کم خونی فقر آهن، شایع ترین بیماری خونی در دوره شیرخوارگی و نوزادی است. بی اشتهایی تحرک بیش از حد، ناسازگاری، سرگیجه، افت فشار و همچنین رنگ و روی پریده از جمله نشانه هایی است که می تواند به علت کم خونی در کودکان ایجاد شود. خوشبختانه این مشکل قابل درمان است و به درمان به خوبی پاسخ می دهد ولی اگر در دوران کودکی کنترل نشود. می تواند در بزرگسالی با فرد همراه شود و مشکلات زیادی را برای سلامت او به بار آورد. « دکتر محمد علی رئیسی »، متخصص کودکان از جمله پزشکانی است که در این زمینه تحقیقات زیادی کرده است. وی معتقد است که برای جلوگیری از بروز کم خونی حاد در کودکان، مادران باید از همان ماه های اول بارداری به ویژه سه ماه نخست، تحت نظر قرار بگیرند. وی همچنین در این گفت و گو به عوامل پیشگیری کننده از عارضه کم خونی اشاره کرده است که مشروح آن را در ادامه می خوانید.
به گفته دکتر رئیسی، کم خونی عوامل متعددی دارد اما وقتی از کم خونی به شکل حاد صحبت می کنیم معمولاً عوامل ارثی دارد که در این حالت به آن تالاسمی مینور می گویند. این کم خونی به صورت مادرزادی به ارث می رسد و کودکان مبتلا به آن، معمولاً رنگ مهتابی دارند. این نوع کم خونی که از طریق انجام آزمایش های خون قابل شناسایی و تشخیص است، معمولاً درمان ندارد اما می توان به راحتی با داروهایی مثل اسید فولیک از تشدید آن جلوگیری کرد. این پزشک و متخصص توصیه می کند: اگر دختر یا پسر هر کدام دچار این بیماری باشد نباید با کسی که دچار همین بیماری است ازدواج کند چون در این صورت نوزاد آنها به تالاسمی ماژور دچار خواهد شد.
سن شیوع کم خونی
بنابر گفته متخصصان، ذخایر آهن بدن نوزاد که از مادر خود دریافت کرده است، تنها برای چهار تا شش ماه اول تولد در نوزادان سالم و در نوزادان نارس تا دو ماهگی کافی است و بعد از این سنین در صورت دریافت نکردن آهن کافی، علایم کم خونی ظاهر می شود. در کل می توان گفت سن شیوع کم خونی فقر آهن در کودکان 9 تا 24 ماهگی است.
شیر مادر مهم ترین حافظ کودک در برابر کم خونی
دکتر رئیسی به تأثیر معجزه آسای شیر مادر در جلوگیری از ابتلا به کم خونی اشاره می کند و می گوید: شیر مادر بهترین نگه دارنده کودکان از ابتلا به کم خونی است چرا که آهن فراوانی دارد. البته قطره آهن نیز می تواند به جذب بهتر محتویات شیر مادر کمک کند و مصرف آن باید از حوالی 4 تا 5 ماهگی آغاز شود. و تا پایان دو سالگی ادامه پیدا کند. علاوه بر این قطره « ویتامین AD » نیز مفید است که مصرف آن از 15 روزگی شروع می شود و تا پایان شش ماهگی ادامه می یابد. پس از این دوره نیز تا دو سالگی مصرف مولتی ویتامین برای کودک تجویز می شود. در مجموع همه اینها می تواند کودک را در بزرگسالی از فقر آهن و کم خونی نجات دهد.
متخصصان معتقدند که بیشترین مقدار آهن در شیر انتقالی مادر وجود دارد که حدود 97 صدم میلی گرم در لیتر است، اما به طور مداوم طی دوران شیردهی کاهش می یابد. به نظر نمی رسد که مقدار آهن شیر مادر به طور قابل ملاحظه ای تحت تأثیر وضعیت آهن مادر، کمبود آهن یا درمان او با آهن قرار گیرد. همچنین دو تا 10 درصد شیر مادر در کازئین، 65 تا 81 درصد آن در پروتئین و 19 تا 26 درصد آن در چربی است.
