”’دِه‌ریز”’ (دهریز) [[روستا]]یی است از توابع [[شهرستان بروجرد]] در [[استان لرستان]]. این روستا در [[دهستان برد‌سره]] در [[بخش اشترینان]] این شهرستان قرار دارد.
این روستا از شمال به شهرستان اشترینان- بروجرد واز جنوب به شهرستان سامن-ملایر متصل است .
در این روستا امام زاده ای وجود دارد به نام شاهزاده علی
زمان یزگرد سوم آشپزخانه آنها بوده و روستای تاریخی می باشد.
در این روستا تپه ای وجود دارد بنام چهار طاقی که تپه بسیار قدیمی می باشد.
در این روستا مسجدی اهالی این روستا ساخته اند که از نظر معماری وبافت ساختاری جز مساجد عالی ایران می باشد
در جنوب شرقی این روستا بزودی فرودگاه سه شهر بروجرد – ملایر – نهاوند ساخته می شود.
دهکده (دهلیز ، دیک ریز، دهریز) باوسعت یک میلیون متر مربع و جمعیتی در حدود 1700نفر که از شمال به دهکده کهکدان و از جنوب به دهکده رضاآباد و مشرق به دهکده واشان و ده یوسف علی و از مغرب به روستای گلدره و رحمان آباد منتهی می گردد.
در منطقه کوهستانی که کوه های زنجیره ای زاگرس جلوه ای خاص به این خطه از سرزمینمان بخشیده و چشم اندازی زیبا را رقم زده است ، دشت گشاده ای که بین روستاهای( ده یوسف علی ، واشان و بیاتان) و دهریز واقع شده سال ها شاهد جنگ و گریز سپاهیان مختلف از ماقبل تاریخ تا زمان یزدگرد سوم که با حدود 120 هزار سپاه در این منطقه سکنی گزیدند که این محل یعنی دهریز فعلی را به عنوان آشپزخانه انتخاب کرده و از این مکان آذوقه لشکر را تامین می نموده است که بعدها نیز به همین نام (دیک ریز، دهلیز،دهریز) شناخته شده است.
شاید یکی از دلایلی که یزدگرد سوم این مکان را به عنوان مقر فرماندهی چندروزه ی خود انتخاب کرده ، وجود آتشکده بزرگ چار طاقی بود که آتش مقدس را در آن نگهداری می کرده اند. این مکان تاریخی بزرگ با وسعتی در حدود 300 در300 متر به نظر می رسد .در زمان های دور محل پر جنب و جوشی بوده است که باعث شده جایگاهی به این وسعت را طراحی و اجرا کنند.
شاید اگر کاوشگران باستان شناسی به این منطقه بیایند و این مکان بکر و دست نخورده تاریخی را مورد کاوش قرار دهند، راز چند هزار ساله این مکان مکشوف شود و پرده از رازهای زیادی برداشته شود که اگر توجه خاص به این منطقه نشود مردم محلی با خاک برداری های بدون برنامه ، جهت بعضی از کارهای داخلی روستا موقعیت این مکان تاریخی جداً تهدید شودکه این ظلم بزرگی به گذشتگان ما است.
دهریز در 30 کیلومتری نهاوند ، بروجرد ، ملایر واقع شده است که از لحاظ تاریخی در بین این سه شهر ، نهاوند قدمتی چند هزار ساله دارد که اشیاء مکشوفه گواه این واقعیت است. شاید به واسطه نزدیکی به این شهرهای تاریخی و وجود تپه های باستانی در اطراف ، مثل : نوشینجان تپه ملایر ، گودین تپه کنگاور ، بابا خان در نور آباد و همچنین وجود کوه یزدگرد در شرق که خرابه دیواره زمان یزدگرد بر روی کوه مشهود است که در حدود 7 کیلومتری روستای دهریز وجود دارد .
در قسمت شمال غرب، روستای انوج در حدود 6 کیلومتری دهریز دارای قلعه ای می باشد که مربوط به هزاره دوم قبل از میلاد است که در گفته های محلی به این مکان قلعه مِریم خان گفته می شود.
تمام شواهد تاریخی در این منطقه نوید این را می دهد که تپه ی دهریز یا به زبان محلی چارطاقی منطقه ای کهن باشد که ارزش سرمایه گزاری از طرف سازمان های ذی صلاح را داشته باشد.
دومین مکان تاریخی که در کتاب تاریخ حزین به ثبت رسیده ، وجود مقبره شاه علی بیگ(1) پیرناک در روستای دهریز می باشد که زیارتگاه عاشقان و دلباختگان است که در طول سال زائرین نسبتاً زیادی جهت زیارت به این مکان مشرف می گردند که متاسفانه از طرف اداره اوقاف بروجرد هیچ گونه توجهی به این مکان بزرگ نشده است.
