گفت وگو با دکتر محمدرضا فراهانچی، ارتوپد و جراح زانو و آرتروسکوپی
اگر از درد زانو رنج می‌برید و وقتی نشسته‌اید دیگر نمی‌توانید از جایتان بلند شوید و به اصطلاح زانویتان قفل میشود، در اولین فرصت به یک متخصص زانو مراجعه کنید زیرا اینها نشانه‌های خوبی نیستند و می‌توانند علامت صدمه های جدی منیسک‌ها و رباط‌های زانو باشند. با دکتر محمدرضا فراهانچی، ارتوپد و جراح زانو و آرتروسکوپی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، درباره همین موضوع گفت وگو کرده‌ایم.
آقای دکتر! تا به حال زیاد شنیده‌ایم یکی از دوستانمان دچار پارگی منیسک یا رباط زانو شده باشد. به طور کلی منیسک و رباط‌ها چه نقشی در زانو دارند؟
منیسک‌ها 2 غضروف هستند که در 2 طرف زانو قرار گرفته‌اند. هر زانو یک منیسک داخلی و یک منیسک خارجی دارد. منیسک، سطح مفصل استخوان را می‌پوشاند و باعث استقامت و پایداری زانو میشود. با توجه به اینکه سطح فوقانی غضروفی استخوان ساق پا که در ساختمان زانو شرکت می‌کند مسطح است و قسمت غضروفی استخوانی ران که در ساختمان زانو شرکت می‌کند گرد است، برای تطبیق بهتر این دو سطح، غضروف‌ها نقش اساسی دارند و باعث می‌شوند قسمت غضروفی ران و ساق پا در یک وضعیت مناسب با هم حرکت کنند. در زانو 4 نوع رباط اصلی داریم؛ رباط‌های ضربدری که به صورت قدامی و خلفی هستند و 2 رباط داخلی و خارجی. در مجموع رباط‌ها به کمک منیسک‌ها، عضلات و تاندون باعث مقاومت مفصل زانو می‌شوند.
چه نوع صدمه هایی باعث پارگی منیسک یا رباط می‌شوند؟
2 نوع آسیب منیسک داریم؛ یک نوع در جوان‌های زیر 35 سال و به دنبال صدمات و آسیب‌های ورزشی و تصادفات اتفاق می‌افتد و میزان پارگی آن به شدت آسیب بستگی دارد و نوع دیگر در افراد میانسال و از سن 50-45 سالگی به بعد دیده میشود و به شدت آرتروز بستگی دارد. گاهی خوردگی تدریجی مفاصل باعث پارگی منیسک و رباط‌ها میشود و درد شدیدی ایجاد می‌کند.
آیا درد همیشه علامت اصلی است؟
پارگی‌های خفیف شاید با درد چندانی همراه نباشند ولی پارگی منیسک با احساس گرفتگی، قفل شدن یا صدایی مثل تق‌تق همراه است یعنی زانو قفل میشود و با یک صدا قفل‌شدگی برطرف میشود. اگر پارگی در منیسک داخلی رخ داده باشد، قسمت داخلی و میانی زانو و اگر در منیسک خارجی باشد، در قسمت خارجی و میانی زانو هنگام نشستن، راه‌رفتن، ایستادن و چرخیدن درد شدیدی ایجاد میشود. در پارگی رباط، زانو هنگام راه رفتن بسیار ناپایدار است. از این حالت به خالی شدن تعبیر میشود و فرد احساس می‌کند هر لحظه ممکن است تعادل خود را از دست بدهد و زمین بخورد. گاهی فقط به زانو ضربه وارد میشود و پارگی رخ نمی‌‌دهد. التهاب پرده داخل زانو باعث تورم و درد موقتی میشود ولی با معاینه پزشک و درمان‌های دوره‌ای، درد و علایم به طور کامل فروکش می‌کند.
