کتابخانهء وزیری یزد از جملهء بزرگترین و مهمترین کتابخانه های ایران است که بواسطهء وجود هزاران جلد نسخه خطّی ارزشمند، محّل مراجعه روزانة ده ها پژوهشگر و خواننده است و این نهاد مرهون درایت و دوراندیشی یکی از روحانیان دانشمند این دیار حجّت الاسلام وزیری است که پس از انجام خدمات ارزنده ای چون بازسازی مسجدجامع یزد (1324ش) احیای حوزة علمیة یزد به همراه دیگر روحانیان (شهریور 1320) و بنیان مدارس جامعة تعلیمات اسلامی یزد (1334) بواسطة نبود کتابخانه ای کارآمد و فراوان دوستداران دانش اندوزی و طلّاب و دانش آموزان، به اندیشة بنیان کتابخانه ای بر پایة کتاب هایی که از پدر بدو رسیده بود و کتاب هایی که خود، اندک اندک خریده بود، افتاد. از این رو با عزمی پولادین و اراده ای استوار، کتابخانه ای را با 1600 جلد کتاب چاپی و خطّی در درون مقبرة امامان جماعت مسجد جامع، واقع در دهلیزشمالی مسجد جامع کبیر راه اندازی کرد. او این اندیشه را زمانی در خود پروراند که به دیدن کتابخانة عظیم غلامعلی رئیس(فرهمند) رفته بود و آرزو نموده که ای کاش من هم چنین کتابخانه ای داشتم، پس از آن بدین نتیجه رسید، کتاب آن گاه ارزش دارد که مورد استفاده باشد، و گرنه اندوختن آن در گوشة خانه، مانند احتکار روزی مردم است که در نزد عقل حرام است. وی بسیاری از این کتابها را سالها به دور از چشم نااهلان و گزمه های حکومتی، درون چلیک های فلزی و در نقب سرداب خانه پنهان کرده بود. در تاریخ بنیان کتابخانه، سه مادّه تاریخ گفته شده است: 1- «کتابخانة وزیری یزد» =1333ش. از آیت الله حاج شیخ محمود فرساد 2- «تُقَرءُ فیها کتب قیمة» = 1374 ق برابر 1334 ش از سید موسی بحرالعلوم نجفی 3- کِتابُکَ اِن اَرَدتَ بَقاهُ اَرّخ «فَقَدِمهُ لِمکتَبه الوزیری» (1385ق) از جمال هاشمی نجفی گلپایگانی وزیری به دلیل نفوذ کلام و ارتباط خوبی که با بیشتر گروه های اجتماعی و فرهنگی یزد داشت، مانع از خروج بسیاری از کتب خطّی نفیس از یزد شد. وی برای حفظ و نگهداری نسخه های خطّی، افراد را ترغیب به فروش و یا اهدای نسخه می نمود. نیز بواسطة مسافرت هایی که به مراکز گوناگون علمی ، مذهبی و فرهنگی ایران و کشورهای همسایه نموده بود و ارتباطاتی که با این مراکز داشت و نیز ارسال نامه های عالمانه به مراجع تقلید، دانشمندان، استادان دانشگاه ، فرهنگیان و نویسندگان ، توانست در اندک زمانی کتابخانه را بواسطة وجودآثار ارزنده در ردیف کتابخانه های مشهور ایران در آورد. پس از آنکه شمار کتابهای کتابخانه به حدود 14000جلد رسید و هر روز بر شمار مراجعان آن افزوده می گشت ، وزیری موضوع ساخت بنایی جدید را بر زمینی که قبلا رنگرزی بوده و خود خریده بود، با محمّد هراتی یکی از بازرگانان مشهور یزدی در میان نهاد، و از اینرو با سرمایة وی ساختمانی آبرومند در بخش ورودی شرقی مسجد جامع به سال 1344 ش ساخته شد و در یکم فروردین 1345 ش، کتابخانة جدید گشایش یافت. فضای جدید در 900 مترمربع بنا شده بود و گنجایش حدود 100 هزار جلد کتاب و 150 نفر مطالعه کننده را داشت. سپس در سال 1347ش با همّت و سرمایة حسین بشارت، دیگر بازرگان یزدی، ساختمان گنجینة کتابهای خطّی نیز به فضای پیشین افزوده شد در همان سال که وزیری، نگران آیندة کتابخانة بود، به دلیل آنکه کتابخانه از هر جهت آوازه و رونقی در خور یافته بود، از سوی مدیران وزارت فرهنگ و هنر، اوقاف ایران، دانشگاه تهران وشهرداری یزد، درخواست تملّک و زیر پوشش قراردادن کتابخانه ارائه شد، اما وزیری با دلایلی معقول نپذیرفت و به رغم توصیه و مخالفت برخی، و بواسطة الهامی که در سفر عتبات و در موقع زیارت بارگاه امام علی (ع) به او شده بود، با دوراندیشی و خرسندی خاطر، با نوشتن نامه ای برای احمد گلچین معانی، رئیس وقت کتابخانة مرکزی آستان قدس، عزم خود را