دستاوردهای اقتصادی و سیاسی توریسم در پیشرفت صلح

در طول دهه گذشته، جهان به‌طور فزاینده‌ای برحسب دسترسی به صلح، نابرابر شده است و کشورهایی که بیشترین میزان صلح را دارند، از رونق بیشتری سود می‌برند. این در حالی است که آن دسته از کشورهای جهان که کمترین میزان صلح را دارند، درگیر خشونت و نبردهای بیشتری می‌شوند. هزینه‌های اقتصادی فراگیری خشونت بر اقتصاد جهان نیز به‌شدت افزایش یافته است. برآورد می‌شود هزینه خشونت در سال 2012 به حدود 7/ 13تریلیون دلار و در سال 2014 به حدود 3/ 14 تریلیون دلار رسیده باشد که سهمی معادل با 4/ 13درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهد. در همین حال بسیاری از کارشناسان جهانی، گردشگری را عاملی برای توسعه صلح می‌دانند؛ تاجایی که شورای جهانی سفر و گردشگری در یک گزارش به بررسی آثار متقابل صلح و گردشگری پرداخته و نتایج یافته‌های خود را منتشر کرده است.به گزارش این سازمان، مشارکت گردشگری در تولید ناخالص داخلی، از سال 2005 با متوسط جهانی 3/ 2 درصد رشد کرده و این در حالی است که هزینه‌کرد خارجی در گردشگری به‌طور متوسط با نرخ 3/ 2 درصد در هر سال افزایش داشته است. افزون بر این موارد، ورود مسافران بین‌المللی در جهان از متوسط جهانی 828 میلیون نفر در سال 2005 افزایش یافته و به حدود 184/ 1 میلیارد نفر در سال 2015 رسیده است. از همین رو است که گردشگری می‌تواند به‌عنوان منبع مهم درآمد و اشتغال برای بسیاری از کشورها تلقی شود؛ به ویژه آن دسته از کشورها که در نیمکره‌جنوبی جهان قرار گرفته‌اند.

چرا گردشگری صلح‌آفرین است؟

براساس گزارش شورای جهانی سفر، گردشگری آزاد و پایدار می‌تواند نیرویی برای صلح محسوب شود و مکانیزم‌هایی را ایجاد می‌کند که در سطح فردی و اجتماعی بر افزایش ثبات اثر بگذارند. گردشگری آزاد ورود گردشگران، ایده‌ها و فرهنگ‌ها را تسهیل می‌کند و این امر به نوبه خود می‌تواند تحمل و ظرفیت را میان افراد بالاتر ببرد. علاوه بر این، توریسم می‌تواند روابط دیپلماتیک بهتر را تسهیل کند و روابط تجاری میان کشورها را بهبود بخشد؛ امری که در نتیجه بردباری سیاسی را نیز بیشتر خواهد کرد. از سال 2008، روند جهانی در زمینه پایداری و آزاد بودن گردشگری شاهد بهبودهایی بوده است. در سال 2015، اسپانیا، فرانسه، آلمان، ایالات متحده آمریکا، ایتالیا، بریتانیا، اتریش، یونان، استرالیا و مکزیک 10 کشور برتر براساس آزاد بودن گردشگری شناخته شدند. 10 کشوری نیز که کمترین میزان پایداری و آزادی را در گردشگری داشتند، عبارت بودند از کشورهای جنوب صحرای آفریقا شامل آنگولا، رواندا، توگو، بنگلادش، اتیوپی، بنین، موزامبیک، تانزانیا، بورکینافاسو و نیجریه. در همین زمان، جهان به مکانی که کمتر صلح‌آمیز است و نرخ جرم و جنایت در آمریکای لاتین افزایش یافته، تبدیل شده است. علاوه بر این، مرگ و میر در میان نبردها و درگیری‌های داخلی در جنوب صحرای آفریقا نیز رو به فزونی گذاشته است.

کاهش میزان صلح داخلی در کشورها، منجر به افزایش تعداد پناهجویان شده است. طبق برآوردهای سازمان ملل متحد بیش از 50‌میلیون نفر در حال حاضر یا پناهجو هستند یا اشخاصی محسوب می‌شوند که محل زندگی خود را از دست داده‌اند؛ رقمی که بالاترین سطح از زمان جنگ جهانی دوم به این سو است. از سوی دیگر، صلح در جهان به‌طور نامتوازنی توزیع شده است. در حالی که اروپا سطوح بالایی از صلح را تجربه می‌کند، در خاورمیانه روند تخریب ادامه یافته و شکاف بین بیشترین و کمترین مناطق صلح‌آمیز جهان افزایش یافته است. به‌رغم اینکه شاخص جهانی گردشگری در فاصله سال‌های 2008 تا 2015 افزایش یافته است، در کشورهایی که درگیری در آنها به‌صورت فزاینده رشد کرده است، این رشد مشاهده نشده است. یافته‌های گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری حاکی از آن است که کشورهایی که صنایع گردشگری پایدار و آزادتری دارند، تمایل بیشتری به صلح دارند. افزون بر این، در کشورهایی که دچار درگیری‌های خشونت‌بار نیستند، پایداری گردشگری و آزادی آن ارتباط مثبتی با صلح داشته‌ و نسبت به چنین وقایعی مقاوم هستند، این در حالی است که در کشورهایی که در آنها صلح وجود ندارد، گردشگری پایدار و آزاد حتی نسبت به فعالیت‌های خشونت‌آمیز و درگیری‌ها، آسیب‌پذیر است. شاخص گردشگری، پیش‌بینی‌کننده خوبی برای صلح یک کشور و برای تمام سطوح خشونت و درگیری محسوب می‌شود. اروپا و آمریکای شمالی به‌طور کلی بهترین عملکرد را در زمینه گردشگری و شاخص‌های صلح جهانی دارند و این در حالی است که جنوب صحرای آفریقا و آسیای جنوبی بدترین عملکردها را در این حوزه دارند.

