تاریخ خبر : 1393/2/7 – مهرداد نصرتی – روزنامه دنیای اقتصاد
صنایع‌دستی و هنرهای سنتی ایران به‌دلیل پیوند ناگسستنی با ریشه‌های فرهنگی این مرز و بوم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. امروز این حوزه با کسب درآمدهای چشمگیر در عرصه بین‌المللی در کانون توجه کشورهای مختلف قرار گرفته است و بسیاری از جوامع با علم به ظرفیت‌های فراوان آن، فرصت‌های اشتغال بسیاری برای جامعه خود به وجود آورده‌اند.
دکتر بهمن نامور مطلق، معاونت صنایع‌دستی سازمان میراث فرهنگی، معتقد است به عرصه صنایع دستی آن‌طور که باید توجه نشده و کمتر به آن نگاه اقتصادی می‌شود. او که دکترای ادبیات تطبیقی خود را از دانشگاه کلرمون- فران فرانسه گرفته، بر این باور است که توسعه هنرهای سنتی و بومی مردمان ایران می‌تواند به تقویت ارزش‌های اصیل ما بینجامد و عواید اقتصادی آن نصیب کشور خواهد شد. در ادامه گفت‌وگوی «دنیای اقتصاد» با نامورمطلق را می‌خوانید:
***
آقای دکتر، به اعتقاد شما چرا حوزه صنایع دستی و هنرهای سنتی باید مورد تاکید و توجه ویژه قرار بگیرد؟ این اهمیت ناشی از چه ویژگی‌هایی است؟
دلایل بسیاری برای این موضوع می‌توان مطرح کرد. یکی از دلایل اهمیت صنایع دستی و هنرهای سنتی این است که این حوزه بخش مهمی از هویت فرهنگی ما را شکل می‌دهد. یعنی اینکه هم صنایع دستی فرهنگی‌ترین بخش صنایع ما هستند وهم هنرهای سنتی هویت سازترین بخش هنرهای ما. درواقع برآیند هر دو اینها سبک زندگی ایرانی- اسلامی ما و زندگی بومی را شکل می‌دهند. این هنرها در یک فرآیند چند هزارساله به وجود آمده‌‌اند، بنابراین اگر ما اینها را از زندگی روزمره خودمان حذف کنیم، این سبک زندگی را حذف کرده‌ایم. من به شخصه هیچ حوزه‌ای را به اندازه این بخش در حفظ و صیانت از هویت اصیل و بومی کشور موثر نمی‌دانم و در نتیجه توسعه این حوزه، توسعه زیربنایی جنبه‌های مختلف فرهنگ ما را به همراه خواهد داشت. و بدیهی است که عدم توسعه این بخش موجب از دست رفتن این ظرفیت عظیم فرهنگی خواهد شد. به علاوه اینکه، بخش صنایع دستی و هنرهای سنتی در عرصه اقتصادی دارای توانایی‌های برجسته‌ای است که متاسفانه در کشور ما کاملا مغفول مانده است.
برنامه مدیریت جدید صنایع دستی برای استفاده از این ظرفیت‌هایی که به آن اشاره کردید چیست؟
ما در راستای گسترش کارها، یکسری فعالیت‌هایی که از پیش وجود داشته را پیگیری و اجرای آنها را تقویت کردیم، مگر اینکه فعالیت‌هایی برنامه محور و برنامه‌ریزی شده نبودند که در آنها تغییراتی را اعمال کردیم. به‌طور مثال حمایت از کارگاه‌ها و هنرمندان صنایع دستی که از قبل در برنامه‌های معاونت وجود داشت و ما آن را به صورتی عملیاتی تقویت کردیم. اما مجموعه ما در تلاش است تا برای رسیدن به توسعه پایدار در عرصه صنایع دستی و هنرهای سنتی برنامه‌ای جامع طراحی کند. برای توسعه پایدار بیش از هر چیزی بر دانش و نگرش دانش محور تاکید داریم و امیدواریم که بتوانیم از ظرفیت‌های بزرگی که در دانشگاه‌ها در این چند وقت اخیر شکل گرفته و یکی از نقاط قوت جامعه ما محسوب می‌شود، به خوبی استفاده و نسل جدیدی از هنرمندان دانش‌آموخته و کارگاه‌های صنایع دستی دانش محور را به کشور ارائه کنیم. از این رو یکی از برنامه‌های معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی تکیه بر دانش و مراکز دانشگاهی است که متاسفانه در گذشته کمتر به آن توجه شده است. امیدواریم روزی برسد که دانشجویان در حال تحصیل با کارگاه‌های صنایع دستی پیوند بخورند و آینده شغلی برای آنها تضمین شود.
