زهره محمودی؛ کارشناس ارشد مامایی
یک خانم در طول دوران بارداری و شیردهی، به مواد غذایی اساسی‌ای مانند پروتئین‌ها، مواد معدنی، ویتامین‌ها و کربوهیدرات‌ها نیاز دارد. رژیم غذایی ایده‌آل، شامل ترکیبی صحیح و میزانی مناسب از همه این مواد است. ماهی یکی از مواد غذایی‌ای است که شامل بسیاری از مواد لازم برای بدن به ویژه در این دوران است.
از جمله، منبع بسیار خوبی برای پروتئین، ویتامین D، ویتامین A و ... است بنابراین ماهی باید در فهرست رژیم غذایی خانم باردار و شیرده قرار گیرد، زیرا اثرات بسیار سودمندی را برای مادر و نوزاد به همراه دارد که در این جا برخی از این اثرات را بررسی می‌کنیم.
سلامت روان
طی تحقیقات انجام شده بر روی خانم‌هایی که ماهی مصرف می‌کردند، این نتیجه حاصل شد که بین مصرف ماهی و سلامت روانی، یک خط ارتباطی وجود دارد و به ویژه تا حدودی اثری مهار کننده بر افسردگی پس از زایمان دارد. هم‌چنین پس از تحقیق و بررسی در 23 کشور، این نتیجه نیز به دست آمد که در کشورهای با مصرف ماهی کم‌تر، میزان افسردگی بعد از زایمان بالاتر بوده است.
جلوگیری از زایمان زودرس
نتایج آخرین بررسی‌های به عمل آمده حاکی از آن است که متوسط افزایش وزن نوزادان و هم‌چنین افزایش مدت زمان حاملگی، به طور مستقیم با میزان مصرف ماهی توسط خانم باردار ارتباط دارد.
پروفسور پوستون، رئیس بخش تحقیقات سلامت مادر و جنین در بیمارستان لندن، در مورد اثر ماهی در جلوگیری از زایمان زودرس می‌گوید: مهم‌ترین ماده‌ی شیمیایی که در ماهی وجود دارد یک نوع اسید چرب به نام DHA است که در واقع می‌تواند باعث توقف انقباض رحم توسط پروستاگلندین‌ها شود و از طریق ممانعت از انقباض‌های رحمی در دوران بارداری، در واقع از زایمان زودرس جلوگیری می‌کند.
البته عوامل مهم دیگری که می‌تواند باعث زایمان زودرس و تولد نوزاد نارس شود، عفونت‌ها هستند که به‌عنوان مثال وجود یک عفونت خاموش در رحم می‌تواند باعث پارگی زودرس کیسه‌ی آب و به دنبال آن، زایمان قبل از موعد شود. گفته می‌شود که به احتمال زیاد، رژیم غذایی که شامل ماهی است، می‌تواند این اثر عفونت را تا حدی خنثی کند و از این طریق نیز باعث جلوگیری از زایمان زودرس شود.
کاهش خطر تولد نوزاد زودرس
اما اثر بسیار مهم دیگر مصرف ماهی، در کاهش خطر تولد نوزاد نارس است. اگر دوران بارداری را 42 هفته در نظر بگیریم، به تولد نوزاد قبل از هفته 37 حاملگی، نوزاد نارس اطلاق می‌شود. سالانه در بسیاری از کشورها به خصوص در کشورهای در حال توسعه، حدود 13 میلیون نوزاد نارس به دنیا می‌آید.
اغلب مرگ‌هایی که در مدت زمان کوتاهی بعد از تولد اتفاق می‌افتد و هم‌چنین بیماری‌هایی مانند فلج مغزی، کوری، کری و برخی اختلالات مغزی، به علت نارس بودن نوزادان است. البته این به آن معنی نیست که هر نوزاد نارس، دچار این مشکلات است. ولی به هر حال در طی بررسی‌های انجام شده و بر طبق آمار گرفته شده، این مسائل در نوزادان نارس بیشتر از نوزادان رسیده (ترم) است.
در تحقیقی که در دو گروه از زنان انجام شد، میزان تولد نوزاد نارس در بین زنانی که حداقل یک بار در هفته ماهی، مصرف کرده بودند، 9/7 درصد بوده در حالی که این رقم در زنانی که هرگز ماهی مصرف نکرده بودند (به خصوص در این دوران) به میزان 1/7 درصد افزایش یافته بود. به همین دلیل به خانم‌هایی که در دوران بارداری و شیردهی هستند، مصرف ماهی برای حداقل هفته‌ای یک‌بار توصیه می‌شود و در صورت تمایل نداشتن به مصرف ماهی، می‌توانند از روغن ماهی به‌عنوان مکمل استفاده کنند.
هوش و بینایی
از سوی دیگر شیر مادرانی که به میزان کافی، ماهی مصرف کرده‌اند حاوی مقادیر بالایی از مواد لازم برای توسعه سلول‌های عصبی و چشم است و به‌طور کلی، مصرف ماهی برای رشد و سلامت مادر و کودک بسیار موثر و مفید است. فرزندان زنانی که در دوران بارداری، ماهی یا روغن ماهی مصرف می‌کنند از بهره هوشی و بینایی بهتری برخوردار هستند و در این نوزادان رشد و توسعه بخش‌های مرتبط با بینایی سریع‌تر انجام می‌گیرد.
در بررسی دیگر، در شیر این مادران، پروتئین‌هایی را پیدا کرده‌اند که باعث توسعه و پیشرفت مغزی کودکان می‌شود و به گفته دکتر ویلیامز، برای اولین مرتبه است که یک رژیم غذایی در دوران بارداری را به پیشرفت بینایی در نوزاد مرتبط دانسته‌اند.
در ماهی و روغن ماهی موادی از جمله، اسیدهای چرب وجود دارند که برای ساختن سلول‌های عصبی و غشاءهای مغزی، لازم هستند و این مواد به میزان بالایی در شیر این مادران یافت می‌شود و حال آن که این اسیدهای چرب در فرمول شیر خشک نیست ولی احتمال دارد در آینده این مواد را به فرمول شیر کودکان اضافه کنند.
هم‌چنین مطابق آخرین تحقیقاتی که در کلینیک تغذیه آمریکا انجام شده است، روغن ماهی به‌عنوان یک رژیم غذایی خوب و تکمیلی برای دوران بارداری و شیردهی و هم‌چنین برای کاهش خطر بیماری قلبی شناخته شده است.
اثرات مصرف ماهی در یک نگاه
مصرف ماهی در دوران بارداری و شیردهی را می‌توان به این صورت بیان کرد:
توسعه سلول‌های عصبی و چشم
افزایش قدرت بینایی در نوزادان
پیش رفت مغزی نوزادان
ساختن سلول‌های عصبی و غشاءهای مغزی
جلوگیری از تولد نوزاد نارس و در نتیجه کاهش مرگ و میرهای پس از تولد
افزایش وزن نوزادان
کاهش خطر بیماری‌های قلبی در افراد بالغ
رشد و سلامت مادر و کودک
