آب پخش کن که در اصطلاح محلی آبیاری سنتی سمنان بدان «پارا» می نامند در شمال شهر سمنان واقع شده که به واسط شیب دار بودن زمین، آب رودخانه گل رودبار (در شمال شهر سمنان) با سرعت به مخزن اولی آب می ریزد. تعداد این مخزن ها شش عدد است،
هر یک از این مخزن ها نسبت به دیگری در سطح بالاتری قرار گرفته است که پله ای شکل به هم مربوط می گردند. در جهت طولی هر مخزن چوبی به نام «برجن» نصب گردیده است که آب از آن سرازیر شده به مخزن بعدی وارد می شود. تعداد این برجن ها نیز شش عدد است، با ورود آب رودخانه به هر مخزن از سرعت و شدت قبلی آب آن کاسته شده تا آنجا که در مخزن آخری تقریباً تمامی سرعت آب از بین می رود و دارای حرکتی معمولی می گردد. طول مخزن ها و برجن های شمالی کمتر از برجن های جنوبی و انتهایی در نظر گرفته شده است، پهنای بین هر دو برجن از 5/2 تا 3 متر تجاوز نمی نماید. در مخزن ششمی آب تقریباً بدون حرکت مشاهده می شود و طول برجن این مخزن به پنج قسمت تقسیم شده و به طوری که آب آن به پنج نهر جدا از هم سرازیر می شود. دیواره هایی نهرها را از هم جدا می نماید و در محل اتصال این دیوارها با برجن سنگی به شکل منشور مثلث القاعده گردیده است (در اصطلاح محلی «پتّا») تا هنگام ورود آب به نهر اصطکاک کمتری داشته باشد.
هر نهر دارای یک نفر نگهبان است. هر روز یکی از 5 نگهبان به لایروبی پشت برجن می پردازد تا آب آرامتر حرکت نموده و روی برجن را ماسه و آشغال نگیرد و جریان طبیعی عبور آب حفظ گردد. در کنار پارا اطاق نگهبانی یا برج مراقبت ساخته شده که مورد استفاده نگهبانان قرار گیرد.
شهرستان سمنان یکی از شهرستانهای استان دو کشور است . حدود و خلاصه مشخصات آن بشرح زیر است : از طرف شمال بخط الراس سلسله جبال البرز از طرف جنوب بدشت کویر مرکزی ، از خاور بشهرستان دامغان ، از باختر به بخش گرمسار و فیروزکوه از شهرستان دماوند از استان مرکزی . هوای شهرستان معتدل و خشک است . گرچه بین منطقه مرطوب مازندران و خشک دشت کویر واقع و میبایستی معتدل و خوش آب و هوا باشد، ولی بواسطه ارتفاع زیاد سلسله البرز در این قسمت رطوبت و بخار دریای خزر از آن عبور ننموده و بادهای خشک و هوای گرم سوزان کویر بدون مانع در هوای شهرستان تاثیر و آنرا به یک منطقه خشک و گرم و بی آب آورده است . زمستان شهرستان سرد و تابستان زیاد گرم است . بارندگی در زمستان و اوایل بهار بندرت صورت میگیرد. آب قرای شهرستان در قسمت شهمیرزاد و مزارع از چشمه سارها و در قسمت های دیگر از قنوات تامین و بطور کلی کم آبی در تمام نقاط شهرستان کاملاً هویداست . راه شوسه دامغان تا حدود دشت کویر ادامه دارد راه شوسه سمنان به دامغان تقریباً از وسط و راه آهن آن از نزدیک به انتهای آن عبور مینماید. رودخانه با آب دائم در این شهرستان وجود ندارد و فقط خشکرودهای کوهستانی است که در موقع بارندگی سیل از آنها جاری و بدشت کویر منتهی میگردد. مهمترین آنها، رودخانه گلرودبار است . این رودخانه چندین شعبه متعدد دارد: شعبه های ده صوفیان و شهمیرزاد و در حدود دربند سنگسر یکی شده و در حدود شمال درجزین شعبات دیگر به آن متصل سیلاب آن از باختر شهرستان گذشته بدشت کویر منتهی میگردد. قنوات مهم دربند: درجزین و چشمه معروف گلرودبار مخصوص شهر سمنان در طول این رودخانه تقریباً زه آب آن محسوب میشود. محصول عمده شهرستان : غلات ، پنبه ، تنباکو و بطور کلی غلات آن کفاف سکنه شهرستان را نمیدهد و از گرمسار و دامغان وارد میکنند. مهمترین صادرات شهرستان : پنبه ، نخ ، کتیرا، تنباکو، گردو و محصولات دامی است . صنایع دستی زنان بخش مرکزی بافتن کرباس و که اضافه از مصرف داخلی ندارد. کارخانه مهم سمنان در قدیم کارخانه شرکت سهامی نخ تابی بود که در 24 ساعت و سه نوبت 1200 کارگر داشت و محصول آن نخ تابیده بود که بنقاط مختلفه کشور صادر میگردید. معادن و کانیهای مختلف و متعددی در این شهرستان وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از نفت ، آهن ، گوگرد، سرب ، مس ، ذغال سنگ. شهر سمنان در 224 هزارگزی تهران واقع است . هوای شهرستان خشک و سرد است . آب شهرستان از رودخانه گلرود و در شمال شهر محلی معروف به پارا (آب پخش کن ) به پنج نهر: 1 – نهر جنبدان . 2 – نهر ناسار.3 – نهر کدیور. 4 – نهر زاوقان . 5 – نهر کوشمقان است . منشعب و آب آنهابشهر تقسیم میشود. هر یک از نهرهای پنجگانه بالا دارای استخر بزرگی در نقاط مختلف شهر است که شبها آب در آن استخرها جمع شده و روزها بمصرف آبیاری میرسد.