این مکان تاریخی نیز همچون دیگر مکان های این روستا بی توجه مانده که اهالی با همت و کمک و همیاری مقبره بسیار ابتدایی بر روی این مزار ساخته اند .
از گفته پیشینیان چنین بر می آید که سنگ قبر شاه علی بیگ پیرناک توسط تشمال ها از بین رفته یا به غارت برده شده که امیدواریم اگر این سنگ قبر موجود است ایران پرستان و کسانی که ارق ملی دارند این سنگ قبر را به وطن اصلیش برگردانند.
منطقه دهریز با زمین های کشاورزی اطرافش وسعت قابل توجهی دارد که دارای2 هزار هکتار زمین ، که به اصطلاح محلی حدود 108 جفت زمین می باشد (2).
این 108 جفت آب و ملک قبل از تقسیم اراضی توسط خان ها با نام های ولیپور ، محمدعلی خان ، عزت اله خان ، نصرت اله خان محمد تقی خان اداره می شده است که افراد ساکن به صورت رعیت مالکی بر روی این زمین ها کار می کرده اند . اکثر آن ها در فقر و تنگ دستی روزگار می گذرانده اند . شغل قریب به اتفاق آنها کشاورزی (جو ، گندم و …..) بوده است .
روستای دهریز به دو بخش ، دو دانگ و چهار دانگ تقسیم ،که هر کدام توسط مالکینی اداره می شده است . ناگفته نماند در غیاب مالک کد خدا به عنوان نماینده ، سرپرستی روستا را عهده دار بوده است.
روستای دهریز در منطقه وسیعی و زمین های صاف و حاصلخیز واقع شده که محل مسکونی روستا در طول زمان های گذشته در سه محل جابه جا شده است.
درضمن روستای دهریز در منطقه سوق الجیشی واقع شده که ارتباط غرب کشور وشهرهای مرزی شاید تاقبل از جاده سازی و ورود تکنولوژی از این مسیر انجام می گرفته آن هم به خاطر بی مانع بودن مسیر از لحاظ کوهستانی و دره می باشد .
لازم به ذکر است از آثاری که از این روستا قابل ذکر است وجود حمام قدیمی که به سبک معماری خاص با ملات ، خشت ، گل و ساروج ساخته شده و امکانات قدیمی که درآن تعبیه شده قابل توجه می باشد که برای بازدید کنندگان خالی از لطف نیست ولی متاسفانه این آثار باستانی در حال از بین رفتن است و هیچ گونه توجهی به آن نمی شود.
به گفته هایی که از پیشینیان و نسل به نسل ذکر شده است این حمام قدمتی طولانی دارد که به خاطر این که تاریخ تقریبی حمام را کسی نمی داند می گویند تشمال ها آن را بنا نهاده اند.
منطقه دهریز چون در گودی بین کوه های اطراف واقع شده است دارای منابع آب زیر زمینی قابل توجهی نیز هست که متاسفانه با وجود چاه های عمیق که در اطراف و اکناف زمین های روستا زده شده است سطح آب این روستا پایین رفته و قنات های مرکزی این روستا خشک شده است که ممکن است در سال های آینده این روستا و این منطقه با بحران کم آبی
روبه رو شود که از مسئولینی که این بخش را مطالعه می کنند خواهشمندیم نسبت به بهره برداری بی برنامه نسبت به این معضل اقدام نمایند.
پاورقی
1-در روزگار حکمرانی بزرگان آق قوینلوبایندریه بایسونقر میرزا ابن یعقوب بیگ به کوشش صوفی خلیل به شاهی رسید و اما سایر امرای آن طایفه مسیح بیگ نامی را به شاهی برگزیدند، میان ایشان و صوفی خلیل جنگ در گرفت ، محمود بیگ آقرلو محمد گریخته به همدان رفت ، شاه علی بیگ پیرناگ او را به سلطنت برداشت ، صوفی خلیل لشکر بدان سو کشید و آن ها را در حدود بروجرد در جنگ بکشت و در روستای دهریز آن سوی اشترینان قبر شاه علی بیگ پیرناک معروف است.
2-چالاچال ، اره اره ، سرکل ، پشت چاه رضاآباد ، ملیکوه ، دم رضاآباد، چهار بری ، گله چاه برده سره ، مرو هشکه ، مین ره برده سره ، دم جعفرآباد، پینه بر ، سه سوک و …
