مسجد شیخ معزالدین در خیابان خواجه نصیر، کوچه حاتمی واقع شده و به علت واقع بودن در محله سالارخانه به این نام نیز موسوم است . مسجد شیخ معزالدین مراغه دارای بنیانی مربوط به دوران قبل از صفویه می باشد که پس از تخریب ، به موجب کتیبه مرمرین منسوب به دیوارجنوبی مسجد در دوره شاه طهماسب اول دوباره سازی شده و در دوره شاه طهماسب اول دوباره سازی شده و در دوره قاجار مجددا تعمیر و بازسازی گردیده است . این بنا به علت دخل و تصرفاتمکرر فاقد ویژگیهای معماری است . شهرت این مسجد مدیون سنگ قبرهای موجود در قبرستان ) حیاط ( و مقبره داخلاست که جزو اسناد معتبر تاریخی منطقه می باشد. دو شبستان بزرگ و کوچک به موازات هم در طرفین دالان ورودی قرار گرفته اند . در کنار دهلیز یا دالان ورودی دو سنگقبر کوچک دیده می شود که بر روی یکی از آنها تاریخ 1200 و بر رویدیگری تاریخ 1240 ه . ق نوشته شده است . شبستان بزرگ در سمت چپ دهلیز واقع شده و در داخل مسجد سنگ قبر مرمرین معزالدین که در حفاری و خاک برداری و حیاط شمالی و در عمقدو متری به دست آمده است ، قرار دارد . در جلوی مسجد صفه ای است که بر روی آن سنگقبری از جنس مرمر قرار دارد که برروی آن تاریخ 871 هجری نوشته شده است . گذشته از این چند سنگ ، تعداد زیادی سنگ قبر دیگر بر روی دیوار بیرونی و داخل مسجد نصب است که قدمت این مسجد را تا سال 772هجری می رساند . آنچه از مسجد باقی مانده یک حیاط با دو در بزرگ در دو سوی شرقی و غربی آن یک مسجد بزرگ و یک مسجد کوچک ، در جانب شمالی حیاط و یک مقبره گنبد دار در پشت این دو مسجد ، در سوی جنوبی حیاط نیز حجرات و حوضخانه ای بوده که اکنون به تل خاکی درآمده است . مسجدها در دو سقف و ستون چوبی دارند . تخته های پوشش سقف هم منقش به ترنج و گل و بوته و ستونها دارای سر ستونهایی زیبا به شیوه صفویه اند . مسجد کوچک 6 ستون چوبی در یک ردیف دارد و در مسجد دو پایه سنگی خوش تراش کتل بچشم میخورد یکی مرمرین و دیگری خارائی- در جلو مسجد ایوانی ساخته شده است در گوشه غربی ایوان حوضچه مرمرینی افتاده است که بنا بروایت مجاور مسجد این حوضچه به قنداب ایام سوگواری ماه محرم اختصاص داشت در وسط در و پنجره مسجد کوچک از سوی بیرون دو سنگ نبشته نصب کرده اند یکی بخط ثلث و دیگری بخط نستعلیق که این کتیبه دارای شعری در ماه تاریخ در گذشت محمد مومن یکی از علمای شیعه مقیم مراغه به سال 1147 هجری قمری میباشد و مسجد بزرگ 36 ستون چوبی دارد و این ستونها در 4 ردیف قرار گرفته اند قبره شیخ معزالدین برج گنبد دارای است نظیر برج غفاریه که در اثر رطوبت و مرور زمان گنبدهای آن فرو ریخته است . در محوطه مقبره و مسجدها سنگ نبشته ها و الواح قبور متعددی وجود دارد که از لحاظ روشن ساختن تاریخ مراغه بسیار مهمند . مقارن طلوع ستاره اقبال شاه اسمعیل صفوی است که می بینم ستاره بخت این خاندان ( ممعزالدین ) به افول می گراید و مقبره رو به ویرانی می نهد ولی در دوران شاه طهماسب صوفی مرد شیعی ثروتمندی بنام حاجی نبی دامن به کمر میزند و بر روی ویرانه های مسجد معزالدین مسجد و مدرسه تازه میسازد . در سال 1372 هجری قمری نیز تعمیراتی در مسجد انجام گرفته است که در سنگ نبشته ای بخط نستعلیق دیده میشود. شیخ معزالدین اویس بن رضی الدین ابراهیم در مراغه صدارت ، نفوذ سیاسی و معنوی داشته است نظر به مفاد کتیبه ها و سنگ نوشته های مقبره و مسجد صاحب مقام جود و کرم و عالم نوازی و ادب پروری و هنر دوستی بوده است . مقارن طلوع ستاره اقبال شاه اسمعیل صفوی ستاره بخت این خاندان نیز به افول گراییده است . شیخ معزالدین در دهم رجب سال 815 هجری قمری وفات یافته است ( توفی فی عاشر رجب سنة خمس عشرة و ثمانمائة ) . مسجد شیخ معزالدین در مراغه به نام وی بیادگار مانده است .