چگونه متوجه پارگی منیسک یا رباط بیمار می‌شوید؟
در پارگی منیسک، علایم بالینی و پرسش از بیماران به ما در تشخیص کمک می‌کند. بیشتر بیماران از درد و قفل شدن زانو شاکی هستند. گاهی هم زانو متورم است. عضله چهار سر ران معمولا به دلیل پارگی و درد شدید ضعیف و لاغر میشود. چه پارگی باشد چه نباشد، از همان بدو ورود بیمار به کلینیک، تقویت عضله چهار سر ران که به درد هم حساس است، شروع میشود تا مراحل تشخیص قطعی طی شود. فیزیوتراپی عضله4 سر ران را تقویت می‌کند و بیمار می‌تواند حرکات مفصل را بعد از کاهش درد، شروع کند. معاینه‌های مختلفی برای پی بردن به پارگی منیسک و رباط‌ها وجود دارد ولی تشخیص قطعی و نهایی با MRI و آرتروگرافی (عکس رنگی) است. برای تشخیص پارگی رباط‌ها از MRI استفاده می‌کنیم ولی در پارگی منیسک‌ها آرتروگرافی بسیار کمک‌کننده است.
در صورت وجود پارگی چه باید کرد؟
در این حالت منیسک‌ها و رباط‌های آسیب‌دیده باید ترمیم شوند. نقش منیسک در زانو بسیار مهم است. در گذشته برای درمان پارگی‌ها جراحی باز انجام می‌دادند و منیسک را به‌طور کامل برمی‌داشتند اما امروزه دیگر جراحان حق چنین کاری را ندارند. با استفاده از آرتروسکوپی 2 یا 3 سوراخ 5-4 میلی‌متری در اطراف زانو ایجاد میشود و با یک دوربین داخل زانو کاملا مورد بررسی قرار می‌گیرد و پارگی به راحتی ترمیم میشود. تجربه نشان داده در افراد میانسالی که منیسک کاملا از بین رفته و له شده و درد شدیدی هم دارند، با برداشتن منیسک درد تا 80 درصد کاهش می‌یابد ولی تا آنجا که ممکن است سعی می‌کنیم بافت را ترمیم کنیم. در بیماران میانسال (60-55 سال به بالا) با توجه به نقش منیسک، فقط قسمت پاره شده برداشته میشود اما استثناء دیگری هم داریم و آن ورزشکاران حرفه‌ای هستند. بعد از ترمیم منیسک لازم است بیمار حدود 6 ماه استراحت کند اما برای ورزشکاران حرفه‌ای که باید سریعا به تمرین تیم برگردند جراح به ناچار قسمت پاره‌شده را برمی‌دارد.
آیا ترمیم رباط مانند ترمیم منیسک است؟
ترمیم رباط و آرتروسکوپی کاملا با هم متفاوتند. آرتروسکوپی روش راحتی است و در پارگی منیسک‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. بیمار صبح عمل جراحی را انجام می‌دهد و عصر به منزل بازمی‌گردد. مدت کوتاهی را باید با چوب زیربغل راه برود ولی با شروع فیزیوتراپی و به محض اینکه احساس راحتی کرد، می‌تواند چوب‌های زیربغل را کنار بگذارد اما جراحی رباط، جراحی ترمیمی نیست بلکه رباط باید جایگزین شود. این عمل جراحی بسیار دشوار است و مدت زمان طولانی هم برای بهبود کامل نیاز است.
ورزشکاران یا میانسالان برای پیشگیری از پارگی رباط و منیسک باید به چه نکاتی توجه کنند؟
گرم کردن و حرکات کششی قبل از ورزش، افزایش تدریجی تمرین‌ها و آمادگی ورزشکار نکات مهمی هستند که مربیان ورزشی باید همه آنها را رعایت کنند. مربیان باید به ورزشکاران آموزش‌های مناسبی بدهند تا از برخورد آنها هنگام ورزش و با یکدیگر یا لگد زدن به ساق پا یا زانو خودداری کنند. در مورد میانسالان، نشستن دو زانو روی زمین و بلند شدن سریع ممکن است باعث پارگی منیسک شود. به هر حال افزایش سن و آرتروز و تغییرات مکانیکال منیسک و رباط‌ها را مستعد پارگی می‌کند. با کم کردن وزن، استفاده از صندلی و توالت فرنگی و تختخواب و به طور کلی کم کردن فشار به زانوها، می‌توان جلوی آسیب به منیسک و رباط‌ها را گرفت.
منبع : هفته نامه سلامت