عدالت گسترى در حکومت مهدوى

امام مهدى(عج) پیام‏آور عدالت
 

در دوران ظهور، اصل عدالت در همه مسائل کلى و فرعى هستى جریان مى‏یابد، به‏گونه‏اى که هیچ ستمى به احدى روا نمى‏شود، چنان‏که امام رضا7 مى‏فرماید:
خدا به وسیله وى زمین را از هرگونه ستمى پاک مى‏گرداند و آن‏گاه که ظهور کند، قانون عادلانه را در بین مردم رواج مى‏دهد؛ در نتیجه، هیچ کس به کس دیگر ظلم روا نمى‏دارد.
(کمال الدین، ج 2، ص 372)
امام کاظم7 درباره آیه کریمه »یُحیىِ الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها؛ زمین را پس از مردن زنده مى‏کند« (روم: 24) فرمود:
این زنده کردن زمین با باران نیست، بلکه خداوند مردانى را برمى‏انگیزد تا عدالت را زنده کنند، پس زمین در پرتو عدل زنده مى‏شود و بى‏گمان، اجراى حد خدا در زمین، مفیدتر از چهل روز بارندگى است.
(مکیال المکارم، ج 1، ص 81)
آن‏گاه که روزگار حاکمیت آن امام موعود فرا رسد، طعم شیرین عدالت به همه جهانیان چشانده مى‏شود. امام باقر7 در این‏باره مى‏فرماید:
پس از ظهور مهدى(عج) هیچ حقى از کسى بر عهده دیگرى نمى‏ماند، مگر آنکه آن حضرت آن را مى‏ستاند و به صاحب حق مى‏دهد.
(تفسیر عیاشى، ج 1، ص 62)

امنیت، یکى از شاخصه‏هاى حکومت مهدوى
 

یکى از ویژگى‏هاى حکومت حضرت مهدى(عج)، برقرارى صلح و امنیت است، همان‏گونه که امام حسن مجتبى7 در حدیثى مى‏فرماید:
»در دوران سلطنت و دوران فرمان‏روایى او، درندگان با یکدیگر آشتى مى‏کنند«.
(طبرسى، احتجاج، ج 2، ص 291)
افزون بر روایت‏ها، در بسیارى از کتاب‏هاى آسمانى هم بر این امر تصریح شده است، براى مثال در کتاب اشعیاى نبى آمده است:
مسکینان را به عدالت داورى خواهد کرد، براى مظلومان زمین به راستى حکم خواهد کرد، گرگ با بره سکونت خواهد کرد و پلنگ با بزغاله خواهد خوابید و گوساله پروارى و شیر با هم و طفل کوچک، آنها را خواهد راند. در تمام کوه مقدس من، ضرر و فسادى نخواهند کرد، زیرا جهان از معرفت خداوند پر خواهد شد.
(»عهد عتیق« اشعیاى نبى، فصل 11، بند 1 - 10)
نبى مکرم اسلام در بیانى کوتاه، امنیت و آرامش را این‏گونه نشان مى‏دهد:
»زنى بر هودجى نشسته، از حجاز تا عراق در کمال آسایش طى طریق مى‏کند و از چیزى نمى‏هراسد«.
(کنزالعمال، ج 14، ص 572)
و امام باقر7 در فرازى دیگر مى‏فرماید: »حتى لا یُرى اَثَرٌ مِنَ الظلم؛ تا جایى که دیگر نشانى از ظلم دیده نمى‏شود«.
(طبرسى، تفسیر مجمع البیان، ج 7، ص 88)
امام صادق7 نیز گستره عدل مهدوى را در جمله‏اى بسیار زیبا این‏گونه بیان مى‏کند: »به خدا سوگند! عدالت او در داخل خانه‏هایشان به آنها مى‏رسد، همان‏گونه که سرما و گرما به داخل خانه‏هایشان نفوذ مى‏کند«.
(نعمانى، الغیبة، ص 297)
اینها اندکى از بسیار و قطره‏اى از دریاى روایت‏هاى وارد شده از امامان نور است درباره گستره عدلِ تنها بازمانده حجج الهى و تنها ذخیره پروردگار براى نمایش عدل و داد بر فراز پهن دشت جهان.