در این بین نگاه شما به حضور زنان و بهره‌مندی از توانایی‌های علمی و عملی آنها در این عرصه چگونه است؟
بی‌شک برای توسعه و پیشرفت صنایع دستی و هنرهای سنتی توجه ویژه‌ای به نقش زنان و پتانسیل بالای آنها داریم. امروز زنان جامعه ما بسیار فعال هستند و با حضور چشمگیر در دانشگاه‌ها سطح تحصیلات آنها رشد فراگیری داشته است که این یک ظرفیت بزرگ برای کشور ایران محسوب می‌شود. در این راه اراده معاونت بر فراهم آوردن زمینه‌های فعالیت فراگیر آنها در عرصه صنایع دستی و هنرهای سنتی است. فراموش نکنیم با حضور زنان ایرانی در عرصه صنایع دستی و هنرهای سنتی، یکی از مشکلات عمده بر سر راه توسعه صنایع دستی که همانا مساله فرهنگ‌سازی است، به طور موثر رفع خواهد شد، زیرا با فعالیت زنان در این عرصه، این موضوع وارد محیط خانواده‌ها شده و خود به خود امر فرهنگ‌سازی به صورتی موثر انجام خواهد شد. در همین راستا در اوایل اسفند ماه گذشته همایش بین‌المللی کارآفرینی زنان با موضوع کارآفرینی و توسعه کسب و کار زنان در حوزه صنایع دستی در محل سازمان میراث فرهنگی برگزار شد که با استقبال چشمگیری از سوی جامعه زنان کارآفرین روبه‌رو شد و ما شاهد معرفی بانوان برتر کارآفرین ایران در عرصه صنایع دستی بودیم. این موضوع نویدبخش فعالیت بیش از پیش آنها با حمایت معاونت در آینده نزدیک خواهد بود.
اگر بخواهیم اشاره‌ای به وضعیت صنایع دستی در دنیای متکثر امروزی داشته باشیم، شرایط به چه صورتی است؟ آیا با وجود پیشرفتهای صورت گرفته در زمینه تکنولوژی همچنان گرایش به این آثار وجود دارد؟
ببینید اگر نگاهی به فعالیت دیگر کشورها در این زمینه داشته باشیم واقعیات موجود حاکی از توجه جهانی به این حوزه است. این نکته مبتنی بر گردش عظیم اقتصادی در این بخش و نیز استقبال چشمگیر کشورهای دنیا از صنایع دستی است. شواهد نشان می‌دهد که کشور پیشرفتهای مثل ژاپن که در زمینه تکنولوژی بسیار توسعه‌یافته بوده و دارای صنایع پیشرفته متنوعی است، اخیرا برنامه‌ریزی‌های منسجمی برای ورود به عرصه تولید محصولات فاخر صنایع دستی داشته و این نکته قابل تاملی است. از سوی دیگر می‌بینیم که کشورهایی مثل چین و هند درآمدهای نجومی در این عرصه را به خود اختصاص داده‌اند. اینها نشانگر گرایش و استقبال در دنیا به صنایع دستی است. این در شرایطی است که از نظر میزان تنوع، کشور ما یکی از سه کشور برتر در سطح دنیا است، ولی از نظر میزان درآمدزایی و اشتغال‌زایی اصلا وضعیت مطلوبی ندارد. این مساله خود ضرورت فعالیت منسجم و برنامه‌محور را در این حوزه بیش از پیش نشان می‌دهد.
به مساله اشتغال اشاره کردید، آیا در خصوص اشتغال‌زایی آماری در عرصه صنایع دستی و هنرهای سنتی در کشور ما وجود دارد؟ وضعیت در دیگر کشورها چگونه است؟
طبق آمارهای ما حدود 300 هزار نفر کارت فعالیت رسمی در حوزه صنایع دستی و هنرهای سنتی از معاونت دریافت کرده‌اند، اما به‌طور تقریبی آمار فعالان این حوزه بیشتر از این تعداد بوده و شاید به بیش از یک میلیون نفر برسد، اما این تعداد نسبت به دیگر کشورهای برجسته در این عرصه، چندان قابل توجه نیست. همان‌طور که اشاره کردم ایران به همراه چین و هند بیشترین تنوع را در رشته‌های صنایع‌دستی در سطح دنیا دارند. این در حالی است که کشور چین بیش از 170 میلیون نفر و در هند بیش از 80 میلیون نفر در این حوزه اشتغال دارند که این اختلاف در آمارها به خوبی نشان‌دهنده وضعیت ایران نسبت به دیگر کشورها است.
