کمتر از یک ماه دیگر، سفرهای نوروزی آغاز و جاده‌های منتهی به مقاصد معمول و سنتی گردشگری، از ترافیک لبریز می‌شود؛ معضلی هر ساله که تنوع بخشی به مقاصد سفر و همچنین ساماندهی تعطیلات، به عنوان دو راه‌حل اصلی آن مطرح می‌شوند. این در حالی است که تغییر عادت خانواده‌های ایرانی از سفر به شهرهای شمالی و همچنین شیراز و اصفهان و تعریف مسیرهای کمترشناخته‌شده که چند سالی است از سوی فعالان گردشگری و متولیان دولتی این صنعت مطرح می‌شود، در عمل محقق شده و آنگونه که کارشناسان می‌گویند، حالا نیازمند فرهنگ‌سازی بیشتر و ایجاد زیرساخت‌های کافی برای پذیرش گردشگر در مقاصد غیر سنتی سفر هستیم. در این میان، سواحل شمالی و جنوبی کشور، از جمله مناطقی هستند که در صورت فراهم شدن امکانات کافی در آنها، می‌توانند به مقاصد جایگزین تبدیل شده و در کاهش تقاضای انبوه سفر به چند مقصد تکراری، موثر واقع شوند؛ نقاطی که به‌دلیل اتصال به آب‌های آزاد و تمرکز مراودات تجاری و اقتصادی در آنها، در زمره مناطق آزاد تجاری قرار گرفته و از این‌رو ورود و خروج سرمایه و امکان توسعه، با دشواری کمتری همراه است. علاوه‌بر این، این مناطق می‌توانند سهم زیادی در جذب گردشگران تجاری داشته باشند و با برگزاری رویدادهای بین‌المللی، افراد زیادی را نیز به همین مناسبت در شمار گردشگران ورودی به کشور قرار دهند. با این‌همه هنوز از ظرفیت توریستی مناطق آزاد بهره‌گیری چندانی نشده است.
گردشگری اروند، متکی به جامعه محلی
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری منطقه آزاد اروند که شهرهای خرمشهر، آبادان و نیز جزیره مینو را دربرمی‌گیرد، در پاسخ به علل توسعه نیافتگی این منطقه ویژه تجاری به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «توسعه گردشگری، امری است که به تازگی در دستور کار مسوولان اروند قرار گرفته و پیش از این بحث‌های صنعتی و تجاری مورد تاکید قرار داشت.» سید مرتضی نعمت‌زاده با بیان اینکه دو شهر آبادان و خرمشهر کمتر از سه سال است که در محدوده اروند قرار گرفته‌اند، اظهار می‌کند: «درحالی‌که این الحاق نکته‌ای مثبت بوده اما در همین حال، عاملی در کندی جریان توسعه گردشگری این منطقه به شمار می‌آیند؛ زیرا درست زمانی‌که بر توجه به گردشگری در مناطق آزاد تاکید شد، با افزوده شدن این دو شهر مساحت اروند دو برابر و جمعیت آن نیز 10 برابر شد. این رشد مشکلات حل نشده بسیاری را با خود به همراه آورد و به همین خاطر، سرعت تحولات در رونق گردشگری منطقه نیز کاهش یافت.» او تصریح می‌کند: «با این‌همه، توسعه گردشگری یکی از اولویت‌های ماست و بر این اساس، توسعه در دو سطح کالبدی و نیروی انسانی را مدنظر قرار داده‌ایم.»
نعمت‌زاده در ادامه به ظرفیت‌های گردشگری منطقه آزاد اروند اشاره می‌کند و می‌گوید: «آبادان در مسیر تبدیل شدن به یک شهر موزه با محوریت نفت است و خرمشهر نیز می‌تواند به شهر موزه دفاع مقدس بدل شود. در همین راستا موزه‌های نفت و موزه اولین پمپ بنزین ایران را در آبادان افتتاح کرده‌ایم.» او ظرفیت گردشگری آبی اروند را نیز مورد تاکید قرار می‌دهد و خاطرنشان می‌کند: «کارون، اروند و بهمن‌شیر، به عنوان پرآب‌ترین رودخانه‌های کشور در این منطقه جریان دارند که در آینده می‌توانند به مهم‌ترین سایت‌های گردشگری آبی کشور تبدیل شوند. در همین حال، به تازگی در نتیجه جمع شدن پساب‌های نیشکر، تالابی در خرمشهر ایجاد شده که در کنار یک برند گردشگری دیگر با عنوان یادمان شهدای غواص، می‌توانند به‌عنوان جاذبه‌های گردشگری این منطقه آزاد مطرح شوند.»