عدالت فراگیر مهدوى
 

با ظهور مهدى(عج) عدالت و امنیت، فرجامى خوش مى‏یابد. امام على7 درباره عدالت گسترى و ایمنى عصر ظهور و سرشارى آن دوره از این برکت‏ها، مى‏فرماید:
اگر به تحقیق قائم ما قیام کند، به واسطه ولایت و عدالت او، آسمان آن‏چنان که باید ببارد مى‏بارد و زمین نیز رستنى‏هایش را بیرون مى‏دهد و کینه از دل‏هاى بندگان زدوده مى‏شود و میان دد و دام آشتى برقرار مى‏شود، به گونه‏اى که یک زن میان عراق و شام پیاده خواهد رفت و آسیبى نخواهد دید و هر جا قدم مى‏گذارد، همه سبزه و رستنى است.
(تحف العقول، ص 110)
از این دسته روایات‏ها برمى‏آید که در حکومت مهدى(عج)، عدالت فراگیر است و همه بهره‏هاى آسمان و زمین بدون تبعیض نصیب همگان خواهد شد، همان‏گونه که امام حسین7 در فرازى مهم مى‏فرماید: »هنگامى که قائم قیام مى‏کند، عدل گسترده مى‏شود و این گستردگى عدالت، نیکوکار و فاجر را دربرمى‏گیرد«.
(بحارالانوار، ج 27، روایت 24، ص 90)
از دیگر نشانه‏هاى بى‏نظیر حکومت مهدوى، تقسیم درست و برابر بیت‏المال و اموال مشترک عمومى است، چنان‏که امام باقر7 فرموده است:
وقتى قائم اهل بیت قیام کند، [بیت المال] را با مساوات تقسیم مى‏کند و نسبت به شهروندان عدل مى‏ورزد. پس هر کس او را اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده است و سرکشى نسبت به او، همانند سرکشى و گناه نسبت به خداست.
(همان، ج 52، روایت 103، ص 350)
بدیهى است که عدالت گسترى حضرت مهدى(عج) خود، زمینه‏ساز تقویت و پایندگى مشروعیت حکومت ایشان خواهد بود و دل‏هاى بیشتر مردم را جذب خواهد کرد. پیامبر گرامى اسلام در این‏باره روایت مى‏کند:
»وى زمین را از عدل و قسط پر مى‏کند، همان‏گونه که از ستم و جفاکارى پر شده بود. هم، ساکنان آسمان و هم، ساکنان زمین از او خشودند«.
(همان، ج 1، ح 11، ص 591)
عدالت و امنیت، همواره از آرزوهاى دیرینه ساکنان زمین و سرلوحه دعوت انبیا و اولیاى الهى بوده است که سرانجام، امام عصر(عج) این نهضت را به اذن خداوند با خوشى به پایان خواهند برد و فرد فرد آدمیان بدون هیچ‏گونه تبعیض و گزینشى، طعم شیرین عدالت و امنیت مهدوى را خواهند چشید. آسمان‏ها و زمین نیز با پیشه کردن عدالت، همه نعمت‏هاى خود را در اختیار بشر قرار مى‏دهند و ترس و ناامنى و بى‏عدالتى، جاى خود را به آرامش و عدل خواهد داد. عدالت مهدوى حکم مى‏کند که ملاک گزینش کارگزاران نیز شایستگى و کاردانى آنها باشد.

