اداب ماه رمضان در فرهنگ اقوام خراسان شمالی با تنوع اقوام از جمله ترکها ، کرمانجها ، تاتها ، ترکمن ها و فارسها به گنجینه فرهنگها و معرفتها شهرت دارد و این تنوع باعث شده تا مراسم بیشماری به مناسبت های ملی و مذهبی به همت مردم به ویژه در ماه مبارک رمضان زینت بخش محافل عمومی و خصوصی شود و این تنوع قومیتی موجب شده تا مراسم متنوع و ملی و مذهبی فراوانی در این نقطه از ایران اسلامی برگزار شود . یکی از اهالی این استان در این باره می گوید: با نزدیک شدن این ماه مردم استان برای نظافت خانه و کاشانه و مسجد محل خود اقدام می‌کنند و در واقع با نظافت و خانه تکانی به پیشواز بهار قرآن می‌روند تا بتوانند با فراغت و آسودگی خیال به انجام تکالیف دینی خویش بپردازند . در این نظافت عمومی پیر و جوان ، زن و مرد برای پاکیزگی خانه ، محله و مسجد و تکیه خود مشارکت دارند ، فرش‌های خانه و مساجد را می‌تکانند و وسایل آشپزخانه مساجد را شست و شو می‌دهند . ایمانی می افزاید: پس از اتمام نظافت منازل و مساجد نوبت به نظافت شخصی می‌رسد ، در گذشته نه چندان دور در شش یا هفت حمام موجود در بجنورد قدیم جای سوزن انداختن نبود ، حمام‌هایی چون حمام سراب ، حمام جاجرمی ها ، کوثر، حمام نور ، حمام وکیلی و حمام ملاک که دو شیفته می‌شدند و آتش آن‌ها نیز لحظه‌ای خاموش نمی‌شد . یکی دیگر از قدیمی های ساکن در شهرستان بجنورد می گوید: در زمان‌های گذشته تشخیص زمان دقیق سحری به دلیل نبود امکانات مشکل بود بنابراین افراد از طریق حرکت ستاره‌ها زمان سحر را تشخیص می‌دادند . عشایر و کوچ نشینان و چوپان‌های خراسان شمالی چون بیشتر وقت خود را در بیابان سپری می‌کردند از این روش برای تشخیص سحری استفاده می‌کردند و در هنگام سحر نیز افراد خوش الحان با چاووش خوانی مردم منطقه را برای خوردن سحری بیدار می‌کردند . ظفرنیا ادامه می دهد: در مناطقی که چاووش خوان وجود نداشت افراد با کوبیدن بر تشت‌های مسی که به اعتقاد آنان موجب ایجاد فضایی معنوی شده و آرامشی خاص به فضا می‌بخشید مردم را به عبادت کردن و خوردن سحری دعوت می‌کردند . در بجنورد در زمان سحری دو طبل نواخته می‌شد ، طبل‌هایی آهنگین که هر کدام دارای معانی خاصی بودند . آهنگ طبل اول بدین گونه بود که «قره خاتون تو پلو بیشر» یعنی پیرزن بلند شو غذا درست کن که خانم خانه را به برخاستن و آماده کردن بساط سحری دعوت می‌کرد و آهنگ طبل دوم می‌گفت: «قره خاتون قازانه دیشر» یعنی پیرزن دیگ غذا را پایین بیار، که در واقع به معنای آماده بودن سحری و موعد بیدار شدن سایر افراد خانواده بود. طبل سومی در کار نبود و موعد نواختن آن وقت اذان بود و صدای خوش موذنان بجنوردی ، که با آن شروع یک روز روزه داری افراد را اعلام می‌کردند. خانم توسلی یکی از خانمهای خوش ذوق قدیمی این شهرستان هم می گوید : در گذشته های نه چندان دور نوع غذاها در افطار مردم خراسان شمالی متناسب با فصل‌های سال تغییر می‌کرد به گونه‌ای که در فصل بهار غذاهایی هم چون « فتیر مَسکه » که در واقع نوعی غذا شبیه به آش دندونی و متشکل از گندم و نخود سالم به همراه روغن زرد حیوانی بود ، استفاده می‌کردند. یارمه از دیگر غذاهای مرسوم در فصل بهار ویژه ماه مبارک رمضان بود که از گندم نیم دانه ، گوشت قورمه ، روغن زرد و ادویه جات تهیه می‌شد. خانم توسلی همچنین اضافه می کند: در میان کرمانج ها نیز رسم بود افرادی که تازه به سن شرعی روزه داری می‌رسیدند در هنگام افطار از سوی بزرگ‌تر خانواده هدیه و چشم روشنی دریافت می‌کردند . وی