مکان موزه شهر بناب محل گرمابه ی سنتی مهرآباد بناب ( دوره ی صفویّه )
از زمانی که انسان آتش را کشف کرد و لذت گرمی را در سرمای زمستان تجربه نمود خصوصا در این دیار آذربایجان که زادگاه زرتشت پیامبر است سکونتگاه ها به گرمی آتش گرم شد ، پختن غذا را آموخت ، روشنایی را بر تاریکی تاباند و به برکت این آتش مشکلات زیادی از پای خود گشود و به دنبال آن کوره های سفال پزی و تهیه ی ظروف سفالی برای آسایش زندگی ، ذوب کردن سنگ ها برای تهیّه فلز ، روشنایی بر ظلمت تاریکی های شبانه غلبه کرد . ستارگان و ماه در آسمان ، و آتش در زمین عالمی را نورانی ساخت و به چشم ها در شب ظلمت بینایی بخشید ، و چشم ها دیدند و ذهن های هدایتگر انسان را از خطرات و زشتی ها و پلیدی ها آگاه گردانیدند تا انسان گمرا ه نشود و انتخاب درستی داشته با شد . انسان چنین آتش را گرامی داشت و در صدر سکونتگاه خود نشاند و برای این نعمت خدادی آتشکده ای همیشه سوزان و فروزان ساخت تا هر گز خاموشی آن را نه بیند و تا زندگی هست آتش را زنده نگاه دارد ، و این آتشکده جاودانه را مقدس شمرد .
پیه سوز خاکستری رنک مربوط به سه هزار سال پیش ( آرشیو میراث فرهنگی بناب )
از آن روز انسان به روش های مختلف روشنایی را که بخشی از زندگانی اش را تشکیل می داد همراه خود تا به امروز نگاه داشته است تا به کوری چشم گرفتار نشود و بدین طریق ذهن ها را نورانیّتی بخشد .
روشنایی چراغ :
انسان برای تامین روشنایی خود از سوزاندن چوب در اجاق ها با کوشش و تلاش به پیه سوزها دست یافت ، این نوع پیه سوز ها ی سفالی که لبه ای هم برای گذاشتن فتیله نخی برای مکش مواد سوختنی از پیه دان تعبیه شده بود ، که مایع سوختنی رادر داخل آن می رختند و فتیله مواد روغنی را به تدریج جذب می کرد و می سوخت و از سوختن آن روشنایی ایجاد می شد ، بعضی از این پیه سوزها چندین لبه برای گذاشتن فتیله داشت تا روشنایی را زیادتر کنند و هر وقت میهمان می رسید فتیله دوم و سوم را نیز روشن می نمودند ،. این که از قدیم گفته می شود میهمان آمده فتیله چراغ را زیاد کن ، و یا فلانی دود چراغ خورده یاد و یادگار سختی های دورانی است که از پیه سوز استفاده می کردند.
لنتر آویز در موزه مردم شناسی جنوب سهند بناب ( گرمابه مهر آباد ) عکس از نگارنده
روشنایی از آتش اجاق گرفته و به پیه سوز و چراغ های شیک و زیبای امروزی سیر تکاملی طولانی طی نموده است در این مدت تکامل ، انواع و اقسام چراغ ها ساخته شده که در موزه ی مردم شناسی جنوب سهند بناب به نمایش گذاشته شده است . مانند ” لنتر ” در این نوع چراغ ها ، شیشه ای بر روی فتیله در نظر گرفته شده است که مواد جذب شده توسط فتیله خوب می سوزد و مانند پیه سوز دود نمی کند دود در اثر ناقص سوختن هوای اتاق را آلوده می کرد اما لَنتر ها هم روشنایی بیشتری نسبت به پیه سوز داشتند و هم دود نمی کردند . بعد از آن چراغ هایی درست نمودند که روشنایی بیشتری داشت و هم تزیین تاقچه اتاق خانه ها گردیدند در انواع طرح ها و رنگ های زیبا ( تک فتیله ای و چند فتبله ای ) از آن جمله چراغ لنتر آویزی ، چراغ های یک فتیله ای ، دو فتیله ای ، سه فتیله ای ، چراغ های لاله ای شکل ، لامپا نمره 5 ( بش لیک ) و نمره 2 ( ایچی لیک ) ، چراغ لامپا شیشه ای چینی ، برنجی ، فلزی ، پایه بلند و پایه کوتا ، چراغ گرد سوز ، و ………..
چراغ های لامپا در موزه مردم شناسی جنوب سهند بناب ( گرمابه مهر آباد بتاب ) عکس از نگارنده
و چراغ هایی که کاربری مخصوص خود را داشت ، مانند چراغ های دستی که لازم بود انسان به همراه خود حمل نماید مانند ، فانوس دستی فلزی ، فانوس درشکه ها که در مسافرت های شبانه می بستند ، چراغ توری فلزی دستی ، لنتر های آویز در مساجد ، و لنتر روی تاقچه ها کاروان سراهای مسافرنشین ، و کاروانسراهای تجارتی و در مکان های بزرگ و عمومی
چراغ توری ، چراغ فانوس ، چراغ گرد سوز ، چراغ درشکه ( موزه )
با رونق چراغ ها برای معابر عمومی و خیابان ها نیز شب ها فانوس نفتی و فتیله ای بر روی تیر چراغ ها آویز نموده و استفاده می کردند ، تا این که برق کشف شد و روشنایی به تمدن امروزی به بار نشست تا جایی که بیشتر مراسمات ملی ، مذهبی ، جشن ها ، میادین ، خیابان ها ، بزرگ راه ها با لامپ های برقی روشن و مزیّن می گردد
چراغ لامپا و لاله در اتاق خانه شادروان حاجی قادر یزدانپناه ( سال 1376 ) عکس از نگارنده
چراغ های فتیله ای نفت سوز شیشه ای ( عکس از آرشیو نگارنده )
چراغ لنتر کوچک ، فتیله چراغ ، سر پیچ چراغ های نفتی
چراغ های نمره 5 شیشه ای رنگی تک فتیله ای
نگارش علی اصغر بالغ باز نشسته میراث فرهنگی بناب 1 / 5 /1394
با تشکر از جناب آقای علی اصغر بالغ بابت ارسال این مطلب