شما و همکارانتان در معاونت صنایع دستی برای تغییر این شرایط چه اقداماتی در دست اجرا دارید؟ سیاست‌گذاری‌ها به چه سمت و سویی است؟
ما در بدو امر با مطالعه وضعیت موجود شناختی نسبتا جامع از وضعیت فعلی به‌دست آوردیم. مبتنی بر آن و مطابق با نیازهای این حوزه اقدامات ما به صورت کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت خواهد بود. برای مثال در اقدامات کوتاه‌مدت هنرمندان و کارگاه‌هایی که فعالیت‌شان با دشواری و مشکلات اقتصادی مواجه بود را شناسایی کردیم و طی تفاهم‌نامه‌ای که با بانک توسعه تعاون منعقد کردیم، شرایط مناسبی به وجود آمده تا تسهیلات کم بهره و با شرایط مناسب به صنعتگران و کارگاه‌های صنایع‌دستی در استان‌های مختلف پرداخت شود و آنها با این حمایت‌ها وضعیت بحرانی خود را سپری کنند و شرایط برای اشتغال و توسعه فعالیت کارگاه‌ها و هنرمندان مستعد فراهم آید. البته با توجه به محدودیت منابع، ما سعی کردیم با بازدید کارشناسان و پایش اصولی در این مرحله، موارد ضروری را در اولویت قرار دهیم. در برنامه‌های میان‌مدت و بلندمدت هم می‌توان به فراهم آوردن مقدمات تاسیس مرکز ملی گوهر ایران، برای متمرکز ساختن فعالیت‌های مربوط به سنگ‌های قیمتی (گوهر) و ساختارمند شدن آنها اشاره کنم. مضافا اینکه ما در حال تدوین برنامه استراتژیک معاونت برای سال‌های پیش رو هستیم که نتایج کار پس از تدوین اولیه اعلام خواهد شد.
آقای دکتر امروزه از جمله مباحث جدی در جوامع مختلف بحث توسعه پایدار است. با توجه به اهمیت این موضوع برای کشور ما آیا معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی در این زمینه اقدامی صورت داده است؟
اتفاقا اشاره بسیار خوبی داشتید.امروزه مبحث توسعه پایدار به عنوان یکی از زیربنایی‌ترین موضوعات روز در زمینه تعالی و رشد کشورها در تمامی حوزه‌ها به‌طور جدی مطرح است. خوشبختانه مدیریت سازمان هم نگاه ویژه‌ای به مبحث توسعه در بخش‌های مختلف سازمان دارد و معاونت صنایع دستی با علم به اهمیت این موضوع حرکت منسجمی را آغاز کرده است. گام نخست برای این کار در زمینه فرهنگ‌سازی و ایجاد این باور در جامعه است که صنایع دستی می‌تواند راهگشای بسیاری از معضلات اقتصادی و مساله اشتغال در جامعه ما باشد. بی‌شک در این راه مهم، مجموعه ما نیازمند حمایت و یاری همه رسانه‌ها و ارگان‌های متولی امر فرهنگ در کشور است. در کنار این تلاش‌ها با دعوت از پژوهشگران و استادان دانشگاه‌های بزرگ کشور، درصدد هستیم در ماه جاری همایشی تحت عنوان راهکارهای توسعه در صنایع دستی را برگزار کنیم و طی آن نظرات و آرای استادان و صاحب‌نظران را در خصوص توسعه همه جانبه و برنامه‌ریزی برای صنایع دستی را دریافت کنیم و با بحث و گفت‌وگو به نتایج مثمرثمر دست پیدا کنیم. در این راه تصمیم داریم کتاب مجموعه مقالات همایش را نیز منتشر سازیم تا منبع مناسبی برای استفاده پژوهشگران و علاقه‌مندان به این حوزه باشد. این مستندسازی‌های علمی قطعا به رفع مشکلات فعلی ما کمک خواهد کرد.