فقرزدایى در حکومت مهدوى
 

اسلام با پذیرش کامل »معیار نیاز« که مبتنى بر حق زندگى براى همگان است، تداوم فقر را تحمل نمى‏کند و با آن به شدت مبارزه مى‏کند. یکى از نگرانى‏هاى بزرگ اولیاى الهى، پیامبر گرامى اسلام و امیرمؤمنان على7، در تمامى لحظه‏هاى زندگى‏شان این بود که فقر و نابرابرى را از چهره افراد جامعه بزدایند و از راه کسب و کار آبرومندانه و به کارگیرى سیاست‏هاى صحیح اقتصادى، درآمدى کافى و حلال براى مردم فراهم شود.
حکومت حق، شرایطى را ایجاد مى‏کند که در آن، مردم کمترین امکانات اساسى زندگى را داشته باشند و براى همه کسانى که جویاى کارند، امکان کار فراهم باشد و افرادى هم که درآمد کافى ندارند یا به هر علتى نمى‏توانند کار کنند، درآمدى به اندازه نیازشان دریافت کنند.
امام على7 در دوران حکومت کوتاه خود، دست کم در کوفه جزئى‏ترین امکانات اساسى را براى عموم مردم تأمین کرد، چنان که خود مى‏فرمود:
»کسى در کوفه نیست که در رفاه به سر نبرد، حتى پایین‏ترین افراد نان گندم مى‏خورد، سرپناه دارد و از آب گوارا مى‏نوشد«.
(همان، ج 40، ص 327)
امام زمان(عج) نیز پس از امامان معصوم: در زدودن فقر مى‏کوشد و نه تنها فقر را کاهش مى‏دهد، بلکه به حذف کامل آن توفیق مى‏یابد. از یک سو سرمایه‏هاى مادى فزونى مى‏یابد و رشد اقتصادىِ پایدار پدید مى‏آید و از دگر سو این امکانات، عادلانه توزیع مى‏شود و فشار و ستم سودجویان زیاده‏خواه از بین مى‏رود. سرانجام، مردم نیز سرشار از روحى الهى و آراسته به اخلاق و معرفت و تقوا مى‏شوند، چنان‏که دامنه حرص و آز که سرچشمه گناهانى چون تکاثر و بخل و احتکار و تنازع است، برچیده مى‏شود.
از پیامبر اکرم6 روایت است: »در زمان مهدى(عج) مال خرمن مى‏شود، هر کس نزد مهدى آید و گوید به من مالى ده! مهدى بى‏درنگ بگوید بگیر«.
(بحارالانوار، ج 51، ص 88)
و اینکه خود مردم هم نیازهاى یکدیگر را با جان و دل برآورده مى‏کنند. از امام باقر7 در این‏باره سخنى هست که:
هنگامى که قائم7 قیام کند، رفاقت و دوستى خالصانه (در میان مردم) رایج مى‏شود. اگر مردى دست در جیب برادرش فرو بَرَد و به اندازه نیازش بردارد، برادرش او را منع نمى‏کند.
(همان، ج 52، ص 372)

عزل و طرد کارگزاران ناصالح
 

منش رفتارى امیرالمؤمنین على7 با کارگزاران خود، از نمونه‏هاى عالى تأکید عملى امامان معصوم بر لزوم عدالت‏گسترى کارگزار است. برخوردهاى آموزنده حضرت با برخى از کارگزاران خطاکار حتى در خطاهاى کوچک، از نمونه‏هاى شایان ذکر در سیره ایشان است، براى مثال مى‏توان به نامه توبیخ‏آمیز آن حضرت به عثمان بن حنیف، والى بصره به خاطر شرکت در مجلس میهمانى یکى از اشراف بصره اشاره کرد.
(نک: نهج‏البلاغه، نامه 53)
این‏گونه دقت و بررسى در عملکرد کارگزاران، از عدالت و سلامت فکرى و عملى حکومت حکایت دارد.
درباره کارگزاران حکومت حضرت حجت7 پس از ظهور نیز اوصافى در برخى روایت‏ها آمده است که هم نشان از عدالت و تقواى کم‏نظیر آنان دارد و هم از صلاحیت و تلاش و استقامت آنان سخن مى‏گوید.
امام سجاد7 درباره یاوران و کارگزاران حضرت حجت مى‏فرماید:
هنگامى که قائم ما قیام کند، خداوند از دل‏هاى شیعیان ما دفع آفت کند و دل‏هایشان را چون پاره‏هاى آهن کند و قوّت یک تن از آنان را همچون قوّت چهل مرد سازد و آنان حاکمان الهى بر روى زمین باشند.
(بحارالانوار، ج 52، ص 317)
امام صادق7 نیز در توصیف آنان فرموده است:
همانا یکى از آنان، قوّت چهل مرد دارد و قلبش از پاره‏هاى آهن محکم‏تر است. اگر بر کوه‏هاى آهن عبور کنند، آنها را (مى‏توانند از جاى کنند) و شمشیرها را رها نسازد، جز با رضاى الهى.
(همان، ص 327)
عدالت گرایى در عزل و نصب کارگزاران مهدوى در عصر غیبت صغرا را، از بررسى نوع برخورد آن حضرت با برخى از مسئولان حکومتى که کجروى را پیشه کارهایشان ساختند، مى‏توان دریافت. براى نمونه، این روایت کاملاً گویاى این مطلب است:
ابوجعفر محمد بن على شلمغانى، معروف به ابن ابى الغراقى به عنوان دستیار سومین سفیر ناحیه مقدسه - حسین بن‏روح نوبختى - مشغول فعالیت بود. ایشان به ویژه در دوره اختفا و استتار حسین بن‏روح، نقش اصلى را به عنوان جانشین وى ایفا مى‏کرد و شیعیان به او مراجعه مى‏کردند. ولى شلمغانى با وجود این سابقه مهم و نیز جایگاه علمى‏اش، راه انحراف در پیش گرفت و این امر نه تنها به عزل و طرد وى انجامید، بلکه سرانجام به صدور لعن او از سوى ناحیه مقدسه منجر شد.
(الغیبة، صص 183، 239، 248 و 251)

