چهارمین سرطان ایران

سرطان روده بزرگ در گفتگو با دکتر محمدجعفر فره‌وش فوق‌تخصص گوارش و کبد

غذا پس از خورده شدن، جویده و از مری وارد معده و از آنجا وارد روده کوچک می‌شود. در روده کوچک، قسمت زیادی از مواد غذایی هضم و جذب می‌شود اما مقداری از مواد در روده باقی می‌مانند که غیرقابل جذب هستند. این مواد همراه مقداری مایع، وارد روده بزرگ می‌شوند. این مواد و آب سبب سهولت حرکت مواد دفعی می‌شوند. جالب است بدانید طی 24 ساعت حدود 2 لیتر مایع و مواد باقیمانده، وارد روده بزرگ می‌شوند و در آنجا آب اضافه و مقدار کمتری از مواد، جذب شده و مدفوع به شکل سفت و به وزنی حدود 150 تا 200 گرم می‌رسد تا در زمان مناسب عمل دفع انجام شود. اینها گوشه‌ای از عملکرد روده بزرگ از زبان دکتر محمدجعفر فره‌وش، فوق‌تخصص گوارش و کبد و عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران است که به بهانه آشنایی با سرطان روده بزرگ و راه‌های پیشگیری از آن به گفتگو با ایشان پرداخته ایم.

آقای دکتر! شیوع سرطان روده بزرگ در کشور ما و در دنیا چقدر است؟

سرطان روده بزرگ سومین یا چهارمین سرطان شایع دستگاه گوارش است. شیوع سرطان روده بزرگ در کشورهای مختلف متفاوت است اما طبق آمار موجود نزدیک به 7 میلیون نفر در سال در دنیا به این مشکل مبتلا می‌شوند. در کشور ما این بیماری در رتبه‌های چهارم و پنجم جدول قرار گرفته و بعد از سرطان‌های معده، پانکراس و مری است.

چه اتفاقی می‌افتد که در روده بزرگ سلول‌های سرطانی نمایان شده رشد می‌کنند؟

سلول‌های سرطانی به طور دائم در بدن ما تشکیل می‌شوند. این سلول‌ها کدی که جلوی رشد سلول را در حالت عادی می‌گیرد از دست می‌دهند. در واقع ژنی در بدن وجود دارد که این ژن بازدارنده است و جلوی رشد سلول‌هایی را که به طور اتفاقی در اثر عوامل محیطی یا جهش‌هایی که رخ می‌دهند، به وجود می‌آیند می‌گیرد و آنها را از بین می‌برد. حال در افرادی که این ژن ضعیف می‌شود، سلول‌های اضافی شروع به رشد و تکثیر در مخاط روده می‌کنند. در ابتدا این مشکل خود را به شکل پولیپ یا برجستگی‌های گوشتی یا قارچ‌مانند نشان می‌دهد اما به تدریج بزرگ و برخی از آنها سرطانی می‌شوند.

وقتی سرطان آغاز می‌شود چه علائم یا نشانه‌هایی از خود بروز می‌دهد؟

از آنجا که سلول‌های سرطانی از جنس خود بدن هستند معمولا در ابتدا علامتی ایجاد نمی‌کنند اما بعد از مدتی باعث به‌وجود آمدن علائمی مانند وجود خون در مدفوع، دل‌درد و تغییر در اجابت مزاج به شکل اسهال یا یبوست می‌شوند. متاسفانه سرطان روده بزرگ علائم چندانی ندارد، وقتی علامت‌دار می‌شود که بزرگ شده و ایجاد خون‌ریزی یا تنگی و درد ‌کند. بنابراین این زمان، زمان مناسبی برای درمان نیست و بیماری پیشرفته شده است. به همین دلیل هدف ما این است که بتوانیم بیماری را در مراحل ابتدایی‌تر و قابل درمان تر تشخیص دهیم.

پس قبل از بروز علائم و نشانه‌ها چطور می‌توان متوجه وجود سرطان روده بزرگ شد؟

برای مواردی که هنوز علامت‌‌دار نشده و بیماری در بدن پنهان است از چند روش در کشورهای مختلف استفاده می‌شود که دقیق‌ترین آنها انجام کولونوسکوپی یا دیدن روده بزرگ است. این کار در بسیاری از کشورها و در سن بالای 50 تا 55 سال هر 5 تا 10 سال یک بار انجام می‌شود. روش دیگر دیدن قسمت کوتاهی از روده شامل رکتوم و سیگمویید است که به طور سرپایی انجام شده و بیمار خیلی احساس ناراحتی نمی‌کند. روش دیگر تشخیص سرطان کولون از طریق بررسی خون مخفی در مدفوع است. در این روش نیز طی یک‌سال 3 نمونه مدفوع از فرد گرفته و به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. زیرا ممکن است فرد به سرطان مبتلا شده باشد اما خون موجود در مدفوع‌اش واضح نبوده و بیمار نتواند آن را ببیند. متاسفانه حساسیت این تست‌ها پایین است یعنی ممکن است در زمان آزمایش، روده خون‌ریزی نکند و در نتیجه خونی هم در مدفوع دیده نشود. بنابراین حساسیت این آزمایش، فقط 10 تا 15 درصد است یا در مورد دیدن قسمت کوتاهی از روده یا سیگوییدسکوپی ممکن است ضایعه مقداری بالاتر از قسمت مشاهده شده باشد. بنابراین بهترین و دقیق‌ترین راه تشخیصی، انجام کولونوسکوپی است که تمام روده بزرگ دیده می‌شود و اگر پولیپی هم دیده شود توسط همان کولونوسکوپی برداشته می‌شود و نیازی به جراحی ندارد. زیرا بسیاری از سرطان‌ها از همین پولیپ‌های ریز تشکیل می‌شوند و به تدریج با گذشت زمان بزرگ‌تر شده و تغییرات‌شان صورت می‌گیرد.

