ماه مبارک رمضان به مانند ماه های دیگر در شهرها و کشور های مختلف با آداب و سنن خاصی از قبل از شروع این ماه تا انتهای آن آغاز می شود. اگر در این ماه مبارک با تور اصفهان سفر کردید، در این شهر و استان بزرگ آیین و رسوم خاصی را خواهید دید. مردم استان اصفهان در اواخر ماه شعبان با نظافت و خانه تکانى، نظافت اماکن عمومى، نظافت شخصى و تهیه مایحتاج ماه رمضان به پیشواز ماه مبارک میروند و خود را براى میهمانی خدا آماده می کنند.
درست یک روز پیش از آغاز ماه رمضان در بسیاری از نقاط اصفهان مراسم «کلوخ‌اندازان» برگزار می‌شود و خانواده‌های ایرانی آغاز این ماه را با دور یکدیگر جمع شدن و جشن گرفتن با خوراکی‌های متنوع سپری میکنند.
با پیشرفت تکنولوژی خیلی از آداب و رسوم هم پنهان و کمرنگ می‌شوند، یکی از این دسته آداب و رسوم‌ها سحرخوانی است که از دید و شنید همگان پنهان شده است. در قدیم روی بام‌های خانه به مناجات خدا و سحرخوانی می‌پرداختند که البته فرد سحر خوان می‌بایست از صدای خوش و رسایی بهره‌مند باشد اما حالا این رسم زیبا جایش را به رسانه‌های تصویری و شنیداری داده است.
رسم افطاری دادن در میان خانواده و دوستان سنتی است که در اصفهان هنوز کمرنگ نشده است اما نکته جالب اینکه در بسیاری از مساجد اصفهان نیز مراسم‌های افطاری مختصر تا مفصلی در این ماه برگزار می‌شود.
در این ماه بسیاری از اصفهانی‌ها مواد غذایی مانند گوشت و خواروبار برای کمک به نیازمندان نذر میکنند و در این میان به ویژه نذر گوشت شهرت بیشتری دارد و این سنت زیبای اسلامی را در ذهن تجلی می‌بخشد که در ماهی چنین پربرکت هیچ دلی نباید غمگین از رنج گرسنگی نباشد.
پختن غذاهای خاص اصفهان در ماه مبارک رمضان رونق خاصی به خود می‌گیرد و برخی از اصفهانی‌ها با پخت بریانی، شله بریان زیره، کله جوش، ماش و قمری، گوشت و لوبیا و نیز حلیم بادمجان، خورش ماست، شله زرد و آشی موسوم به شله قلم‌کار از ماه رمضان استقبال ویژه میکنند که برخی از این غذاها در سراسر اصفهان نیز توسط فروشگاه‌هایی خاص پخت و به فروش می‌رسد.
در گذشته در بعضى نواحى استان غذاهایى ویژه ماه رمضان وجود داشته است؛ به طور مثال در قمصر کاشان شولى، در شهر کاشان دیزى تنورى، در نشلج کاشان خورش چغندر مخصوص سحر و افطار بوده است.
در روز 15 ماه مبارک رمضان مقارن با تولد دومین امام شیعیان همانند دیگر نقاط کشور بسیاری از نانوایی‌های اصفهان به ارائه نان رایگان به عموم مردم می‌پردازند و در اغلب موارد نیز مردم هزینه نان‌ها را تقبل میکنند. اما در سال‌های اخیر سفره کرم امام حسن(ع) جلوه جالب‌تری پیدا کرده و واحدهای سیّاری به صورت موتوری و ماشینی بین افراد نیازمند و مراکزی از جمله بیمارستان‌ها، مراکز بهزیستی و زندان‌ها نیز نان توزیع میکنند.
در کاشان در شب پانزدهم ماه رمضان، بچه ها و نوجوانان به در منازل میروند و جملاتى را با هم مىخوانند و از صاحب خانه هدیه اى را درخواست میکنند. هدایا از قبیل پول و شیرینى و سایر خوراکیهاست.