عدالت اقتصادى در حکومت مهدوى
 

اجراى عدالت اقتصادى به عوامل گوناگونى بستگى دارد که از مهم‏ترین آنها، عدالت در بخش تولید و توزیع است. از نشانه‏هاى این‏گونه عدالت در دولت مهدى(عج)، این است که امکانات تولید به طور یکسان در اختیار همگان است و هر فرد مى‏تواند از نعمت‏ها و موقعیت‏هاى طبیعى براى تولید مفید بهره بگیرد.
بدین ترتیب، افراد بسیارى به حرفه سالم روى مى‏آورند و هر کس به اندازه همت و توان خود فرصت رشد و پیشرفت مى‏یابد. البته این همه به منظور رفع نیازهاى واقعى جامعه است، یعنى تولید در مسیر خواست‏ها و نیازهاى اجتماع. بنابراین، هم تولید کنندگان بهره‏مند مى‏شوند و هم عموم جامعه به رشد و رفاه اقتصادى مى‏رسند.
در عین حال، از عوامل مهم ظلم‏هاى اقتصادى، بى‏عدالتى در زمینه توزیع است. تقسیم ثروت ملى به صورت نابرابر و غیرمنطقى، شکاف طبقاتى گسترده‏اى را میان درآمدها ایجاد مى‏کند. از این‏رو، تأثیر عدالت مهدوى بر عرصه اقتصادى، تقسیم اموال عمومى به شکل مساوى در میان مردم است. پیامبر اکرم6 مى‏فرماید:
به مهدى بشارتتان مى‏دهم، او در میان امت من برانگیخته مى‏شود و ساکنان آسمان و زمین از او خشنود خواهند بود. او اموال را به درستى تقسیم مى‏کند. مردى پرسید: مقصود چیست؟ فرمود: [بیت‏المال] به شکل مساوى میان مردم تقسیم مى‏کند.
(بحارالانوار، ج 51، ص 81)
امام باقر7 در روایتى فرموده است: »آن حضرت (اموال را) برابر تقسیم مى‏کند و میان همه مردم با نیکوکار و بدکار به عدالت رفتار مى‏کند«.
(همان، ص 29)
از پى‏آمدهاى عدالت اقتصادى در جامعه مهدوى، بهره‏مندى همه افراد جامعه از یک زندگى مادى مطلوب و آبرومندانه است، به گونه‏اى که افراد نیازى به درخواست مال از دیگران نداشته‏باشند.
زندگى در این سطح از رفاه، همراه با رشد عقلانى و پاکى درون و ریشه‏کنى صفات رذیله‏اى چون حرص و طمع از دل و جان انسان‏ها، همان حیات طیب است که خداوند مى‏خواهد. زندگى‏اى که در ساحت آن، رشد و تعالى معنوى مردم بهتر و سریع‏تر باشد. امام صادق7 درباره برخوردارى مردم از این سطحِ زندگى مى‏فرماید:
هنگام قیام قائم ما، زمین با نور خدایى روشن شود و شما به جست و جوى اشخاصى برمى‏آیید که مال یا زکات بگیرند و کسى را نمى‏یابید که از شما بپذیرد و مردمان همه به فضل الهى بى‏نیازگردند.
(همان، ج 52، ص 337)

