دکتر لادن سیفی؛ جراح زنان
همانطور که انسان‌ها در قدرت بینایی، شنوایی یا بویایی با هم متفاوتند، در مورد قدرت باروری هم با هم تفاوت‌هایی دارند که ذاتی است؛ ولی عوامل محیطی هم در کاهش قدرت باروری تأثیر گذارند؛ از جمله:
در خانم‌های نوجوان
در خانم‌های نوجوان دو تا سه سال پس از شروع قاعدگی، قدرت باروری کمتر از سال‌های بعد است و اگر نوجوانی در این سنین حامله شود، احتمال عوارض حاملگی، مثل سقط، مسمومیت حاملگی، مرگ داخل رحمی و... بیشتر میشود و بنابراین توصیه میشود اگر خانمی قبل از هجده‌سالگی ازدواج کرد، ترجیحاً حاملگی را تا پس از هجده سالگی به تأخیر بیندازد.
افزایش سن
با افزایش سن بیش از 35 سال، کیفیت اسپرم در مرد و تخمک در زن افت کرده و قدرت باروری کم میشود. اگرچه کم شدن به معنای بارور نشدن نیست، ولی آقایان باید به این موضوع مهم توجه داشته باشند. در فرزند پدرهای مسن بیماری‌های زیر بیشتر دیده میشود:
1- بیماری‌های اتوزومال غالب 2- اسکیزوفرنی 3- سرطان خون بچگی 4- تومورهای مغزی نخاعی
اضافه وزن
- افرادی که شاخص توده بدنی (BMI) بالای 25 یا کمتر از 18/5 دارند، بیشتر در معرض دیرباروری هستند.
روش محاسبه توده بدنی: وزن به کیلو تقسیم بر مجذور قد به متر. به این ترتیب خانمی که 160 سانتی‌متر قد دارد، اگر وزنش بین 47 تا 64 کیلو باشد، روی باروریش تأثیر منفی ندارد. در مردان چاق اختلال در نعوظ بیشتر و هورمون تستوسترون کلی و آزاد کمتر است (کلاً فعالیت بیضه کم میشود).
در این مردان برای کاهش وزن، هم‌زمان با رژیم غذایی و ورزش روزانه به مدت یک ساعت توصیه می‌گردد. در خانم‌های چاق اختلال در تخمک‌گذاری شایع‌تر است و وقتی که حامله می‌شوند، بیشتر در معرض دیابت حاملگی، فشار خون حاملگی، سقط و مرده‌زایی هستند.
نازایی
اگر زوجی به مدت یکسال، یک الی دو روز در میان مقاربت، بدون جلوگیری از بارداری داشته باشند و حاملگی صورت نگیرد، نیاز به پیگیری و علت‌‌‌یابی دارند و در مورد افراد بالای 35 سال، این پیگیری از شش ماه به بعد شروع میشود. با این حال عوامل زیر هم در کاهش قدرت باروری نقش دارند.
مصرف سیگار و قلیان
می‌دانیم که مصرف یک نوبت قلیان بسیار مضرتر از یک نخ سیگار است. مطالعات متعدد و گسترده نشان داده‌اند که در مردان سیگاری، به‌خصوص آنهایی که روزانه بیشتر از ده عدد سیگار می‌کشند، حرکات اسپرم کاهش می‌یابد. حتی حرکت نطفه در مردان سیگاری بارور کمتر از مردان غیرسیگاری است. سیگار در زنان بر روی کیفیت تخمک اثر منفی دارد. از طرفی احتمال دیرباروری، سقط، حاملگی خارج رحم، یائسگی زودتر از موعد و پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.
همچنین روی دهانه رحم، و لوله‌های رحمی اثر گذاشته و قدرت باروری را کم می‌کند و حتی شانس موفقیت IVF در خانم‌های سیگاری کمتر است. در مطالعات وسیع مشاهده شده که فرزندان دختر مادران سیگاری دیرتر حامله می‌شوند و فرزندان پسر آنها نطفه کمتری دارند؛ لذا توصیه میشود زن و مرد حداقل وقتی که تصمیم به بچه‌دار شدن می‌گیرند، یک سال سیگار را ترک کنند.
هموطنان ساکن تهران و شهرهای بزرگ توجه داشته باشند که بالاجبار در معرض آلاینده‌های موجود در هوا قرار دارند؛ بنابراین مصرف سیگار و قلیان برای آنها بسیار مضرتر است. مصرف قهوه در خانمی که تصمیم به باروری دارد، حداکثر دو فنجان در روز و زیر 250 میلی‌‌گرم کافئین مجازاست.
مصرف دارو
مصرف بعضی از داروها مثل سولفا سالازین در آقایان بر روی حرکت اسپرم اثر کاهنده دارد و اشکال غیرطبیعی را زیاد می‌کند. البته با گذشت دو ماه از قطع دارو این عارضه برطرف میشود. مصرف استرویید‌های آنابولیک که گاه ورزشکاران، به‌ویژه مردها استفاده می‌کند، تعداد اسپرم را کم می‌کند.
داروهای اپیوئیدی (مواد مخدر) روی هیپوتالاموس تأثیر گذاشته و در ترشح گونادوتروپین‌ها و نیزدر گناد اختلال ایجاد می‌کند که عامل نازایی هم در مرد و هم در زن است.
ورزش شدید
ورزش اگر بیش از یک ساعت در روز باشد و در خانمی باعث قطع قاعدگی یا قاعدگی‌های نامرتب شود، یعنی در تخمک‌گذاری اختلال ایجاد کرده است.
مضرات مصرف الکل
مصرف الکل در مردان به کاهش میل جنسی، کاهش تولید اسپرم و هورمون تستوسترون منجر میشود ودرخانم‌ها نیز بر روند حاملگی و سلامت جنین می‌تواند اثر نا‌مطلوبی داشته باشد.
فشار عصبی
فشار عصبی باعث اختلال تخمک‌گذاری میشود؛ همچنین تشخیص و درمان نازایی، خود استرس‌زاست و اثر بدی بر سیر درمان دارد؛ لذا باید مهارت‌های مبارزه با استرس را آموزش داد.
عفونت
داشتن شریک جنسی بیش از یک نفر احتمال عفونت را در طرفین بالا می‌برد. عفونت اپیدیدیم و نیز ارکیت در مردها در باروری اختلال ایجاد می‌کند. در اثر عفونت لوله‌های رحمی، زن در معرض ناباروری و یا حاملگی خارج رحمی قرار می‌گیرد.
عمل جراحی
اعمال جراحی داخل لگن، جراحی کیست تخمدانی، سزارین، جراحی در حاملگی خارج رحمی اگر منجر به چسبندگی شوند، احتمال باروری بعدی را در زن کم می‌کنند.
گرمای محیط
اسپیرونولاکتون، سایمتدین، سیپروترون هم از داروهایی هستند که روی تولید اسپرم اثر بازدارنده دارند. تماس با سرب، جیوه و حشره‌کش‌ها نیز تعداد اسپرم‌ها را کاهش می‌دهد. گرمای محیطی زیاد مثل استفاده زیاد از لپ تاپ روی پاها، سونا و جکوزی (حرفه‌ای)، نشستن زیاد حین کار، رانندگی طولانی (حرفه‌ای)، جوشکاری، نانوایی، لباس زیر تنگ، واریس بیضه (واریکوسل) می‌توانند تعداد اسپرم را کاهش دهند.
