فعالان حقوق کودک ضمن ابراز نگرانی از ادامه‌دار شدن اجرای غیرکارشناسی طرح جمع‌آوری کودکان کار و خیابان می‌گویند، بی‌خبری خانواده‌ها از وضعیت نگهداری کودکانشان پس از اجرای این طرح باعث شده از سرنوشت برخی کودکان و مددجویان نهادهای مدافع حقوق کودک که در این طرح جمع‌آوری شده‌اند اطلاعی در دست نباشد. آنهایی که وضعیتشان مشخص شده است هم یا در اردوگاه هستند یا در مراکز موقت بهزیستی نگهداری می‌شوند و بدون ارائه دلیل موجه به خانواده‌هایشان تحویل داده نمی‌شوند.
به گزارش ، روزنامه وقایع اتفاقیه نوشت: «عبدالبصیر» را همین یک هفته پیش در مقابل خانه‌شان گرفته‌اند و به اردوگاه ورامین منتقل کرده‌اند. او حتی در حین کار هم نبوده... پدرش را در صف پدر و مادرهایی که برای پیگیری وضعیت فرزندشان به اردوگاه ورامین آمده بودند، دیدم. کارنامه تحصیلی سال گذشته فرزندش را که در طرح اخیر جمع‌آوری کودکان کار و خیابان برده شده، همراه خودش آورده بود به همراه یک کارت شناسایی که عکس فرزندانش روی آن بود. با انگشت نشان می‌داد؛ «این یکی! عبدالبصیر این است... بچه من را آورده‌اند اردوگاه! این هم کارنامه‌اش!! ... اما مسئول اردوگاه ورامین گفت کارنامه قبول نیست و بدون اینکه جواب دیگری به او بدهد، او را رد کرد.»
بر‌اساس طرح آمایش، اتباع افغانی که دارای هر نوع کارت شناسایی باشند مجاز به اقامت در ایران هستند و بردن آنها به اردوگاه برای رد کردن از مرز با مفاد قانونی این طرح در تضاد است. آنچنان که آیدین حلال‌زاده، فعال حقوق کودک و عضو جمعیت دفاع از کودکان کار و خیابان به «وقایع‌اتفاقیه» می‌گوید: در طول یک هفته‌ای که از اجرای طرح جمع‌آوری کودکان کار و خیابان می‌گذرد، جمع زیادی از کودکانی که در طرح آمایش جای می‌گیرند به اردوگاه‌ها فرستاده شده‌اند تا رد مرز شوند. «درحالی‌که بر‌اساس طرح آمایش این کودکان مجاز به اقامت هستند و باید به خانواده تحویل داده شوند.» عبدالبصیر و چندین و چند کودک دیگری که در یک هفته اخیر و در پی اجرای طرح ضربتی جمع‌آوری کودکان کار و خیابان از سطح شهر جمع‌آوری شده‌اند شرایط مشابه هم دارند.
فعالان حقوق کودک ضمن ابراز نگرانی از ادامه‌دار شدن اجرای غیرکارشناسی طرح جمع‌آوری کودکان کار و خیابان می‌گویند، بی‌خبری خانواده‌ها از وضعیت نگهداری کودکانشان پس از اجرای این طرح باعث شده از سرنوشت برخی کودکان و مددجویان نهادهای مدافع حقوق کودک که در این طرح جمع‌آوری شده‌اند اطلاعی در دست نباشد. آنهایی که وضعیتشان مشخص شده است هم یا در اردوگاه هستند یا در مراکز موقت بهزیستی نگهداری می‌شوند و بدون ارائه دلیل موجه به خانواده‌هایشان تحویل داده نمی‌شوند.
