نگاهی دیگر به ‌چاقی کودکان (۱)

دکتر منصور بهرامی؛ متخصص کودکان

کمتر از دو دهه قبل، مهم‌ترین مشکل بهداشتی کودکان در جهان سوم، سوءتغذیه و در کشورهای صنعتی چاقی بود. در سال‌های اخیر به علت تغییر شرایط زندگی، چاقی به عنوان یک اپیدمی بزرگ و خاموش، کودکان بسیاری از مناطق دنیا را تحت تاثیر قرار داده است.

چاقی با اندازه‌گیری وزن، قد و تعیین نسبت وزن به قد یا BMI، سنجش میزان چربی‌های زیر پوست در نواحی بازوها، پهلوها و زیر استخوان کتف و اندازه‌گیری دور کمر و مقایسه آن با استانداردهای طبیعی تشخیص داده می‌شود. BMI طبیعی در دوران کودکی با سن تغییر می‌کند و به همین جهت منحنی‌های طبیعی متعددی متناسب با سن و جنس تهیه شده است. اگر BMI کودکی بیش از 95 درصد منحنی مربوطه باشد، چاق و اگر بین 85 درصد تا 95 درصد قرار بگیرد، در معرض خطر چاقی محسوب می‌شود.

پاتوفیزیولوژی
در بروز چاقی یک سیستم پیچیده و دقیق، اعم از عوامل هورمونی، عصبی و محیطی دخیل هستند. میزان اشتها و دریافت انرژی با توجه به نشانه‌هایی که از محیط به هیپوتالاموس می‌رسد، تنظیم می‌گردد و با توجه به وضعیت ژنتیک شخص که ثابت و غیرقابل تغییر است، عوامل محیطی نقش چشمگیری در بروز و یا پیشگیری از چاقی دارند؛ به همین جهت مهم‌ترین بخش قابل مداخله در پیشگیری و درمان چاقی، تاثیر بر عوامل محیطی است.

آیا زمان بروز چاقی بر میزان عوارض آن موثر است؟
نسج چربی بالغینی که از دوران کودکی چاق بوده‌اند، به طور متناسب در تمام بدن آنها قرار گرفته است؛ اما در افرادی که در کودکی وزن متعادل داشته و یا لاغر بوده‌اند و بعد از بلوغ چاق شده‌اند، تراکم بافت چربی در اعضای حساس و احشا افزون‌تر و عوارض مربوط به آن نیز بیشتر است.

پس از بیست‌ سالگی، به ازای هر 10 درصد افزایش وزن، احتمال بروز مشکلات عروق کرونر قلب، 17 درصد بیشتر خواهد شد. اگر این شرایط همراه با کلسترول بالا، دیابت، فشارخون بالا و کمی فعالیت فیزیکی باشد،‌ احتمال بروز عوارض قلبی و عروقی و در نتیجه مرگ و میر ناشی از آن افزایش خواهد یافت.

تاثیر شرایط دوران جنینی و شیرخواری در بروز چاقی
در سال 1989 اولین بار، آقای بارکر با انتشار مقاله‌ای در مجله لائست، به ریشه بیماری‌های متابولیک در دوران جنینی اشاره کرد و از آن موقع مطالعات وسیعی در این زمینه انجام شد که ارتباط شرایط زندگی جنینی و اوایل شیرخواری با بروز بیماری‌های قلب و عروق، سرطان، دیابت نوع دوم و چاقی را  ثابت کرد.

دوران جنینی به علت سرعت بالای تقسیم و تکامل سلولی، دوران حساسی است و عوامل محیطی از جمله تغذیه، در چگونگی رشد جفت و جنین و میزان نسج چربی وی موثرند که این تغییرات، جنین را برای بروز بیماری‌های متابولیکی و غدد در آینده آماده می‌کند. هرچند ژنتیک در سرنوشت آینده فرد موثر است، ولی بخش قابل مداخله در سلامت هر فرد، عوامل محیطی و تغذیه او می‌باشد.

با توجه به مطالب فوق می‌توان نتیجه گرفت تامین سلامت جسمی و روانی نوزادان، شیرخواران و کودکان و حفاظت از سلامت نوجوانان، به‌خصوص دختران و مراقبت‌های خوب دوران بارداری پیشگیری از تولد نوزادان کم‌وزن یا دارای اضافه وزن همراه با اقدامات همه‌جانبه بهداشتی – تغذیه‌ای، کوشش موثری برای حفظ سلامت جامعه و پیشگیری از بروز چاقی و عواقب آن است.

بعد از تولد، تغذیه انحصاری و کامل با شیر مادر در شش ماه اول زندگی و ادامه آن با غذای کمکی مناسب و صحیح تا دو سالگی، ضامن تامین سلامت کودک و پیشگیری از چاقی او خواهد بود.

عوارض چاقی
بیش از 22 میلیون کودک زیر پنج سال چاق هستند و از عوارضی مثل آپنه‌های انسدادی،‌ مشکلات ارتوپدی، اختلالات متابولیسم گلوکز، اختلالات قلب و عروق، فشار خون بالا و اختلالات جنسی رنج می‌برند.

سندرم متابولیک چیست؟
به مجموعه اختلالات متابولیسم قندها، چربی‌ها، انعقاد خون و افزایش فشار خون که معمولا همراه چاقی هستند، سندرم متابولیک می‌گویند. هر کودک چاق با BMI بیش از 95 درصد منحنی استاندارد و دور کمر بیش از 85 درصد، باید از نظر سندرم متابولیک بررسی شود. همچنین، مشخص شده است 47 درصد دخترانی که تخمدان پلی‌کیستیک دارند، همزمان به سندرم متابولیک هم دچارند.

ریسک‌فاکتورهای بروز سندرم متابولیک عبارتند از
وزن کم هنگام تولد، چاقی دوران کودکی، تغذیه با شیر مصنوعی به شیوه نامناسب، تماشای تلویزیون بیش از دو ساعت در شبانه‌روز، مصرف غذاهای آماده بیش از سه بار در هفته، چاقی پدر و مادر، سوابق خانوادگی دیابت و بیماری‌های قلب و عروق و بالاخره سطح اقتصادی پایین خانواده

چاقی و آترواسکلروزیس
چاقی‌های دوران کودکی با افزایش ریسک‌فاکتورهای بیماری‌های قلب و عروق همراه است؛ مانند افزایش CRP، افزایش میزان تری‌گلیسیرید خون، کاهش کلسترول خوب (HDL) و افزایش مقاومت به انسولین خون. ممکن است تمامی این عوارض در یک کودک چاق بروز نکند؛ ولی هر چه شدت چاقی بیشتر و مدت آن طولانی‌تر باشد، احتمال بروز این عوارض بیشتر می‌شود. 

ارزیابی آترواسکلروزیس
اولین آثار آترواسکلروزیس حدود سه سالگی و بیشتر در آئورت مشاهده می‌شود و حدود 5 تا 10 سال بعد آثار آن در عروق کرونر قلب بروز می‌کند. به وسیله Electron Beam Tomography و Bilateral Mode Ultrason می‌توان شدت آترواسکلروزیس را در عروق کاروتید و کرونر مشخص نمود...

برای خواندن بخش دوم -نگاهی دیگر به ‌چاقی کودکان- اینجا کلیک کنید.