ادامه می دهد: دادن افطاری توسط بزرگ‌ترهای فامیل و دعوت از کوچک‌ترها از دیگر رسوم رایج در میان مردم این منطقه بود و پخت حلیم در ایام ماه رمضان در قهوه خانه و کافه‌ها و توزیع آن و پخت زولبیا و بامیه و پشمک توسط قنادی‌ها از دیگر غذاها و شیرینی‌های ویژه این ایام بود که هنوز نیز رواج دارد . یکی از بزرگان و خیران این شهرستان که هر ساله در کمک به مردم نیازمند همیشه پیشقدم است می گوید: دید و بازدید و سرکشی از یکدیگر و عیادت از مریض از در زمان بعد از افطار و کمک به محرومان و بردن افطاری برای آن‌ها در طول ماه مبارک رمضان و به ویژه در شب‌های احیاء از دیگر آیین‌های مرسوم بین مردم این خطه است . این خیّر نیک اندیش که خواست نامش فاش نشود اضافه می کند: برپایی مراسم نقالی در قهوه خانه‌ها و خواندن شاهنامه ، اسکندرنامه و مختارنامه و بازی‌هایی چون گل بازی ، پادشاه و وزیر در حد فاصل افطار تا سحر از برنامه‌های جانبی ویژه این ایام است . همچنین در مراسم بزرگداشت شب‌های قدر مردم استان از قاریان قرآن ، بزرگان و ریش سفیدان محل ، اقوام و خویشان و افراد نیازمند دعوت می‌کنند تا در مراسم احیاءداری آن‌ها شرکت کنند و بعد از افطار به خواندن قرآن ، برگزاری مجلس روضه ، دعا و نیایش ادامه می‌دهند و این مراسم تا اذان صبح ادامه دارد . یکی از رسومی که در شب‌های قدر انجام می‌شود شب زنده داری با قرائت قرآن ، خواندن دعاهای جوشن کبیر و سایر ادعیه و قرآن به سر گرفتن است . یکی از ترکمن زبانان غیور استان هم در خصوص آداب روزه داری این قوم می گوید: ترکمنان اهل سنت خراسان شمالی در ماه مبارک رمضان همانند سایر مسلمانان ایران و جهان آداب و رسوم و آیین‌های مذهبی خاصی برگزار می‌کنند با این تفاوت که این قوم بیش از سایر اقوام خراسان شمالی آداب و سنن خاص خود را در ماه رمضان حفظ کرده و مراسم ویژه ترکمن ها در این ماه به معنای واقعی خاص و دیدنی است . ترکمن‌های خراسان شمالی در این ماه علاوه بر برپایی نمازهای یومیه ، شب‌ها با حضور در مساجد اقدام به برپایی نماز جماعت با عنوان «تَراویح» می‌کنند . مراسم ختم قرآن مجید نیز از دیگر مراسم ترکمنان خراسان شمالی است که تعدادی از قاریان معروف ترکمن با حضور سایر روزه‌داران در مدت زمان معینی در چند شب متوالی قرآن را ختم و تا پایان این ماه پنج بار قرآن می‌کنند . همچنین مراسم «یا رمضان» نیز از دیگر آداب و رسوم ترکمن‌های استان خراسان شمالی است که گفته می‌شود این آیین مختص ترکمن‌های این خطه است . یزدانی اضافه می کند: در آیینی که در شب‌های سوم ، چهاردهم و بیست و هفتم ماه مبارک رمضان برگزار می‌شود تعدادی از جوانان بعد از صرف افطار تجمع کرده و با انتخاب یکی از جوانان به عنوان سرگروه اشعاری را در وصف ماه مبارک رمضان و روزه داری به زبان ترکمنی قرائت می‌کنند . آنان سپس در کوچه و خیابان راه افتاده و به در هر خانه‌ای که می‌رسند صاحبخانه انعامی از قبیل وجه نقد و یا غیرنقد به آن‌ها اهدا می‌کند . در پایان سه شب برگزاری این مراسم جوانانی که در برپایی این مراسم شرکت داشته‌اند هدایای نقدی و غیرنقدی را بین یکدگیر تقسیم و یا آن را برای تدارک یک افطار و یا سحری دسته‌جمعی استفاده می‌کنند و در روز عید سعید فطر هم زکات فطره خود را به میزانی که امام جماعت تعیین کرده به نیازمندان می‌پردازند. در روز عید در خانه ترکمن‌ها سفره‌ای پهن است و بر روی سفره‌ها نان‌های سنتی و شیرینی و شکلات چیده می‌شود و به دید و بازدید که از خانه بزرگ‌تر ها شروع می‌شود می‌روند .