شیوه جمع‌آوری کودکان کار مسئله‌ساز شد
همزمان با نزدیک‌شدن به روزهای پایان تابستان، طرحی در خیابان‌های پایتخت در حال اجراست که هدف آن جمع‌آوری کودکان کار و خیابان از سطح شهر است. طرحی که این بار سلب حضانت برخی والدین از سرپرستی کودکان را نیز در پی دارد. در این طرح که در روزهای اخیر با شدت و گستردگی بیشتری در حال انجام است، تعداد زیادی از کودکان ایرانی و مهاجر که در خیابان‌های پایتخت مشغول به کار هستند یا به گفته مسئولین به صورت غیرقانونی در کشور اقامت دارند، جمع‌آوری و جهت تعیین تکلیف به مراکز بهزیستی منتقل می‌شوند.
فعالان حقوق کودک، طرح اخیر را به لحاظ گستردگی و دامنه فعالیت همتای طرحی می‌دانند که پس از حملات تروریستی تهران در راستای جمع‌آوری کودکان کار و خیابان از سطح شهر صورت گرفت. گفت‌وگو با یکی از فعالان حقوق کودک در زمینه شیوه اجرای این طرح و ابعاد مختلف آن نشان می‌دهد، طرحی که با همکاری بهزیستی، قوه‌قضائیه و وزارت کار در حال اجراست. به گفته فعالان حقوق کودک در طرح اخیر دقیقا مشخص نیست کدام نهاد و ارگانی مسئولیت اصلی جمع‌آوری کودکان را به عهده دارد و به‌همین‌دلیل پیگیری بعضی از خانواده‌ها برای پس گرفتن فرزندانشان به نتیجه نمی‌رسد. در طرح اخیر برخی کودکانی که دارای کارت‌های شناسایی هستند نیز جمع‌آوری شده‌اند که در نوع خود جالب توجه است. مسلط شدن نگرش اتهامی و جرم انگارانه به این کودکان و خانواده‌هایشان باعث شده تعداد زیادی از کودکان کار ایرانی و غیرایرانی در این طرح جمع‌آوری شوند و به مراکز بهزیستی یا مکان‌های دیگر منتقل شوند. شیوه اجرایی که به باور برخی فعالان حقوق کودک با آرمان‌های حقوق کودک در تضاد و تعارض است.
کودکانی که مدارک دارند نباید به اردوگاه بروند
آیدین حلال‌زاده، مددکار اجتماعی و فعال حقوق کودک درباره اجرای این طرح که چند سالی است همزمان با پایان تابستان و شروع مهرماه اجرا می‌شود، می‌گوید: در سال‌های اخیر این طرح در همین ایام و همزمان با شروع مدارس اجرا می‌شود اما در یکی ، دو ساله گذشته طرح آمایش هم به‌طور همزمان در حال اجرا بوده است. طرح آمایش چند دسته‌بندی مختلف دارد و برای کسانی که دارای مدارک یا فاقد آن هستند، اجرا می‌شود. به‌این‌ترتیب درواقع کودکانی که دارای مدارک هستند می‌توانند به مدارس دولتی بروند و ثبت‌نام کنند. نکته عجیب این است که در طرح در حال اجرای جمع‌آوری کودکان کار و خیابان و در بین برخی کودکان، بچه‌هایی جمع‌آوری شده‌اند که در طرح آمایش ثبت شده‌اند و کارنامه مدرسه و کارت بهداشت دارند و به هر ترتیب یک مدرک قانونی در اختیار دارند. درحالی‌که اینها اصولا نباید به اردوگاه‌ها فرستاده یا رد مرز شوند. این فعال حقوق کودک با اشاره به اینکه طرح اخیر، دومین طرحی است که با شدت و گستردگی بیشتری در سطح شهر تهران در حال انجام است، می‌گوید: این طرح یک‌بار بعد از حملات تروریستی تهران، شدت گرفت که بسیار گسترده بود. تعداد زیادی از مددجویانی که ما با آنها در ارتباط بودیم ظرف یک هفته جمع‌آوری شدند. اینها بچه‌هایی هستند که هرکدامشان یک کاری انجام می‌دهند. یکی فال فروش است، دیگری زباله گرد است آن یکی بلال درست می‌کند و کارهای دیگر. جالب است بدانید که در همان یک هفته‌ای که به آن اشاره کردم مهاجرین ظرف یک هفته رد مرز می‌شدند. در روزهای اخیر هم که این طرح شدت گرفته، گزارش‌های متعددی از وضعیت بچه‌ها نشان می‌دهد که این طرح جمع‌آوری به شدت در حال پیگیری است.