شبهای قدر و عزاداری در استان اصفهان
در سرتاسر استان شبهای قدر با شورخاصی برگزار می‌شود و کمتر خانواده اصفهانی است که برای گذراندن شبهای قدر در امامزادگان یا مساجد اصفهان حضور پیدا نکند. همچنین در ایام عزاداری‌های ماه مبارک رمضان سرتاسر شهرهای استان سیاه پوش می‌شود؛ در این شب‌ها مردم اصفهان همانند دیگر نقاط ایران تا به سحر به دعا و نیایش می‌پردازند و در تمام مساجد و حسینیه هاى استان در سوگ مولاى متقیان نوحه سرایى و عزادارى برپا می شود. پس از مراسم احیای شب قدر در برخی مساجد و امامزاده‌ها به ویژه در روستاها، سحری در میان عزاداران تقسیم می‌شود.
همچنین آیین نخل‌گردانی در شب 21 رمضان از دیگر آداب این ماه است که به نشانه عزاداری در برخی روستاهای اطراف کاشان برگزار می‌شود.
دوختن پیراهن مراد
این مراسم اغلب در روز 27 ماه رمضان در اکثر شهرها و روستاهاى استان برگزار میشده است. زنهایى که مریضى داشته، یا بچهدار نمیشدند یا اینکه بچه آنها در کودکى میمرده است، پیراهن مراد می دوخته اند. زنى از بستگان بیمار پارچه اى را به مسجد میبرد و بعد از نماز مغرب و عشا آن را میبریدند و میدوختند.
سپس از آخوند مسجد میخواستند که روضه حضرت ابوالفضل علیهالسلام بخواند و بیمار را دعا کند. آنگاه همه رو به قبله آیه «امن یجیب …» را میخواندند و صاحب نذر مقدارى خرما بین مردم تقسیم میکرد. بعد آخوند با عدهاى به دیدن بیمار میرفتند و براى او دعا کرده و پیراهن را به تن او میپوشاندند و معتقد بودند که خدا او را شفا خواهد داد.
همچنین در کاشان رسم بود که شب 27 ماه رمضان، زنان تازه عروس را براى سفید بختى به مسجد میبردند. سعى داشتند عروس را در صف اول جماعت جاى دهند. پس از خواندن نماز مغرب و عشا، مقدارى شیرینى یا خرما بین نمازگزاران تقسیم میکردند. آنگاه عروس را به خانه باز میگرداندند و معتقد بودند که بین زن و شوهر هرگز جدایى نمی افتد و همیشه در صلح و صفا به سر خواهند برد.
همچنین مشهور است شب 27 ماه مبارک رمضان ابن ملجم به قصاص رسیده است و بر این اساس کاشی‌ها در این شب جشن مفصل و حنابندان داشته‌اند.
در شرق اصفهان هر منطقه رسم و رسوم خاص خود را در ماه رمضان اجرا میکنند و به آن بسیار مقید هستند. برای نمونه در روستاهای این منطقه نان جو پخته و به هر خانه این نان را که حکم نذری دارند هدیه میکنند و از آنجائی که این نان ارزش غذایی بالایی دارد در این منطقه مورد توجه است. یک رسم دیگر نیز وجود دارد و آن این است که در منطقه ی براآن در ماه رمضان، اگر خانواده‌ای تازه عروس هستند برای خانواده و تازه عروس افطاری، هدیه و میوه می‌برند و بعد از آن همین رسم در خانواده عروس برای تدارک دیدن برای خانواده داماد هم در این ماه اتفاق می‌افتد.
در حال حاضر دیگر رسوم شهر اصفهانی برای ماه رمضان تقریبا مشابه دیگر شهرهای کشور است اما در شهرستان کاشان، آران و بیدگل و شرق اصفهان هنوز رسوم کهن و قدیمی جایگاه خود را از دست نداده است که از مهم ترین این رسوم هومبابایی و نخل‌گردانی است.
رسم «هومبابائی» که از شب اول ماه رمضان آغاز و تا شب پانزدهم ادامه دارد در بسیارى از شهرهاى استان از جمله کاشان از جمله نیاسر توسط کودکان برگزار و بچه ها و جوان‌ها در دسته هاى مختلف 4 تا 20 نفره به هومبابائى می روند.
مردم اصفهان در روز عید فطر نیز همگام با یکدیگر برای شرکت در نماز عید فطر شرکت میکنند؛ پیش از این بزرگ‌ترین آیین نماز عید فطر در اصفهان در میدان نقش جهان برگزار می‌شد و در کنار آن برخی مساجد اصفهان نیز شاهد برگزاری نماز با شکوه عید فطر بودیم اما از سال گذشته نماز عید فطر به جای میدان امام خمینی(ره) در مصلای اصفهان برگزار می‌شود.
