دیده بان نام یکی از روستاهای جنوب استان فارس است که دربخش صحرای باغ از توابع شهرستان لارستان واقع شده است.
وجودآثاربجا مانده ار سدهای قدیمی دراطراف روستا خود نشانه این است که در گذشته های دور فراوانی وآبادانی طبیعی بسیار زیادی در این ناحیه وجود داشته است. در اطراف روستا دشتی پهناور قرار دارد که پر از درختان کنار و بوته های گیاهی خوردنی وطبی است. همچنین در نزدیکی روستا نخلستان بزرگی بنام( مغدان دیده بان) وجود دارد. این نخلستان تاحدود بیست سال پیش نیزسرپا وسرسبزبوده واهالی روستا ازثمره آنها امرارمعاش می نموده اند ولی به مرور زمان و با گرایش به سمت شهرنشینی ومهاجرت اکثرسکنه جهت امرار معاش بهتر به شهرها، اکنون این درختان خرما دیگر ارزش درآمدی برای مردمان روستا ندارند وفقط درایام نوروزو سایر تعطیلات ازآنها بعنوان محلی برای گذران اوقات استفاده می شود. قلعه دلو(dolow) نام قلعه قدیمی در روستای دیده بان می‌باشد. این قلعه که بر بالای کوهی بلند در مجاورت روستاقرار دارد، مربوط به دوران قبل از اسلام می‌باشد, دوره‌ای که قومی به نام گبرها(gabr) که مسلک زرتشتی داشته اند در این قلعه سکونت داشته و از این قلعه به عنوان محل زندگی و دیده بانی برای خود استفاده می‌کردند. بعدها با ورود اسلام به ایران وعزم یکی از نوادگان امام موسی کاظم(ع) به نام شاه زندو در مسلمان کردن مردم این خطه ،به وسیله سرداران سپاه خود به این منطقه حمله کرده وآن را بطورکامل بهمراه قلعه دلو تصرف کردند.آنها با رهبری شخصی به نام شیخ ابوالقاسم به اتفاق خانواده وهمراهان بعنوان اولین سکنه مسلمان، روستای دیده بان را برای همیشه بعنوان محل زندگی انتخاب کردند.این کار باعث شد تا اقوام بومی دیده بان نیزمسلمان شوند.
کشاورزی ، دامداری پیشهٔ اکثر اهالی است. کم‌آبی و هوای نامساعد و شوری اراضی، کشاورزی را با محدودیت‌هایی روبرو کرده‌است به طوری که تعداد زیادی از اهالی روستا در شهرهای دیگر کشور از جمله بندرعباس,شیراز و اصفهان ساکن هستند. بهترین فصل از چهار فصل برای تمامی دیده بانی‌ها فصل بهار است که بسیاری ازسبزی‌های خوردنی و دارویی که از باران رحمت الهی به دست می‌آید در دشتهای سرسبز دیده بان به وفور یافت می‌شود. قارچهای خوراکی غیرسمی، با نامهای محلی (اکال akal – خیرkheyr- دل dol)که در این فصل از سال در اطراف روستا می‌روید باعث خوشحالی و مسرت دیده بانی‌ها می شود. به خاطر فراوانی این نعمت خدادادی از شهرهای اطراف بخصوص شهر های گراش -اوز و دهستان فداغ به این روستا مراجعه و از آن لذت می‌برند. دراین فصل در دشتهای اطراف روستا عموما انبوه جمعیتی که در پی یافتن قارچ هستند به چشم میخورد.
مشخصات عمومی
روستای دیده بان واقع در بخش صحرای باغ از بخشهای شهرستان لار واقع در استان فارس از لحاظ موقعیت در 06 27 27 درجه عرض شمالی و 31 53 53 درجه طول شرقی واقع شده است از لحاظ موقعیت عمومی در جنوب غربی دشت صحرای باغ و در مجاورت ارتفاعات کوه بهاش از رشته کوههای زاگرس جنوبی قرار دارد. این رشته کوه وکوه گاوبست مرز میان استان فارس و استان هرمزگان می باشد.
در سال 1384 با انتزاع دهستان عمادده از بخش بیرم ، دهستان باغ ازبخش مرکزی لار و روستای دیده بان از بخش گراش و تلفیق آنها، بخش فوق تاسیس گردید. فاصله آن تا مرکزبخش یعنی دهستان عمادده 20 کیلومتر، تا مرکز شهرستان ( لار ) نزدیک به 110کیلومتر ومرکز استان( شیراز) 475 کیلومتر می باشد.
جمعیت دیده بان براساس آخرین سرشماری درسال 1385 حدود1620 نفر می باشد.