چه عواملی مساعدکننده ایجاد این سرطان در بدن است؟

علاوه بر ارث و ژنتیک، عوامل محیطی، تغذیه‌ای و شیوه زندگی از عوامل مهم ایجاد سرطان به خصوص در دستگاه گوارش هستند. در واقع زندگی شهری که شامل عدم?تحرک، اضافه وزن، استفاده از غذاهای آماده و فرآوری‌شده، فست‌فودها و مواد غذایی چرب است، نقش مهمی در ایجاد این نوع سرطان دارد. بنابراین برای پیشگیری از سرطان‌های دستگاه گوارش لازم است که از غذاهای تازه، میوه‌ها و سبزی‌ها استفاده کرده و حتی‌الامکان از سرخ کردن و کبابی کردن غذاها خودداری کرد. نکته‌ای که در مورد سرطان روده بزرگ وجود دارد میزان مصرف گوشت قرمز است. گوشت چهارپایان به خصوص گوشت گاو و گوسفند یکی از عوامل ایجادکننده سرطان روده بزرگ است.

یعنی نباید استفاده شود؟

نه! به هر حال بدن انسان به پروتئین و گوشت احتیاج دارد ولی افرادی که زمینه خانوادگی سرطان روده بزرگ را دارندباید سعی کنند بیشتر از گوشت ماهی و پرندگان و به مقدار بسیار کمتر از گوشت قرمز آن هم به شکل آب‌پز و کم‌چرب استفاده کنند.

آقای دکتر! آیا افرادی که دچار یبوست‌های مزمن و طولانی هستند در معرض ابتلا به سرطان روده بزرگ قرار دارند؟

اجابت مزاج طبیعی، معمولا یک بار در روز انجام می‌شود ولی اگر فرد در گذشته همیشه هر2 روز یک بار اجابت مزاج داشته، می‌تواند هر2 روز یکبار هم انجام شود و طبیعی است. افرادی که تحرک ندارند و از فیبر و موادغذایی مناسب استفاده نمی‌کنند بیشتر در معرض ابتلا به یبوست هستند. اما ابتلا به یبوست، باعث افزایش ابتلا به سرطان روده بزرگ نمی‌شود.

ابتلا به کولیت اولسروز چطور؟

یکی از علل سرطان روده بزرگ، کولیت‌اولسروز یا نوعی از بیماری‌های التهابی روده است. البته این خطر خیلی کم است. اگر کولیت‌اولسروز ثابت شده‌ای وجود داشته باشد معمولا به بیمار توصیه می‌شود پس از 8 تا 10 سال که از بیماری‌اش گذشت تحت کولونوسکوپی قرار بگیرد. به محض اینکه پزشک در کولونوسکوپی ضایعه مشکوکی ببیند از آن نمونه‌برداری می‌کند و اگر در نمونه‌برداری تغییراتی دیده شد. تحت عمل جراحی روده بزرگ قرار می‌گیرد. با برداشتن آن قسمت از روده بزرگ این خطر از بین می‌رود. اما افرادی که به کولیت‌اولسروز مبتلا هستند نباید خیلی نگران باشند زیرا درصد ابتلا به سرطان روده بزرگ در این بیماران پس از 10 سال فقط 10 درصد است.
لازم به ذکر است که این خطر در مورد کولیت عصبی وجود ندارد و ابتلا به کولیت عصبی یا سندرم روده تحریک پذیر هیچ ارتباطی با سرطان روده ندارد و افرادی که به کولیت عصبی مبتلا هستند نباید نگران ابتلا به سرطان روده بزرگ باشند.

لطفا کمی هم در مورد درمان بگویید.

خوشبختانه سرطان روده بزرگ، جزو بهترین سرطان‌های دستگاه گوارش است به طوری که به خوبی قابل درمان است. حتی اگر پخش شده و به کبد بزند باز به داروهای شیمی‌درمانی به خوبی جواب می‌دهد. به همین دلیل بسیاری از بیمارانی که حتی در مراحل پیشرفته بیماری تشخیص داده می‌شوند عمر طولانی و نزدیک به طبیعی دارند. توصیه می‌کنم افرادی که زمینه خانوادگی ابتلا به سرطان روده بزرگ را دارند از حدود 25 تا 30 سالگی شروع به انجام راه‌های تشخیصی با کولونوسکوپی کنند تا در معرض خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ قرار نگیرند. البته برخی نشانگان پولیپوز یا پولیپ‌های فامیلی هم وجود دارد که از سنین پایین‌تر شروع می‌شود و اگر فردی در خانواده مبتلا باشد سایر اعضای خانواده باید از سنین پایین شروع به غربالگری کنند.
منبع مقاله: هفته نامه سلامت