مقررات و قوائد دیرینه روزهای آبیاری باغات سمنان
سمنان هم مانند بسیاری از شهرهای ایران دارای اراضی گسترده کشاورزی و هنر رسیدگی به باغ و میوه و سبزی یا در اصطلاح همان باغداری می باشد و در باغداری و باغبانی یکی از رسومات جالب توجه آن نحوه آبیاری و به اصطلاح آبرسانی به باغ می باشد که ما در اینجا برآنیم تا شما را با مختصری از این آداب و رسوم دیرینه آشنا کنیم .
در قانون آبیاری باغات شهر سمنان طی قاعده و رسم خاصی که از مدتهای مدیدی بین خود وضع نموده اند ، 30 روز ماه را به دو نیم یعنی در اصل دو تا 15 روز تقسیم نموده اند که بعد ها طی اتفاقاتی که بین خودشان رخ داده دو روز دیگر را به آن 15 روز اضافه کرده که به نام کوشمغان روز و جمعگی شناخته شده اند که ما حکایت اضافه کردن و نامگذاری این دو روز را در ذیل شرح خواهیم داد :
روزهای آبیاری به قرار زیر می باشد :
یکم روز یکم جان
دوم روز یکم جان
سوم روز………
∕∕
∕∕
∕∕
سیزدهم روز یکم جان
فاضلمه
بری دری
،…. و پانزدهم جان آخرین آن می باشد .
جریان انعقاد و نامگذاری کوشمغان روز :
می گویند که در قدیم اهالی منطقه کوشمغان یکی از امامزادگان را زندانی کرده بودند و قصد کشتن این امامزاده را داشتند که در پی انتشار این خبر اهالی زاوقان با پادرمیانی و واسطه جویی آن امامزاده را آزاد کرده و ختم به خیر می شود که در پی آن اهالی زاوقان به پاس این عمل و بنا به شرط گذاشته شده یک روز از روزهای آبیاری که به استخرشان جاری می شده را به اهالی کوشمغال انتقال دادند یعنی در این روز آب از استخر زاوقان به استخر کوشمغان می رود .
حکایت جمعگی روز :
از گذشته تا کنون با توافق جمعی خودشان اگر روز یکم هر ماه با روز جمعه مصادف شود آن روز را جمعگی نامیده و به حساب نیاورده و روز یکم را در اصطلاح از روز شنبه حساب می کنند .فلسفه این قانون را اینگونه تعریف می کنند به دلیل اینکه افرادی از آب پشت برجم ها وضو می گرفتند این یک روز را اختصاص دادند تا وضو آنها صحیح باشد .
اهالی برای مدیریت و سروسامان دادن به قوانین وضع شده برای آبیاری شخصی را که در اصطلاح خودشان انگارنویس می گفتند انتخاب کرده تا سهم میزان آب شخص و همچنین روز آب را تعیین کرده و در کاغذی که به آن مَرَ ثبت نماید و آن را به نگهبان استخر سپرده تا نظم آن رعایت شود و مشکلی پیش نیاید .
نمونه از مَرَ که برای یکی از استخر ها ی شهر سمنان می باشد مشاهده می کنید .
منبع : شهرداری سمنان