عدالت قضایى در حکومت مهدوى
 

در تمامى جوامع بشرى، امر قضاوت جایگاهى ویژه دارد. شاهرگ حیات این دستگاه، اجراى عدالت در آن است. دادگسترى نیز تنها براى گسترش عدل و داد تأسیس شده است.
در عصر حاکمیت مهدى(عج)، عدالت در همه زوایاى زندگى اجتماعى جریان مى‏یابد. این عدالت به دستگاه‏هاى قضایى هم نفوذ مى‏کند و جریان دادرسى را بر اساس حق و عدل تنظیم خواهد کرد. از برخى روایت‏ها چنین برمى‏آید که امام مهدى(عج) در قضاوت، مانند جد بزرگوارش امیرالمؤمنین على7 عمل مى‏کند و براى گرفتن بى‏کم و کاست حقوق مردم اصرار دارد؛ حتى اگر حق کسى زیر دندان دیگرى باشد، از زیر دندان آن غاصب بیرون مى‏کشد و به صاحب حق بازمى‏گرداند.
(منتخب الاثر، ج 2، ص 332)
در زمان حکومت آن دادگستر جهان، چنان عدالت مهدوى همگانى مى‏شود که مردگان آرزو مى‏کنند که به زندگى بازگردند و از برکات عدالت او بهره‏مند شوند.
(همان، ص 65)
امام صادق7 درباره عدالت قضایى در دولت مهدوى مى‏فرماید:
دنیا به پایان نخواهد رسید تا آنکه مردى از خاندان من ظهور کند. وى به شیوه داوود7 حکم خواهد کرد بینه نخواهد خواست و به هر کس حقش را اعطا خواهد کرد.
(بحارالانوار، ج 52، ص 338)
ره‏آورد چنین داورى عادلانه این است که حتى اگر مظلومى نتواند براى اثبات حق خود به شاهد و گواهى دست یابد، به سبب این گونه قضاوت به حق خود خواهد رسید.

در انتظار عدالت مهدوى
 

حضرت مهدى(عج) کارگزاران ناشایست قضایى را برکنار مى‏کند و آنان را که سیرت پسندیده دارند، به کار مى‏گمارد. شیوه مدیریتى ایشان در برکنارى عمال ادارى، همانند سیره امام على7 است. در جامعه مهدوى هیچ‏گونه نیرنگ بازى وجود ندارد و سیره کارگزاران او بر مدار عدل و قوانین عادلانه خواهد بود.
امام مهدى(عج) پس از ظهورش خود، عادلانه حکم مى‏کند و جامعه حکومتى خود را با فرهنگ عدالت پایه‏ریزى خواهد کرد. در این جامعه، عدالت، معیار و ملاک سنجش همه چیز است و همگان باید خود را با معیار عدالت مهدوى بسنجند و راه صحیح عدل و سعادت را انتخاب کنند تا ظلم و تبعیض به کلى از جامعه برچیده شود.
عدل موعود، در دعاى امام رضا7 براى صاحب الامر، به گونه‏اى بسیار زیبا تصویر شده‏است:
خدایا با قیام او ظلم و ستم را نابود ساز و بمیران و عدالت را ظاهر ساز و بر فراز آور، با قیام او دین محض الهى را جلوه‏گر کن که از هر کژى و بدعتى برکنار و پاکیزه است. خدایا با نور عدالت او ظلمت‏هاى تو در توى ستمگران را برملا کن و آتش کفر با حلاوت عدالت او خاموش‏گردان.
(الطوسى، مصباح المجتهد، ص 409)
به راستى که نام زیباى اباصالح، حلاوت‏بخش کام دل‏هاست و شمیم عدل را در رواق جان‏ها مى‏افشاند. امروز نگاهمان را فرش راهشان ساخته‏ایم تا مگر آن عدالت‏گستر منتظر از راه برسد و قسط و عدل را تحفه جهانیان منتظر سازد و ما همچنان در انتظار طلوعى نشسته‏ایم که در آن، جهان را زیر پر و بال عدالت و رحمت خویش خواهد گرفت. ان شاء اللَّه.