او همچنین در پاسخ به ضعف‌های زیرساختی این منطقه در گردشگری که نبود حتی یک هتل 4 و 5 ستاره از آن جمله‌اند، به خبرنگار ما می‌گوید: «نباید گردشگری را حول موضوع هتل تعریف کرد؛ چرا که مثلا تنها درصد اندکی از مسافران نوروزی مایل به اقامت در هتل هستند.» معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری منطقه آزاد اروند اضافه می‌کند: «سیاست‌های ما در توسعه گردشگری این منطقه متکی به توان جوامع محلی است.» نعمت‌زاده با تاکید بر ظرفیت‌های گردشگری روستایی در منطق اروند، ادامه می‌دهد: «در این منطقه 107 روستا وجود دارد که از میان آنها 10 روستا را به عنوان روستاهای هدف گردشگری مشخص کرده‌ایم و در ادامه 6 روستا به صورت پایلوت در همکاری با بنیاد مسکن بهسازی شده‌اند.» او می‌افزاید: «در همین راستا، با یک موسسه توسعه گردشگری روستایی قراردادی بسته شده که بنا بر آن، این موسسه متعهد شده 6 روستای مذکور را برای پذیرش گردشگر مهیا کند؛ طرحی که تا پایان سال یا اوایل سال آینده به مرحله بهره‌برداری خواهد رسید.»
این مقام مسوول منطقه آزاد اروند همچنین به آموزش روستاییان در پذیرش از ورود گردشگران نیز اشاره و حفظ ساختارهای زندگی روستایی را ازجمله مهم‌ترین اصول مدنظر در توسعه گردشگری روستایی عنوان می‌کند. نعمت‌زاده درخصوص سیاست‌های جذب سرمایه‌گذار به این منطقه نیز می‌گوید: «ورود گردشگر خود متضمن جذب سرمایه‌گذاران است و در این مورد نیازی به تبلیغ وجود ندارد؛ اگرچه باید تاکید کنم که قوانین مربوط به مناطق آزاد هنوز به صورت کامل در اروند به اجرا درنیامده که این خود به عنوان یک مانع در روند توسعه این منطقه و نیز جذب سرمایه‌گذار مطرح است.»
رشد 35درصدی ورود گردشگر به انزلی
در همین حال، مدیرعامل سازمان منطقه آزاد انزلی نیز اقدامات صورت گرفته در این بندر را برای فراهم کردن زمینه‌های حضور گردشگر تشریح می‌کند و به خبرنگار ما می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین مسائل در قرار گرفتن یک منطقه ذیل مقاصد گردشگری مطرح، دسترسی آسان است؛ امتیازی که انزلی آن را دارد.» رضا مسرور اضافه می‌کند: «وجود آزادراهی که رشت را به تهران متصل می‌کند و همچنین انجام 105 پرواز در هفته در فرودگاه رشت که در ایام نوروز قابل افزایش است، رفت و آمد گردشگران به این منطقه را تسهیل خواهد کرد.» او با تاکید بر فراهم بودن امکان اقامتی برای گردشگران مختلف اضافه می‌کند: «در حال حاضر، 14 هتل، متل و مجتمع اقامتی با ظرفیت 5هزار و 800 تخت در منطقه آزاد انزلی وجود دارد.»