وضعیت طبیعی
روستای دیده بان در جنوب غربی دشت صحرای باغ در دامنه شمالی ارتفاعات بهاش قرار دارد. این دشت بر اثر چین خوردگی زاگرس ایجاد شده .است ارتفاعات اطراف دشت متشکل از سنگهای آهکی می باشد و در حاشیه ارتفاعات مذکور گچ مشاهده می شود و سطح و سیعی را به خود اختصاص داده اند که به دلیل دانه ریز بودن و ماسه سنگی و کنگو که به همدیگر پیوسته هستند از نفوذ پذیری مناسبی برخوردار بوده است. در جنوب روستا به دلیل گسترش رسوبات مخروط افکنه ای که همان رسوبات دانه درشت آبرفتی می باشد وضعیت آب زیر زمین مناسب بوده که در حال حاضرآب شرب مورد نیازدهستان فداغ ،ازقناتهای دیده بان ودهستا ن عمادده تامین وازمسیراین روستا میگذرد.
ضخامت آبرفت در این قسمت بیش از 80 متر بوده و به سمت شمال از ضخامت آن کاسته می شود. از لحاظ جریان آبهای سطحی در محدود حوزه نفوذ نیز مسیلی تحت عنوان مسیل تنگ قلات در مجاورت روستا از سمت شمال به طرف جنوب عبور می نماید .
در خصوص پوشش گیاهی نیز گونه های دارویی نظیر گون ، درمنه ، بادام کوهی ، آنغوزه ، انجیر کوهی و بنه در ارتفاعات و دامنه مشاهده می گردد و در قسمت دشت نیز دارای پوشش گیاهی ودرختچه های بیابانی می باشد.
وضعیت اقلیمی
در مورد وضعیت اقلیمی نیز این روستا دارای اقلیمی خشک و آب و هوای گرم با تابستانهایی گرم و خشک می باشد. به وطور کلی این روستا نیز مانند سایر مناطق گرم و خشک تقریباً دارای دو فصل تابستان طولانی و گرم و زمستانی کوتاه و سرد می باشد متوسط بارندگی سالیانه به استثنای فصل خشکسالی 200 تا 250 میلیمتر می باشد. متوسط درجه حرارت سالیانه نیز بر اساس آمار ایستگاه لار تقریباً معادل 7/23 درجه سانتی گراد و میانگین حداکثر 2/29 درجه سانتی گراد مطلق سالیانه 6/45 درجه سانتی گراد میانگین حداقل و حداقل مطلق به ترتیب 4/15 و 19 درجه سانتی گراد است .
از لحاظ رطوبت نسبی نیز حداکثر میانگین رطوبت نسبی با 3/60 متعلق به دی ماه و حداقل میانگین آن با 2/37 درصد به خرداد ماه اختصاص دارد . از لحاظ جهت وزش بادها نیز در زمستان بیشتر غربی ـ شرقی در فصل گرما به خصوص تابستان جنوب ـ غرب می باشد.
وضعیت اجتماعی و فرهنگی
زبان ساکنین زبان لاری با گویش خاص دیده بانی می باشد که در شاخه زبان‌های ایرانی جنوب غربی قرار می‌گیرد. این گویش را می‌توان به پارسی میانه ارتباط داد. این گویش گونه جنوب غربی خالصتر از گویش پارسی مدرن است که تحت تاثیر گویشهای شمالی قرار گرفته است.نکته جالب توجه دراین گویش وجود یک حرف از حروف الفباست که تابحال در هیچ یک از گویشهای فارسی ایرانی مشاهده وشنیده نشده و به غیرازاهالی دیده بان وفداغ هیچکدام ازمردمان روستاها وبخشهای لارستان وایران قادر به تلفظ آن نیستند.این حرف ، حرفی ست ما بین حرف (گاف ) و (نون) که نوشته نیز نمیشود .
دین
دین اهالی اسلام ومذهب آنهاشیعه دوازده امام می باشد .
وضعیت اقتصادی
اقتصاد اهالی روستای دیده بان برپایه کشاورزی ودامداری استواراست،امابدلیل مهاجرت اکثریت سکنه به شهرها وخشکی آب وهوا وکمبود باران ونبودن منبع درآمد در روستا امروزه عده قلیلی که در روستا ساکن هستند عموما به رانندگی-کارگری ساختمانی- مغازه داری وکارمندی بصورت خیلی محدود می پردازندوآنهاکه درشهرها به زندگی می پردازند نیزاکثریت مغازه دارند یا درادارات دولتی وبانکها کارمیکنند