نحوه استفاده از مکمل های غذایی برای کودکان نارس
نوزادان نارس و نحوه استفاده مکمل های غذایی برای آنها از دیگر موضوعاتی است که دکتر رئیسی به آن اشاره می کند. به گفته وی، نوزادانی که نارس به دنیا می آیند، وقتی وزنشان به دو برابر زمان تولدشان رسید باید از قطره آهن استفاده کنند و مانند سایر نوزادان باید تا دو سالگی مصرف این قطره را ادامه دهند. دو سال اول زندگی زیر بنای سلامتی افراد ساخته می شود و به همین دلیل این پزشک کودکان به همه پدر و مادران توصیه می کند که معاینات ماهیانه کودکانشان را جدی بگیرند. همچنین در طول دو سال اول زندگی به طور مرتب باید آزمایش خون از کودکان گرفته شود تا میزان اسید فولیک آنها کنترل شود. نطفه بیماری کم خونی همانند بسیاری از بیماری ها در دوران جنینی شکل می گیرد و مختص بعد از تولد نیست. با توجه به این موضوع، دکتر رئیسی تاکید می کند: دوران جنینی برای پیشگیری از این مشکل دوران بسیار مهمی به شمار می رود. مادر باید در دوران بارداری تحت نظر متخصص کودکان باشد تا از بروز بیش فعالی و رفتارهای ناسازگار که همه زمینه کم خونی دارند، پیشگیری شود. متخصص کودکان می تواند در سه ماهه اول بارداری با توصیه های تغذیه ای و تجویز مکمل های مختلف از بروز کم خونی در جنین جلوگیری کند.
نتایج مطالعات متعدد نشان می دهند، کم خونی و فقر آهن ممکن است در یک تا دو سالگی به اختلال تکامل منجر شود که حتی با درمان طولانی مدت آهن هم جبران نمی شود. کودکان مبتلا به کم خونی فقر آهن رفتارهایی از خود نشان می دهند که می تواند به انزواگرایی منجر شود. در این حالت کودک محتاط تر می شود، دچار تردید است، زود خسته می شود و شادابی و لبخند او کمتر است.
غذاهایی که کودک را از کم خونی نجات می دهد
از جمله منابع تأمین آهن در سال اول زندگی شامل غذاهای کمکی و برای کودکان محروم از شیر مادر، شیر مصنوعی است. بررسی های اولیه نشان می دهد که اضافه کردن غذاهای کمکی، جذب آهن را از شیر مادر کم می کند ولی غذاهای تقویت شده با آهن اثر مثبتی در میزان آهن شیرخوار دارد؛ به شرطی که آهن آن به خوبی جذب شود.
دکتر رئیسی درباره غذاهایی که کودک را از ابتلا به کم خونی نجات می دهد نیز می گوید: در غذای کودک بعد از دو سالگی باید گوشت قرمز، زرده تخم مرغ، جگر، عدس و اسفناج گنجانده شود تا مقدار آهن مورد نیاز بدن او تأمین شود.
چند توصیه کلی برای مقابله با کم خونی
در مجموع مصرف پروتئین حیوانی مانند گوشت گاو، ماهی و پرندگان به دلیل جذب آهن بیشتر از این منابع به تمام افراد به ویژه افراد در معرض خطر و مبتلا به فقر آهن توصیه می شود. به دلیل آن که جذب آهن مواد پروتئینی گیاهی مثل سبزی ها و میوه ها کمتر از پروتئین حیوانی است، توصیه می شود آنها را همزمان با منابع ویتامین C برای افزایش جذب آهن مصرف کرد.
گنجاندن مواد غذایی مانند هویج، سیب زمینی، چغندر، کدو تنبل، گوجه فرنگی، کلم پیچ و شلغم در رژیم غذایی برای افزایش جذب آهن ضروری است. مصرف چای همراه یا بلافاصله بعد از غذا جذب آهن را کاهش می دهد. بنابراین مصرف منابع غنی از آهن یک ساعت بعد از مصرف قهوه و شیر و لبنیات به ویژه در افرادی که به طور مرتب از منابع پروتئین حیوانی استفاده نمی کنند توصیه می شود.
منبع مقاله :
نشریه بهداشت زنان، شماره 48 