصر غذایی از کودهای شیمیایی، دامی یا مواد آلی خاک، اختیار عمل نداشته و قادر نیستند منشأ یکی را بر دیگری ترجیح دهند. عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان به سه گروه تقسیم می شوند:
1- عناصر اصلی یا پر مصرف مانند ازت (N)، فسفر (P)، و پتاسیم (K).
2- عناصر ثانوی مانند کلسیم (Ca)، منیزیم (Mg)، و گوگرد(S).
3- ریز مغذی ها یا عناصر بسیار کم مصرف مانند کلر(Cl)، آهن (Fe)، منگنز (Mn)، وبر (B)، روی (Zn)، مس (Cu)، مولیدن (Mo)، و نیکل (Ni). برخی کشت ها از مصرف عناصر دیگر هم سود می برند، مثلاً "سدیم برای چغندر قند و برخی گیاهان گرمسیری، سلیسیم(Si) برای ذرت، گیاهان علوفه ای و به ویژه برنج، مفید است.

منابع عناصر غذایی: منابع عمده، عبارتند از:
 

•آزاد شدن عناصر غذایی از ذخایر خاک و مواد آلی آن
•کودهای شیمیایی
•بقایای گیاهی مانند ریشه ها
•تثبیت بیولوژیکی ازت
•کودهای حیوانی

کودهای حیوانی:
 

کودهای حیوانی، بسته به شیوه ی گردآوری و انبارش، به اشکال مختلف یافت می شوند: کودهای آغلی یا اصطبلی/ طویله ای ادرار دام ها که به صورت مایع است و مخلوطی از مدفوع تر و خشک و یا به صورت کمپوست شده. کود دامی، ترکیب ناهمگونی است که محتوای عناصر مغذی آن برای گیاه، بستگی به گونه دام، خوراک دام، چگونگی جمع آوری فضولات دامی و زمان انبارش آن دارد. کود های دامی، افزون بر تأمین عناصر غذایی در خاک، منبعی برای مواد آلی بوده و ساختمان خاک را بهبود می بخشد و هوموس خاک را افزایش می دهند. بنابراین از این منبع در هر جا که در دسترس باشد، نباید غفلت کرد ولی باید در نظرداشت که کود دامی فقط بخشی از کسری برداشت عناصر غذایی گیاه از خاک را تأمین می کند و مقادیری که توسط گیاهان جذب می شود و یا از طریق سایر تلفات و آبشویی از منطقه ی نمو ریشه، خارج می شود را جبران نمی نماید. علاوه براین نسبت عناصر غذایی کود دامی نیز ممکن است با نیاز کشت معینی مطابقت نکند، بنابراین برای افزایش تأثیر کود دامی، ناگزیر از مصرف کودهای شیمیایی نیز هستیم.

کود شیمیایی:
 

اولین کود شیمیایی معدنی، یعنی سوپر فسفات، در سالهای دهه 1840 از انحلال فسفر موجود در استخوان و سنگ فسفات در اسیدهای غلیظ و قوی تولید شد. کودهای شیمیایی می توانند یک ترکیبی از چند عنصر را تأمین کنند. کود ترکیبی یا چند عنصری، کودی است که در آن کلیه ی دانه های کود از ترکیب یکسانی برخوردارند، گاهی نیز از ترکیب چند نوع کود که ترکیب شیمیایی متفاوتی دارند، استفاده می شود که در واقع نوعی اختلاط بین کودها است، بدیهی است علاوه بر کودهای مایع که مصرف آن رو به افزایش است، باید انواع گوناگونی از کودهای کامل حاوی عناصر اصلی و ثانویه و نیز ریز مغذی ها متناسب با نیاز کشتهای مختلف، برای مناطق متفاوت تولید کرده و به بازار عرضه نمود.

کودهای ازتی:
 

منشأ کودهای ازتی، آمونیاک است که از سنتز صنعتی هیدروژن و ازت بدست می آید. هیدروژن اغلب از واکنش بین آب و سوخت های فسیلی بدست آمده و ازت نیز از هوا گرفته می شود.
منبع: کشاورزی کودها و محیط زیست.
منبع: نشریه پیام پزشک، شماره 55..