مؤلف:
ابو محمد حسن بن علی بن حسین بن شعبه حرانی حلبی (م 381 ق).
زندگینامه و اظهار نظرها:
وی از شخصیت های برجسته و از چهره های درخشان فقهای شیعه در قرن چهارم و از معاصران شیخ صدوق (م 38 ق) است و از مشایخ شیخ مفید (م 413 ق) نیز به شمار می آید. او در حرّان، که یکی از شهرهای اطراف شهر حلب در سوریه است، به دنیا آمد و در خانواده ای علاقمند و ارادتمند به خاندان رسول خدا - صلی الله علیه و آله - تربیت شد و از همان کودکی عشق و علاقه به محمد و آل محمد - علیه السلام - در دل او جای گرفت. وی از چهرهای درخشان فقهای شیعه در دوران خود و از راویان بزرگ شیعه به شمار می آید.
شیخ حرعاملی در کتاب امل الآمل درباره ایشان می فرماید: «ابو محمد حسن بن علی بن شعبه دانشمندی با فضل و محدثی بزرگ است. علامه مجلسی درباره وی می فرماید: «کتاب ایشان، تحف العقول، خود بهترین شاهد بر فضل و دانش و عظمت ایشان می باشد».
استادان:
ابو علی محمد بن همام بغدادی (م 336 ق).
شاگردان:
شیخ مفید محمد بن نعمان (م 413 ق).
تألیفات:
تحف العقول، التمحیص.
معرفی اجمالی کتاب:
این کتاب مجموعه ای ارزشمند از سخنان و نصایح حضرت رسول اکرم - صلی الله علیه و آله - و اهل بیت آن حضرت - علیه السلام - می باشد. تحف العقول از زمان نگارش تاکنون، در طول هزار سال، پیوسته مورد توجه علما و فقهای شیعه بوده و در مجموعه های روایی خود از آن روایت نقل کرده و به آن استناد نموده اند. مؤلف می گوید: «پس از آنکه دیدم علمای شیعه درباره فقه و حلال و حرام کتابهای فراوانی نگاشته اند، بر آن شدم تا مجموعه ای پدید آورم که در آن سخنان حکمت آموز و موعظه های پیامبر اکرم و اهل بیت آن حضرت جمع شده باشد؛ تا گنجینه ای برای مراجعه خودم و برای علاقه مندان به خاندان رسالت باشد».
این کتاب شامل بخشهای متنوعی است؛ از جمله: 1. وصیتهای پیامبر به حضرت علی - علیه السلام - ؛ 2. سخنرانی آن حضرت در حجة الوداع؛ 3. نامه ها و وصایای حضرت علی - علیه السلام - به امام حسن - علیه السلام - ؛ 4. وصیت آن حضرت به امام حسین - علیه السلام - ؛ 5. سخنرانیها و خطبه های آن حضرت؛ 6. عهدنامه مالک اشتر؛ 7. رساله حقوق امام زین العابدین - علیه السلام - ؛ 8. احتجاج امام جعفرصادق - علیه السلام - با سفیان ثوری؛ 9. رساله امام هادی - علیه السلام - درباره جبر و تفویض؛ 10. نامه امام حسن عسکری - علیه السلام - به اسحاق بن اسماعیل و روایات، و موضوعات مفید و سودمند دیگر از ائمه - علیهم السلام -.
در این کتاب احادیث و سخنان امام زمان - علیه السلام - یا به دلیل آنکه به آنها دسترسی نداشته و یا به دلیل تقیه نیامده است.
وضعیت نشر:
این کتاب به همت آیت الله جنتی ترجمه و همراه با متن عربی در 2 جلد چاپ شده است و نیز یکی از بهترین ترجمه های آن، ترجمه استاد پرویز اتابکی به نام ره آورد خرد است که چاپ و منتشر شده است.
همچنین کتاب یاد شده در یک جلد به زبان عربی و به همراه ترجمه فارسی توسط مؤسسه انتشارات اسلامی، در سال 1404 ق، به قطع وزیری چاپ و منتشر شده است.
منبع: کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی
