سرفه‌های کودکانه

دکتر منصور بهرامی

سرفه به علت خروج سریع هوای بازدم بر اثر انقباض عضلات تنفسی رخ می‌دهد. در جریان سرفه میزان قابل توجهی هوا به سرعت از مجاری تنفسی خارج می‌شود و همراه خود خلط و ترشحات اضافی مجاری تنفسی را بیرون می‌آورد؛ به همین علت سرفه به عنوان یک مکانیسم دفاعی بدن شناخته شده است.

انواع سرفه 
حاد: سرفه‌های ناشی از بیماری‌های ساده؛ مثل سرماخوردگی و سینوزیت هستند که کمتر از سه هفته طول می‌کشند.
مزمن: بیشتر از سه هفته ادامه دارند و عموماً به علل آسم و بیماری‌های جدی‌تر رخ می‌دهند.

علت‌های سرفه

1. عفونت‌های ویروسی یا میکروبی در مجاری تنفسی یا بافت ریه 2. حساسیت‌های تنفسی که با خس خس و گاهی تنگی نفس همراهند. 3. سینوزیت‌های حاد و مزمن  4. برگشت محتویات معده به حلق و تحریک مجاری تنفسی (ریفلاکس) 5. حساسیت‌های غذایی که علاوه بر مشکلات گوارشی گاهی سبب سرفه هم می‌شوند.

6. بیماری‌های قلبی، به خصوص نارسایی قلب 7. مسمومیت با مواد شیمیایی  8. آلودگی هوا  9. مصرف دخانیات به طور مستقیم و یا غیر مستقیم 10. برخی بیماری‌های مهم عفونی و غیر عفونی مهم، مثل سل و CF و انواع سرطان‌های مجاری تنفسی و ریه  11. جسم خارجی در محاری تنفسی  

چرا سرفه می‌کنیم؟

سرفه یکی از عوامل مهم دفاعی بدن برای خروج ترشحات و اجسام خارجی از مجاری تنفسی است. انسان در حالت عادی کمتر سرفه می‌کند؛ زیرا ترشحات طبیعی مجاری تنفسی به وسیله سازو کارهای دیگر از جمله مژک‌های مجاری تنفسی پاک و تخلیه می‌شوند؛ ولی در مواردی که ترشحات مجاری تنفسی زیاد و یا مجاری تنفسی تحریک شود، ساز و کار سرفه به کار می‌افتد تا ترشحات را خارج نماید.

آیا سرفه نوعی بیماری است؟

خیر، سرفه بیماری نیست، بلکه نشانه یک بیماری و به عبارتی دیگر واکنش حفاظتی ریه در برابر مواد محرک خارجی است 

سرفه چگونه شروع می‌شود؟ 

سرفه نتیجه یک پدیده ریفلاکسی است. ریفلاکس سرفه با تحریک گیرنده‌های محرک سرفه که در سطح مخاط‌های تنفسی وجود دارند، شروع می‌شود. این تحریکات مرکز سرفه به مغز منتقل می‌شود و مغز عمل سرفه را هماهنگ و تولید می‌کند. 

مهم ترین دلایل سرفه چیست؟

سرماخوردگی، حساسیت‌های تنفسی، عفونت‌های ریه، عفونت‌های مجاری تنفسی فوقانی و تحتانی (شامل گوش و حلق و حنجره)، مسمومیت‌های شیمیایی و  آلودگی هوا و برخی بیماری‌های مهم عفونی و غیر عفونی از مهم ترین عوامل سرفه می‌باشند.

شربت‌های ضدسرفه

1.داروهای ضد سرفه که عمدتا با تاثیر بر مرکز سرفه در مغز باعث توقف سرفه می‌شوند، به نام مسکن‌های سرفه مرکزی مشهورند. به طور مثال می‌توان از دکسترومتورفان نام برد که مصرف آن شرایط خاصی دارد و فقط باید توسط پزشک تجویز گردد.

2.شربت‌های حاوی آنتی‌هیستامین‌ها: آنتی هیستامین‌ها نیز عوارض خاص خود را دارند؛ مثل خشک کردن مجاری تنفسی، خواب آلودگی و گاهی عوارض عصبی . مصرف آنتی هیستامین‌ها در شیرخواران کمتر از شش ماه ممنوع است و در سنین کمتر از دو سال باید با احتیاط و تجویز آنها با نظر پزشک صورت گیرد.

3. شربت‌های خلط آور شیمیایی یا گیاهی: خلط آورها با افزایش ترشحات مجاری تنفسی، غلظت خلط را کاهش داده و خروج آنها را تسهیل می‌کنند؛ اما چون کودکان و شیرخواران قادر به خارج کردن خلط خود نیستند و همچنین در مواردی که سرفه خشک و تحریکی است، مصرف آنها مشکلی را حل نمی‌کند.

درمان

شربت‌های سینه به طور اعم برای تسکین موقت سرفه کاربرد دارند و درمان سرفه نیاز به درمان علت آن دارد .خلط آورها در مواردی که خلط غلیظ مانع از خروج ترشحات می‌گردد؛ اما تشخیص این موارد بهتر است بر عهده پزشک باشد.

داروهای ضد سرفه و شربت‌های سینه در بیماری‌های تنفسی باید با دقت انتخاب شوند؛ زیرا سرفه به عنوان یک ریفلاکس دفاعی دستگاه تنفس است و گاهی با مهار آن، علامت بیماری متوقف و شرایط بدتر می‌شود. مصرف مایعات فراوان یکی از راه‌های مفید برای افزایش خلط و دفع آسان‌تر ترشحات است و در انواع بیماری‌های تنفسی توصیه می‌شود.

سرفه‌های ناشی از آلودگی هوا

متاسفانه آلودگی هوا در زمان حال بخش اجتناب ناپذیر از زندگی ما شده است. آشپزخانه‌های باز(open)، استفاده از شومینه و گرم کننده‌های غیر بهداشتی، مصرف دخانیات در منزل، استفاده از لباس‌ها و اسباب بازی‌های پرزدار همه در بروز آلودگی هوا موثرند و در بسیاری از موارد، آلودگی‌های محیط منازل بیش از هوای بیرون است! بنابراین خانواد‌ها در استفاده از مواد شیمیایی، مانند ضدعفونی‌کننده‌ها و سموم حشره‌کش باید دقت و احتیاط کنند.

نکات شربت‌های ضد سرفه 
شربت‌های ضد سرفه هنگامی تجویز می‌شوندکه شدت سرفه مزاحم فعالیت‌های زندگی باشد. با توجه به آثار متفاوت شربت‌های ضد سرفه از هر کدام باید بجا و در شرایط خاص استفاده شوند تا موثرتر واقع گردند. حساسیت‌های تنفسی در کودکان بسیار شایع و نشانه آنها سرفه است و درمان آنها شامل توصیه‌های پزشکی خاص در مورد نحوه زندگی و استفاده از داروهای دیگر می‌باشد.در سنین نوزادی و شیرخواری سرفه اهمیت ویژه و نیاز به رسیدگی فوری و صحیح دارد.

پیشگیری 
هوای منزل باید پیوسته پاک و سالم نگه داشته شود. 
وسایل گرم کننده گازسوز یا نفت سوز باید به گونه‌ای استفاده شوند که هوای داخل منازل را آلوده نکنند.
درحد امکان از مواد شوینده بودار استفاده نشود.  از کشیدن سیگار و دودکردن اسفند جدا پرهیز شود. 
لباس و اسباب بازی‌های پرزدار استفاده نشود.  وسایل خواب کودک ملحفه کامل داشته باشد.  استفاده از عطر و ادکلن در خانواده‌های دارای سابقه حساسیت محدود گردد.  به شیرخواران قبل از یکسال آب مرکبات داده نشود (آب لیمو شیرین بلامانع است.)  پدر و مادر و اطرافیانی که کودک را بغل می‌کنند، حتی الامکان از لباس‌های پرزدار استفاده نکنند.