مسرور با تاکید بر ارزان بودن سفر به این منطقه به عنوان یک مزیت رقابتی با سایر مناطق آزاد کشور ادامه می‌دهد: «تعداد گردشگران امسال در مقایسه با سال گذشته از رشد خوبی برخوردار بوده است؛ به این معنا که شاخص اقامت در سه ماه پاییز 95 نسبت به پاییز 94، 184 درصد رشد داشته و نتیجه آن، رشد 35درصدی ورود گردشگران به انزلی بوده است.» او به ظرفیت‌های گردشگری این منطقه آزاد شمالی نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «بزرگ‌ترین پارک ساحلی شمال کشور در این منطقه ایجاد شده که در حال حاضر فاز نخست آن به بهره‌برداری رسیده و فازهای بعدی آن نیز در مرحله تامین اعتبار قرار گرفته‌اند. همچنین در منطقه آزاد انزلی، بزرگ‌ترین و مجهزترین مرکز تفریحات گردشگری را احداث کرده‌ایم که در آن، امکانات جداگانه‌ای برای تفریحات دریایی بانوان و آقایان فراهم شده است.»
چابهار؛ میزبان شهرتوریستی
عضو هیات‌مدیره منطقه آزاد چابهار نیز در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» در تشریح امکانات گردشگری این منطقه می‌گوید: «روزانه 4 تا 5 پرواز مستقیم به مقصد چابهار وجود دارد و در حال حاضر توانسته‌ایم پروازهای شب را نیز به این فرودگاه برقرار کنیم. همچنین این امکان از سوی شهرداری فراهم شده که گردشگران نوروزی بتوانند در خانه‌های محلی اسکان داده شوند و در مسیر جاده‌های منتهی به چابهار نیز، کمپینگ‌هایی ایجاد شده که امکان استراحت یک یا دو ساعته را برای مسافران فراهم می‌کند.» حامد علی مبارکی با اشاره به اینکه استان سیستان و بلوچستان در سال 96 به عنوان استان پایلوت گردشگری انتخاب شده است، اضافه می‌کند: «یک سرمایه‌گذار داخلی با در اختیار گرفتن 20 هزار هکتار زمین در حال ایجاد یک مجموعه توریستی در منطقه آزاد چابهار است. در همین حال، تفاهم‌نامه‌ای نیز برای ایجاد یک شهر توریستی میان منطقه آزاد چابهار و یک شرکت چینی به امضا رسیده که در ادامه قرار است طرف چینی طرح‌های خود را ارائه دهد.»
به باور کارشناسان، ایران با داشتن دو نوار ساحلی در حاشیه شمالی و جنوبی، از ظرفیت کافی برای تبدیل شدن به یکی از سایت‌های گردشگری آبی در منطقه برخوردار است. با این‌همه، این مناطق نه تنها قادر به جلب نظر گردشگران خارجی نبوده‌اند، بلکه توفیق چندانی نیز در جذب گردشگران داخلی حاصل نکرده‌اند. این در حالی است که باکو در آذربایجان و دبی در امارات، با امکانات طبیعی و مساحتی بسیار کمتر، به مهم‌ترین مقاصد گردشگری و همچنین سرمایه‌گذاری در سال‌های اخیر بدل شده‌اند؛ تا آنجا که به گزارش موسسه معتبر تحقیقاتی یورومانیتور، دبی با رشد 8 درصدی جذب گردشگر در سال 2015 نسبت به سال 2014 و میزبانی 2/ 14 میلیون گردشگر، رتبه هفتم را در میان100 شهر برتر مقصد سفر در جهان از آن خود کرده است. همچنین نهاد آی‌تی‌بی برلین نیز در گزارشی که اخیرا منتشر کرده، با تاکید بر رشد سفر آسیایی‌ها در درون این قاره، تمایل مردم این کشورها برای سفر به تفریحگاه‌های ساحلی در تعطیلات را مورد تاکید قرار داده است. در واقع، نبود زیرساخت‌های کافی گردشگری در مناطق ساحلی ایران و از آن مهم‌تر، خلأ سیاست‌گذاری در مورد این موضوع، مانع معرفی این نواحی به‌عنوان مقاصد گردشگری و بی‌نصیب ماندن کشور از سهمش در جذب گردشگران شده است.
