زنگ تفریح چه بخورم؟

بررسی نقش میان وعده ها در سلامت دانش آموزان
بسیاری از الگوهای رفتاری بزرگسالان به ویژه الگو و عادات غذایی آنها، در سنین کودکی شکل می گیرد و در سنین بزرگسالی کمتر قابل تغییر است. با توجه به این که کیفیت و کمیت الگوی غذایی نقش به سزایی را در سلامت و یا بروز بیماری های مختلف بازی می کند، پس توجه به چگونگی شکل گیری عادات و الگوی مصرف غذای کودکان می تواند حائز اهمیت باشد.
در سنین قبل از مدرسه علایق غذایی کودکان منحصراً تحت تأثیر محیط خانواده است، ولی همگام با ورود به مدرسه و ایجاد تغییر در شرایط زندگی اجتماعی، کودکان از محیط خانه دور شده و ساعاتی از روز را در مدرسه، مستقل از خانواده و در کنار همسالان سپری می کنند و به طبع، عادات و انتخاب های غذایی آنها کم کم تغییر کرده و تحت تأثیر محیط و شرایط جدید قرار می گیرد.
از آن جایی که کودکان، وعده های اصلی روازنه (صبحانه، ناهار و شام) را اکثراً در خانه و با حضور والدین صرف می کنند، الگوی غذایی آنها از این لحاظ بیشتر تابع خانواده است؛ ولی میان وعده ها، یا در محیط مدرسه همراه با دوستان و همسالان و یا در ساعاتی از روز و غالباً بدون حضور والدین خورده می شوند. به عبارتی نقطه ی شروع اختلاف بین الگوی غذایی والدین با کودکان از همین میان وعده ها، مواد غذایی و خوراکی هایی است که در آن زمان صرف می شود. در این ارتباط در مطالعه ای مشاهده شده که بین نوجوانان با مادران و پدران شان در مصرف برخی از مواد غذایی اعم از انواع تنقلات، غذاهای آماده (fast food)، سس مایونز و نوشابه های گازدار اختلاف وجود دارد و دفعات مصرف نوجوانان بیشتر از هر یک از والدینشان است. با توجه به این که سهم میان وعده ها در تأمین انرژی و مواد مغذی ضروری به ویژه برای دانش آموزان حائز اهمیت است، با این حال متأسفانه بسیاری از آنها در این وعده ها، خوراکی ها و مواد غذایی ای را می خوردند که حاوی انرژی بالا و چگالی مواد مغذی پایین هستند و بخش عمده ای از آنها را چربی و مواد قندی ساده تشکیل می دهد. این نوع خوراکی ها باعث ایجاد یک حس سیری کاذب در کودکان شده بدون این که نیازهای تغذیه ای لازم را تأمین کنند و در صورتی که در زمان های نامناسب در طی روز صرف شوند، علاوه بر این که اشتهای کودکان را برای خوردن وعده های اصلی (که از نظر تغذیه ای کامل تر هستند) از بین می برند، و به مرور باعث ایجاد کمبودهای تغذیه ای در آنها می شوند، به خاطر داشتن انرژی زیاد نیز سبب تجمع انرژی در بدن و به دنبال آن بروز مشکل اضافه وزن و چاقی در کودکان می گردند. مطالعات توصیفی مختلف در دنیا نیز نشان می دهد که شیوع اضافه وزن و چاقی در کودکان و نوجوانان کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه رو به افزاش است و یکی از عوامل مهم و مؤثر در بروز این مشکل، کیفیت و کمیت الگوی وعده ها و میان وعده های مصرفی روزانه است. مواد غذایی ای مثل انواع پفک، چیپس، شکلات، شیرینی ها، پیراشکی، نوشابه های گازدار، آب میوه های صنعتی، انواع ساندویچ های سوسیس، کالباس، همبرگر آماده و پیتزا، که متأسفانه به دلایل مختلف تقاضای مصرف آنها در بین کودکان و نوجوانان بالاست، همگی جزو خوراکی ها و غذاهایی هستند که انرژی زیاد داشته ولی از لحاظ تغذیه ای کم ارزش هستند و به جز تأمین میزان زیادی انرژی و برطرف کردن حس
گرسنگی، کمکی به برآورده شدن سایر نیازهای رشد و سلامت دانش آموزان نمی کنند؛ حال آن که استفاده از مواد غذایی مفید و مناسب در میان وعده ها به خوبی بخشی از نیاز رشد و سلامت تغذیه ای دانش آموزان را تأمین می کنند. تحقیقات مختلف در کشورمان نشان می دهد که گنجاندن یک میان وعده مناسب و مغذی در برنامه غذایی روزانه دانش آموزان می تواند برحافظه کوتاه مدت، میزان توانایی یادگیری و به دنبال آن پیشرفت تحصیلی آن ها تأثیر مثبت داشته باشد. میان وعده ی مناسب برای دانش آموزان در مدرسه و یا خانه باید شامل مواد غذایی و خوراکی هایی باشد که جزو گروه های اصلی غذایی هستند. چند نمونه از انواع میان وعده های مفید و مغذی برای دانش آموزان عبارت اند:
- میوه های تازه فصل مثل سیب، پرتقال، نارنگی، موز و... .

