ساختمان فاخر موزه خطایی( باستانشناسی) اردبیل نیز از جمله طرح های مهم استان در زمینه معماری است. این موزه ،که در دو طبقه و با مساحتی بالغ بر 1700 متر مربع در بیست و نهم آبان ماه سال 1387ش تکمیل و تجهیز و راه اندازی شد ساختمان موزه خطایی( باستانشناسی) بخشی از فضای پیرامون مجموعه تاریخی و فرهنگی شیخ صفی الدین اردبیلی را در برگرفته و آثار آن نمایانگر بخشی از فعالیت های تمدنی انسان در استان اردبیل محسوب می شود. آثار و اشیاء این موزه مشتمل بر دوره های مختلف پیش از اسلام، تاریخی و اسلامی است. اشیاء تاریخی و فرهنگی موزه باستانشناسی اردبیل با در نظر گرفتن قدمت و جنس آنها در دو طبقه سیر تحول و تطور تاریخ فرهنگ اردبیل را در دوره های مختلف تاریخی نشان می دهد. در موزه خطایی( باستانشناسی) اردبیل علاوه بر نگاهداری اشیاء و اموال تاریخی- فرهنگی، طبقات و لایه های محوطه باستانی قلعه بوینی یوغون شهرستان نیر طراحی و بازسازی شده است که بازدید کنندگان در قسمت شرقی طبقه زیرین می توانند از آن بازدید نمایند.
اسماعیل، ملقب به ابوالمظفر بهادرخان حسینی، و معروف به شاه اسماعیل یکم مؤسس سلسله صفوی به عنوان سلسه ترکتبار، حاکم بر سراسر ایران پس از اسلام است. وی با رسمی‌کردن مذهب شیعه مرزهای قلمرو خودرا را به حدود مرزهای ایلخانیان رسانید و در واقع ایران را به عنوان یک واحد سیاسی مستقل پس از اسلام پس از حدود 800 سال، تأسیس و تثبیت کرد. از وی اشعاری به ترکی و به فارسی با تخلص «ختایی» برجای مانده‌است. اسماعیل در 866 در اردبیل دیده به جهان گشود پدرش شیخ حیدر به همراه مریدان خود -که به دلیل بر سر داشتن کلاه قرمز رنگ قزلباش (سرخ‌سر به زبان ترکی) خوانده می‌شدند برای جهاد علیه مسیحیان چرکس به نواحی قفقاز رفتند. توسعه‌طلبی حیدر باعث شد که با شروانشاهان وارد جنگ شود. سلطان یعقوب آق قویونلو در این جنگ به کمک شروانشاهان رفت و نهایتاً حیدر تیر خورد و به اسارت درآمد و جان خود را در این مبارزه از دست داد و فرزندانش نیز به اسارت در آمدند. در این زمان اسماعیل کودکی شیرخوار بود. اسماعیل به همراه مادر و دو برادرش در اصطخر، فارس به مدت چهار سال و نیم زندانی شدند. در این دوره سلطان یعقوب آق قویونلو مرد و بین فرزندانش رستم و بایسنقر جنگ درگرفت و رستم برای مقابله با بایسنقر، «سلطان علی» برادر بزرگ اسماعیل و خانواده‌اش را آزاد کرد، تا بتواند از پشتیبانی قزلباشان خانقاه اردبیل برخوردار شود. سلطان علی با شکوه فراوان وارد تبریز شد و با سپاهی از صوفیان بایسنقر را شکست داد. رستم از قدرت سلطان علی به وحشت افتاد و وی را در میانه راه تبریز و اردبیل به قتل رساند. سلطان علی برادر هفت ساله‌اش اسماعیل را به یاران صمیمی و وفادارش سپرد. سلطان سلیم یکم که در فتح تبریز موفق شده بود که همسر محبوب شاه اسماعیل را به اسارت در آورد پس از خروج از ایران وی را گروگان گرفت و برای آزادی وی از شاه امتیازات کلانی خواست. اما اسماعیل برای بدست آوردن همسر محبوب خود حاضر نشد یک وجب از خاکش را به سلطان سلیم یکم تسلیم کند. و آنچنان که گفته شده از دوری همسر خویش در سن سی و هشت سالگی درگذشت. پس از وی فرزندش شاه طهماسب یکم به پادشاهی ایران رسید.