رابطه دوسویه

تا امروز بررسی سیستماتیک کمی در مورد رابطه علّی بین گردشگری و خشونت و درگیری انجام شده است. برخی از تحقیقات و تحلیل‌های تجربی که در این زمینه انجام شده است، نشان می‌دهد گردشگری از پیامدهای صلح چگونه بهره‌مند می‌شود. در واقع طبق تحقیقات، آزاد بودن و پایداری بخش گردشگری بر سطح خشونت و درگیری‌ها نیز اثرگذار است. نتایج تحلیل‌ها نشان می‌دهد در برخی موارد شاخص گردشگری یک پیش‌بینی‌کننده خوب برای سطوح آینده صلح است و همچنین سطوح کلی خشونت و درگیری را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. طبق همین تحقیقات، بهبود یک واحدی شاخص گردشگری در سال منجر به کاهش 03/ 0 درصدی در نمره مربوط به شاخص صلح جهانی در طول دو سال می‌شود.

مطالعه موردی بوسنی و قرقیزستان

در این خصوص، بوسنی و هرزگوین و جمهوری قرقیزستان می‌توانند نمونه‌های خوبی برای بررسی باشند؛ دو کشوری که تاریخچه‌ اخیرشان پر از درگیری و نبرد بوده و زیر ذره‌بین گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری قرار گرفته‌اند. اگرچه بوسنی و هرزگوین دیگر در فهرست کشورهای جنگ‌زده و درگیر نبرد سازمان ملل قرار ندارد، جمهوری قرقیزستان همچنان در آن فهرست جای دارد؛ به خصوص از سال 2014 که اعتراضات به فساد دولتی و رکود اقتصادی در این کشور رو به فزونی گذاشت. این وضعیت روی گردشگری آنها نیز اثرگذار بوده است. شاخص گردشگری بوسنی و هرزگوین بین سال‌های 2008 تا 2015 چیزی در حدود 43 درصد رشد کرده است. این در حالی است که مشارکت گردشگری در تولید ناخالص داخلی این کشور در طول این دوره زمانی نسبتا پایدار و در محدوده 5/ 2 درصد باقی مانده است. از سوی دیگر، مشارکت گردشگری در اشتغال این کشور از 7/ 2درصد افزایش یافته و به 3 درصد رسیده و ورود گردشگران بین‌المللی به این کشور تا 3/ 64 درصد افزایش یافته است. پاره‌ای از چنین رشدی به دلیل فرآیندهای تسهیل ویزا و ویزای رایگان در این کشور بوده که از 45 کشور در سال 2008 به 90 کشور در سال 2014 رسیده است.

شاخص جهانی تروریسم در این کشور بین سال‌های 2008 تا 2014 کاهشی 5/ 49درصدی نشان می‌دهد. این در حالی است که در طول همین دوره، جمهوری قرقیزستان از نظر شاخص گردشگری 2/ 22 درصد کاهش داشته است و علاوه بر این نماگرهای اقتصادی و گردشگری آن نیز دچار افول شده‌اند. مشارکت گردشگری در تولید ناخالص داخلی از حدود 25/ 2 درصد در سال 2008 به 5/ 1 درصد در سال 2014 رسیده و اشتغال آن نیز در این بخش از 85/ 1 درصد در سال 2008 به 5/ 1درصد سال 2014 کاهش یافته است. موانع اصلی در توسعه صنعت گردشگری در این کشور را می‌توان فصلی بودن گردشگری، بازار محدود، کمبود منابع انسانی شایسته، فقدان تجهیزات اقامتی مدرن کافی و آشوب و ناآرامی سیاسی دانست. تهدیدات افراط‌گرایان تکفیری نیز در این کشور افزایش یافته و شاخص تروریسم را بالا برده است. مشاهده روند این دو کشور نشان‌دهنده وجود رابطه مثبت بین گردشگری و صلح است که می‌تواند بر وضعیت اقتصادی افراد نیز اثرگذار باشد. هرچند در برخی کشورها رشد گردشگری بر میزان افزایش صلح نیز تاثیرگذار بوده است که یک دلیل آن می‌تواند بهبود وضعیت اقتصادی و رفاهی مردم و ذی‌نفعان کلان در این منطقه باشد.