او به وضعیت کودکان مهاجر افغان در پی اجرای این طرح اشاره می‌کند و می‌گوید: وضعیت بچه‌هایی که در این طرح جمع‌آوری می‌شوند متفاوت است. بچه‌های ایرانی بعد از جمع‌آوری به مراکز بهزیستی جهت تعیین تکلیف ارجاع می‌شوند و در صورتی‌که شرایط آنها برای بازگشت به خانه مساعد باشد (یعنی بعد از بازدید از منزل و قرارگرفتن در جریان وضعیت خانواده) به خانواده ارجاع می‌شوند که گاهی زمان زیادی می‌برد تا تعیین تکلیف کودکان صورت بگیرد. در مورد بچه‌های مهاجر مثلا افغان اوضاع متفاوت است. گروهی از آنها به مراکز بهزیستی و گروهی دیگر به اردوگاه‌ها فرستاده می‌شوند تا رد مرز شوند. خانواده‌های این کودکان با وجود پیگیری‌ها نمی‌توانند هیچ اطلاعی از وضعیت این کودکان پس از به گفته او دستگیری به دست آورند و همچنان بلاتکلیفند. این درحالی است که به گفته این فعال حقوق کودک برخی کودکان مهاجری که طی این طرح جمع‌آوری می‌شوند در فرایند آمایش مهاجرین افغان تأیید شده‌اند و دارای کارت شناسایی و مدرکی که نشان دهد در ایران سکونت دارند، هستند. بااین حال، آنها هم در این طرح جمع‌آوری شده‌اند و شرایط نامناسبی دارند. به گفته این فعال حقوق کودک اغلب این کودکان بعد از حضور در اردوگاه ورامین، رد مرز می‌شوند. گرچه دوباره با صرف هزینه‌هایی که به بهای آسیب دیدن بیشتر کودک می‌شود با صرف هزینه دو میلیون تومان به ایران باز می‌گردند.
روایت دستگیری دو کودک در خیابان
حلال‌زاده، به وضعیت عبدالبصیر یکی از کودکان مهاجر افغان اشاره می‌کند و می‌گوید: این کودک سال گذشته در یک مدرسه دولتی در شهرری ثبت‌نام شده بود. پدرش که یک کارگر ساختمانی بود، به اردوگاه آمده بود و چیزی همراهش نبود جز تذکره (شناسنامه فرزندش و شناسنامه خودش) و یک کارنامه که مربوط به همین امسال بود. منتها مسئولان اردوگاه ورامین به او گفتند، کارنامه قبول نیست و او را رد کردند.
اما فقط عبدالبصیر نبود که چنین وضعیتی داشت. روایت میثم، کودک دیگری که او هم از مهاجرین افغان و دارای مدارک شناسایی است نشان می‌دهد، تعداد زیادی از کودکانی که در این طرح جمع‌آوری شده‌اند بی‌دلیل به مراکز اقامتی یا اردوگاه‌های مرزی برده شده‌اند. «میثم با پدرش در حوالی سه راه سیمان پاکدشت که اغلب ساکنانش افغان هستند، زندگی می‌کند. پدرش با وانت ضایعات خریدوفروش می‌کند. 12 ساله است و تاکنون دوبار رد مرز شده است. همین یک هفته پیش فهمیدیم که او را هم گرفته‌اند، درحالی‌که میثم کارت بهداشت داشت و او هم شامل همین طرح آمایش می‌شد. بر‌اساس آنچه قانون می‌گوید، کسانی از طرح آمایش بیرون هستند که مطلقا فاقد هرگونه مدرکی باشند. میثمی که کارت بهداشت دارد یعنی یک جایی در این مملکت اسمش ثبت شده است. متأسفانه و با گذشت یک هفته هنوز معلوم نیست میثم کجاست.»