بر اهدای آن به آستان قدس رضوی جزم نمود. بی درنگ با این درخواست موافقت شد، و بر طبق وقف نامه ای که به شمارة 47143 به انشای مصطفی فرساد تحریر شده بود در دفتر اسناد رسمی شمارة پنج یزد،تنظیم گردید، در شبانگاه روز 12 تیر 1348 با حضور و امضای عبّاس استادان صفار نمایندة قضایی آستان قدس و واقف، رسماً وقف بر آستان قدس رضوی گردید. پس از آن در جلسة با شکوهی که 24 آبان 1348 همان سال در محلّ فرمانداری یزد با حضور باقرپیرنیا، نیابت تولیّت آستان قدس و استاندار خراسان، دکتر احمدعلی رجانی، احمد گلچین معانی و غلامرضا دبیران فرماندار کل یزد تشکیل شد، از خدمات وزیری تجلیل گردید و همراه با دادن هدایای ویژه ، حکم خادمی افتخاری نیز به او داده شد، و سخنوران یزد، از جمله غلامرضا دبیران،اشعاری را که در ستایش ازاین کارنیک وزیری سروده بودند،قرائت کردند.این اشعاربه تمامی دربخش «سروده ها»آمده است،ودراینجا به ذکربیتی ازمادهّ تاریخ، سروده دبیران بسنده می شود: به یزد آی و تاریخ گنج گهر را «بیاد علّی بن موسی الرضا بین» از اینرو از اوّل آذر 1348 کلیة امور مالی و اداری آن تحت پوشش آستان قدس قرار گرفت. کتابخانه در زمان واگذاری دارای 17967 جلد کتاب چاپی و 3300 جلد کتاب خطّی بود. وزیری پس از آنکه در ساعت یک پس از نیمه شب، سند وقف نامه را به امضاء رساند، سجدة شکر به جای آورد و پس از آن ، این دو بیت را به خط خود در جایی درج کرد: سزد که به سر خورشید سایه اندازیم چنین که سایة شمس الشموس بر سرماست *** باز اگر آب حیاتی است به خُم خانة اوست باز اگر جام میی هست، به میخانة اوست پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، توجّه بیشتری به کتابخانه مبذول شد و از این رو بر شمار کتاب ها ، کتابداران و کارمندان افزوده شدو در سال 1361ش گنجایش مخزن آن دو برابر گردید و باز چون فضای فعلی، هم فرسوده بود و هم جوابگوی خیل مراجعان نبود، با موافقت قائم مقام آستان قدس ، از تیر 1369 ش آغاز به خرید 7 باب خانة قدیمی و 9 باب مغازه در ضلع جنوبی کتابخانه شد و از نیمة دوم سال 1379 ش در پی تحریب خانه ها، عملیات ساختمان سازی آغاز گردید. فضای جدید مساحتی افزون بر 6300 مترمربع زیربنا دارد. منبع: گنج کویر: مجموعه کتابخانه اکنون (خرداد 1389)تعداد کتاب های آن بیش از 200000 هزار جلد است که 4467 جلد آن خطّی و حدود 5000 جلد چاپ سنگی و 50 جلد چاپ عکسی است. کتاب های خطّی درون ساختمانی ضد زلزله و آتش سوزی معروف به قلعة کتاب در طبقة زیرین کتابخانه ، در میان دیوارهای پیشین آب انبار خواجه عطاء الله نقشنبد که از بناهای عصر صفوی است، قرار دارد. کتاب های چاپ سنگی ، درون مخزنی جنب مخزن خطّی قرار دارد. کتابهای چاپی بیشتر در زمینة علوم انسانی بوده که یک سوم آن کتابهای مذهبی است و از این میان حدود5000 جلد کتابها به زبان انگلیسی ، فرانسه ، روسی و آلمانی است. تهّیة کتاب برای کتابخانة وزیری به دو گونة اهدایی و خریداری انجام می شود. هنوز که هنوز است و سالها از درگذشت مرحوم وزیری می گذرد، بسیاری به عشق و ارادت او ، مجموعة خود را به کتابخانه اهداء می کنند و از سویی به دلیل اهمیّت کتابخانه در نزد نویسندگان و استادان دانشگاه های یزد و ناشران ، همیشه تازه ترین آثار به این کتابخانه سپرده می شود و از سویی همه ماهه جدیدترین کتابهای چاپی که توسّط واحد خرید کتابخانة مرکزی آستان قدس خریداری می شود، به این مجموعه افزوده می گردد. در مجموعة مطبوعات کتابخانه بیش از 400 عنوان مجله و 100 عنوان روزنامه از سال 1311 ق تاکنون نگهدای می شود این نشریات به دو صورت اهدایی و خریداری به مجموعه افزوده شده است به طوری که آمار مجلدات آن اکنون به بیش از 6000 مجلد می رسد. این مجموعه در تالار مطبوعات قرار دارد.
منبع : صداو سیمای یزد