- آب میوه های تازه و طبیعی که می توان آن ها را در خانه از میوه های تازه تهیه کرد (البته مصرف خود میوه به خاطر داشتن فیبر غذایی مفیدتر است.)
- انواع سبزی ها مثل هویج، خیار، گوجه فرنگی و...
- میوه های خشک مثل کشمش، خرمای خشک، توت خشک، انجیر خشک، انواع برگه ها و... این خوراکی ها علاوه بر داشتن مواد قندی طبیعی حاوی برخی از انواع ویتامین ها و املاح معدنی هستند.
- انواع مغزها مثل گردو، بادام، پسته، پسته شامی و... که حاوی پروتئین گیاهی مرغوب و چربی مفید هستند و هم چنین میزانی که ویتامین ها و املاح معدنی را دارا می باشند.
- شیر که می تواند به همراه بیسکویت های ساده و یا کیک های ساده خانگی میل شود.
- ساندویچ های نان و پنیر و گردو، نان و پنیر، گوجه فرنگی، نان و تخم مرغ آبپز، گوجه فرنگی و... .

- در کودکانی که دچار اضافه وزن نیستند، می توان از مقداری کره یا خامه پاستوریزه نیز در تهیه انواع ساندویچ استفاده کرد.
- ساندویچ مرغ، همبرگر خانگی و انواع کوکو یا کتلت که در خانه تهیه می شوند به همراه سبزیجاتی مثل گوجه فرنگی و کاهو.
لذا اقدام لازم در جهت فراگیری و آگاهی از نیازهای غذایی دانش آموزان، اصلاح رفتارهای تغذیه نامطلوب و همچنین توصیه های کاربردی لازم و مناسب برای بهبود شیوه تغذیه آنها در برنامه های آموزشی و بیان نقش و اهمیت تغذیه در یادگیری و درک مطالب، اهمیت صرف صبحانه؛ آگاهی از گروه های مختلف غذایی و ارزش آنها؛ تشویق به خوردن شیر و لبنیات و انواع سبزی و میوه ها؛ بیان آثار زیان بار مصرف شکلات، شیرینی و تنقلات غذایی کم ارزش و... تأثیر فزاینده ای در بهبود تغذیه دانش آموزان و سلامت آنها دارد. همچنین برنامه ریزی مناسب در ایجاد یک بوفه، غذایی سالم در مدرسه، همراه با آموزش دانش آموزان و آگاهی آنها در مورد غذایی سالم، ضرورت دارد. بوفه های مذکور باید براساس نیازهای غذایی دانش آموزان نسبت به عرضه مواد غذایی سالم اقدام کنند. بدیهی است عرضه موادی مانند انواع پفک، یخمک، نوشابه، آدامس، شکلات و هرگونه محصول بدون بسته بندی پروانه ساخت، کد بهداشتی و تاریخ مصرف گذشته، مانع از تحقق اهداف مذکور است؛ از این رو لازم است ضمن برخورد فعالانه با بوفه مدارس در این گونه مواقع، نسبت به آموزش مسئولان بوفه و تشویق آنها به عرضه موادی مانند ساندویچ نان و
پنیر، نان و تخم مرغ، شیر، بیسکویت، خرما و انواع میوه نظیر؛ سیب، گلابی، نارنگی و پرتقال اقدام شود. منبع:ماهنامه دنیای زنان شماره 52