متولی جمع‌آوری کودکان کار و خیابان مشخص نیست
عضو جمعیت دفاع از کودکان کار و خیابان، به شیوه جمع‌آوری کودکان از سطح شهر نیز نقدهایی دارد و می‌گوید: یکی از مراکزی که بچه‌ها را از سطح شهر جمع می‌کند طبیعتا باید بهزیستی باشد اما در طرح اخیر شنیدیم که نیروی انتظامی هم بچه‌ها را می‌گیرد. این مسئله را وقتی که برای پیگیری وضعیت بچه‌ها به اردوگاه یا مراکز نگهداری رفته بودیم از ما می‌پرسیدند که بچه را بهزیستی گرفته یا نیروی انتظامی؟! او به صحبت‌های یکی از کودکانی که در پی اجرای این طرح به مرکز یاسر برده شده بود اشاره می‌کند و می‌گوید: این کودک به ما گفت که وقتی در خیابان مشغول کار بوده یک نفر با لباس شخصی آمده و در حال خوش و بش کردن با او بوده و بعد از اینکه از ملیت افغان کودک مطمئن شده، یک ون از راه می‌رسد و کودک را سوار ماشین می‌کند. این کودک تعریف می‌کرد که بعد از سوارشدن در ون و رسیدن به حد نصاب 15-10 نفر، به مرکز نامعلومی منتقل می‌شدند و بعد از آن مرکز به بهزیستی منتقل می‌شوند تا تعیین تکلیف شوند و ایرانی یا غیرایرانی بودن آنها مشخص شود و بعد یا به خانواده تحویل داده می‌شوند، یا رد مرز یا به مراکز بهزیستی منتقل می‌شوند.
حلال‌زاده می‌گوید این روایت مشترک اغلب کودکانی است که در طرح جمع‌آوری اخیر به مراکز نگهداری یا اردوگاه‌ها منتقل شده‌اند.او از سوی برخی خانواده‌هایی که برای پیگیری وضعیت فرزندشان به مراکز نگهداری بهزیستی رفته‌اند روایت می‌کند که برخی کودکانی که در طرح اخیر جمع‌آوری شده‌اند را به مراکزی چون کانون اصلاح و تربیت برده‌اند. «یکی از خانواده‌ها که بچه‌اش در همین طرح جمع‌آوری برده شده، به دو مرکز یاسر و بعثت برای پیگیری وضعیت فرزندش مراجعه کرده اما جوابی نگرفته‌اند. یعنی به او گفته‌اند که فرزندت اینجا نیست. بعد به اردوگاه ورامین رفته‌اند تا در آنجا موضوع را پیگیری کنند که در آنجا به آنها اعلام شده بعدا مراجعه کنند تا به آنها اعلام شود که فرزندشان آنجاست یا به مراکز بهزیستی یا به کانون منتقل شده است.»
حلال‌زاده البته چندان از این موضوع مطمئن نیست اما می‌گوید اگر چنین نکته‌ای درست باشد، آنوقت ما با مسئله جدیدی مواجه هستیم و آن نگاه مجرمانه به کودکان کار و خیابان است و اگر چنین چیزی صحت داشته باشد با مفاد پیمان‌نامه در تضاد است و هم با طرح اصلی ساماندهی کودکان کار و خیابان. در این میان اما اتفاق دیگری در حال رخ‌دادن است که فعالان حقوق کودک را نگران کرده است. برخی کودکانی که به یکباره از سطح شهر جمع‌آوری می‌شوند به مکان‌های نامعلومی منتقل می‌شوند. حلال‌زاده دراین‌باره می‌گوید: این مسئله می‌تواند راه را برای دزدیده شدن بچه‌ها باز کند. درحالی‌که چنین طرح‌هایی باید تحت نظر بهزیستی انجام شود و مشخص شود که کدام ارگان مسئول ساماندهی کودکان است.
